Γνωριμία με το έργο
Για να γίνει ένα έργο του Αντώνη Ντόνεφ χρειάζονται 3 βασικά, χρονοβόρα στάδια. Συλλέκτης γνώσης και βιβλιοφάγος εκ φύσεως, ο Ντόνεφ αρχικά συγκεντρώνει σπάνιες εκδόσεις παλαιών εγκυκλοπαιδειών, χαρτών, εφημερίδων, βιβλίων και συγγραμμάτων. Κατόπιν επιλέγει τα μέρη που ο λόγος και η εικονογράφηση παρουσιάζουν ενδιαφέρον για εκείνον, τα κόβει με ευλάβεια ιστοριοδίφη και τα επικολλά προσεκτικά επάνω σε όλη την επιφάνεια του καμβά. Συχνά δε, με μία αβίαστη γραφή, που κλείνει το μάτι στη στρατευμένη, ισοπεδωτική, de facto μεταφορά και διδαχή της γνώσης, τα επιζωγραφίζει με σινική μελάνη.
Στην παλαιότερη δουλειά του, οι ζωγραφικές εικόνες προέρχονταν από ένα εύρος θεματολογίας, από τη βυζαντινή παράδοση έως το μοντερνισμό, την επιστήμη, την πολιτική, τη μόδα και το σύγχρονο graphic illustration, αποτυπώνοντας με την ίδια ευκολία επιστημονικές ανακαλύψεις, είδωλα αισθηματικών νουβελών, τατουάζ, porn comics, οπλικά συστήματα, τα οποία λειτουργούσαν όλα μαζί ως επίκαιρες οπτικές πληροφορίες της ανθρώπινης εξέλιξης, καταγραμμένης μέσα από τα πάθη της και τα λάθη της.
Ένα προσωπικό παλίμψηστο ιστορίας
Αυτές οι μορφές συνόδευαν αισθητικά και εννοιολογικά το ήδη υπάρχον κείμενο, συχνά γραμμένο σε αμετάφραστο για τους πολλούς, μη-λατινικό αλφάβητο, όπως Κυριλλικό, Κινέζικο, ατμοσφαιρικό Γοτθικό, αλλά και πιουριστικά Ελληνικό, το οποίο, κιτρινισμένο από το χρόνο, αποτελούσε έναν τέλεια μυστηριακό ‘hortus conclusus’ για τις περίτεχνες, λεπτομερείς, συχνά μινιατουρίστικες φιγούρες του που δρουν ανενόχλητες στον ‘πάνω κόσμο’ του έργου, σκαρφαλώνοντας πάνω στα ιερά κειμήλια του Λόγου, εν τέλει καθιστώντας τα μη-αναγνώσιμα και ανοιχτά στη διαρκή επιστρωμάτωση της πληροφορίας, της μάθησης, του παλίμψηστου της Ιστορίας μας.
Η Διάρρηξη των Ορίων
Με τη νέα αυτή παρουσίαση, η οπτική πληροφορία μοιάζει να έχει βυθιστεί στο βάθος του έργου, έχοντας αφήσει πίσω της γραμμικούς ατραπούς που χάραξαν τα χνάρια της. Με μία εμμονική προσήλωση στο σωστά κομμένο σχέδιο μέσω του κολλάζ, ο Ντόνεφ δημιουργεί ιδεατές εικόνες πίσω από τις εικόνες, ενώ το οπτικό αποτέλεσμα προσεγγίζει τον ποιητικό, ‘γεμάτο’ μινιμαλισμό που φέρει στο νου έργα άυλα όπως οι ημι-αφηρημένοι καμβάδες της Agnes Martin. Παλιοί χάρτες κόβονται και επικολλώνται ξανά στην επιφάνεια του καμβά, αλλάζοντας τα σύνορα, γεωγραφικά και ιδεολογικά, χαράσσοντας νέους πιθανούς δρόμους γνώσης και επικοινωνίας, σε αντιδιαστολή με τη σημερινή πραγματικότητα των φραγμένων ορίων και της μισαλλοδοξίας.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Μια Απρόσμενη Εγκατάσταση
Αυτές οι επίπονα ανοιχτές ‘χαρτογραφικές’ ασκήσεις βρίσκονται εκεί για να πλαισιώσουν εννοιολογικά την πρώτη γλυπτική εγκατάσταση του καλλιτέχνη, ένα έργο το οποίο όσο αδιόρατο κι αν φαντάζει τόσο ‘βαρύ’ και δυναμικό είναι, όσο εξάλλου και η ίδια η γνώση.
370 στυλό εμπορείου μακριάς διάρκειας είναι αυστηρά τοποθετημένα σε σειρές επάνω σε μαύρα τραπέζια που θυμίζουν σχολικά θρανία, ενώ στην άκρη τους βρίσκεται ένα ανοιχτό βιβλίο. Με μια πιο προσεκτική παρατήρηση αντιλαμβανόμαστε ότι η διάφανη πλαστική επιφάνεια των κορμών τους φέρει χαραγμένο μικροσκοