Από τον στοχασμό στη συγκίνηση… Μας οδηγεί, η σχέση με τον διεθνώς αναγνωρισμένο συνθέτη και αρχιμουσικό Γιόαβ Τάλμι, έργο του οποίου ερμηνεύσαμε πριν λίγες μόλις εβδομάδες. Τώρα, ο σημαντικός αυτός δημιουργός ανεβαίνει στο πόντιουμ της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών. Αφορμή; Τα 70 χρόνια από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, και η συναυλία μας «Ανταύγεια», μια αντανάκλαση φωτός, γεμάτη ελπίδα.
Υπό την μπαγκέτα αυτού του έμπειρου γνώστη κλασικού και ρομαντικού ρεπερτορίου, το συναίσθημα απογειώνεται και η βραδιά οδηγείται από το σκότος σε ανοιξιάτικη έκρηξη ευφορίας.
Η συναυλία ξεκινά από τη σκοτεινή «Συμφωνία αρ. 49 σε φα ελάσσονα, Hob: 1/49 «Το Πάθος»» του Γιόζεφ Χάυντν. Συνεχίζει με το έργο «Ανταύγειες από το μικρό φεγγάρι, Σουίτα-Κοντσέρτο για κιθάρα και ορχήστρα» του καταξιωμένου συνθέτη Δημήτρη Μαραγκόπουλου, με σολίστ κιθάρας τον διεθνώς αναγνωρισμένο Γιώργο Μπεχλιβάνογλου. Κορυφώνεται με τη φωτεινή «Συμφωνία αρ.2 σε ντο μείζονα, έργο 61» του μεγάλου ρομαντικού συνθέτη Ρόμπερτ Σούμαν.
Για την ιστορία
ΓΙΟΖΕΦ ΧΑΫΝΤΝ (1732 – 1809)
Συμφωνία αρ.49 σε φα ελάσσονα, Hob: 1/49 «Το Πάθος»
Η Συμφωνία αρ.49 που γράφτηκε το 1768 αποτελεί ίσως τη σκοτεινότερη συμφωνία του συνθέτη. Το προσωνύμιο La passione (το πάθος) δεν ανήκει στον Χάυντν αλλά ήταν έμπνευση εκδότη του υπονοώντας πως το έργο προοριζόταν να παιχτεί στην εκκλησία κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα, πιθανόν τη Μεγάλη Παρασκευή. Η εικασία αυτή ενισχύεται από το γεγονός, ότι η γενική δομή των μερών της συμφωνίας (αργό – γρήγορο – αργό – γρήγορο) παραπέμπει ευθέως στην εκκλησιαστική σονάτα (sonata da Chiesa), τυπική φόρμα του μπαρόκ, διαδεδομένη στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα.
Όλα τα μέρη της Συμφωνίας είναι γραμμένα στη φα ελάσσονα (με μόνη εξαίρεση το ενδιάμεσο Τρίο στο τρίτο μέρος), η οποία είναι συνδεδεμένη με τις πλέον δραματικές εξωτερικεύσεις της αστείρευτης μουσικής φαντασίας του Χάυντν. Πράγματι, τα γρήγορα μέρη της Συμφωνίας σφύζουν από πυρετώδη, αγωνιώδη περάσματα και νευρώδη ρυθμικά σχήματα, ενώ τα αργά διακρίνονται για τη στιβαρή, κατανυκτική (αλλά και βαρύθυμη) μεγαλοπρέπειά τους.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ (γεν. 1949)
Ανταύγειες από το μικρό φεγγάρι, Σουίτα-Κοντσέρτο για κιθάρα και ορχήστρα
(εμπνευσμένο από μελωδίες του Μάνου Χατζιδάκι)
Το έργο που μορφολογικά βρίσκεται ανάμεσα στο κοντσέρτο και τη σουίτα εμπνέεται από μελωδίες του Μάνου Χατζιδάκι. Οι μουσικές ταξιδεύουν μες στο χρόνο… Και είναι βέβαιο ότι η κάθε εποχή τις αισθάνεται με τον δικό της τρόπο. Αυτό που έκανα, όχι μόνο ως ακροατής αλλά και ως δημιουργός, είναι ότι φίλτραρα θραύσματα από το εξαίσιο υλικό του μεγάλου μελωδιστή μέσα από τη δική μου μουσική ιδιοσυγκρασία. Έτσι, μια πρώτη ύλη σχεδόν απόλυτα τονική, γεμάτη ουσιαστικό λυρισμό και συναισθήματα, που γεννήθηκε σε άλλες, πιο στέρεες εποχές, εισέρχεται αβίαστα μέσα από το έργο μου σε πιο ατονικά και αφαιρετικά πεδία.
Είναι ένα είδος μουσικής αύρας που ταξίδεψε και ήρθε σ’ εμάς, στους ανήσυχους, αβέβαιους καιρούς μας· απόηχος και μετείκασμα στο σήμερα όχι μόνον της μουσικής, αλλά και της προσωπικότητας ενός δημιουργού ανοιχτού στο νέο και στην έρευνα, που κάποιοι είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε από κοντά και να συνεργαστούμε μαζί του. Τέλος, το έργο αυτό, πέρα από όλα τα παραπάνω, ήταν για μένα πεδίο συνεργασίας με έναν εξαιρετικό σολίστα της νεότερης γενιάς, τον Γιώργου Μπεχλιβάνογλου, στον οποίο έδωσα όλα τα κίνητρα για να αναδείξει αυτό που αξίζει σε κάθε ερμηνευτή: τη δημιουργικότητά του.
Δημήτρης Μαραγκόπουλος
ΡΟΜΠΕΡΤ ΣΟΥΜΑΝ (1810 – 1856)
Συμφωνία αρ.2 σε ντο μείζονα, έργο 61
Ο φωτεινός χαρακτήρας της Συμφωνίας εκφράζει έναν δημιουργό που παλεύει να επιβληθεί πάνω στην ίδια του την ψυχική διαταραχή, νιώθοντας ταυτόχρονα την ευθύνη να συνεχίσει και να ανανεώσει τη μεγάλη συμφωνική παράδοση ενός Μπετόβεν και ενός Σούμπερτ. Με αυτό το σκεπτικό, ο Σούμαν διασφάλισε μία ουσιαστική νοηματική ενότητα ανάμεσα στα μέρη της Δεύτερης Συμφωνίας αξιοποιώντας (περισσότερο ή λιγότερο) σε όλα το αρχικό μοτίβο του πρώτου μέρους. Σε αντίθεση με τη συνήθη πρακτική, τα ενδιάμεσα μέρη δεν απομακρύνονται από την κεντρική τονικότητα αλλά παραμένουν (όπως και τα εξωτερικά) στην ντο μείζονα (μόνο το αργό μέρος ξεκινά στην ομώνυμη ελάσσονα).
Σύμφωνα με μελετητές η επιλογή αυτή εξηγείται και από το ότι το γερμανικό σύμβολο της νότας ντο, δηλαδή το γράμμα C, συμπίπτει με το αρχικό γράμμα του ονόματος της Κλάρα (Clara). Από πολλές απόψεις πρότυπο της Δεύτερης Συμφωνίας του Σούμαν αποτέλεσε η «Μεγάλη» Συμφωνία του Σούμπερτ σε ντο μείζονα, την οποία άλλωστε είχε ο ίδιος ο Σούμαν ανακαλύψει το 1839. Η αντιστικτική γραφή του Μπαχ επηρέασε έντονα τη σύνθεση της Συμφωνίας· στις δύσκολες ώρες του νευρικού κλονισμού, η σε βάθος μελέτη της πολύπλοκης πολυφωνικής γραφής του Μεγάλου Κάντορα προσέφερε στον συνθέτη δημιουργική παρηγοριά.
Στη σκιά της ιστορίας
To 1844 ο Ρόμπερτ Σούμαν υπέστη βαριά νευρική κατάρρευση, που τον ανάγκασε να μείνει για καιρό μακριά από τη σύνθεση και να εγκαταλείψει τη θέση του καθηγητή στο Ωδείο της Λειψίας. Μαζί με τη γυναίκα του, Κλάρα, μετακόμισε στη Δρέσδη με την ελπίδα η αλλαγή κατοικίας να υποβοηθήσει την ανάνηψή του. Εκεί, τον Δεκέμβριο του 1845, ξεκίνησε να εργάζεται πάνω στη Δεύτερη Συμφωνία του, που ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 1846. Η πρώτη της εκτέλεση δόθηκε στη Λειψία από την Ορχήστρα Gewandhaus υπό τη διεύθυνση του Φέλιξ Μέντελσον στις 5 Νοεμβρίου της ίδιας χρονιάς.
Το πρόγραμμα με μια ματιά
ΓΙΟΖΕΦ ΧΑΫΝΤΝ (1732 – 1809)
Συμφωνία αρ.49 σε φα ελάσσονα, Hob: 1/49 «Το Πάθος»
1. Adagio
2. Allegro di molto
3. Menuet – Trio
4. Finale: Presto
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ (γεν. 1949)
Ανταύγειες από το μικρό φεγγάρι, Σουίτα-Κοντσέρτο για κιθάρα και ορχήστρα
(εμπνευσμένο από μελωδίες του Μάνου Χατζιδάκι)
ΡΟΜΠΕΡΤ ΣΟΥΜΑΝ (1810 – 1856)
Συμφωνία αρ.2 σε ντο μείζονα, έργο 61
1. Sostenuto assai – Allegro ma non troppo
2. Scherzo: Allegro vivace
3. Adagio espressivo
4. Allegro molto vivace
Γιόαβ Τάλμι, Μουσική Διεύθυνση
Γιώργος Μπεχλιβάνογλου, Σολίστ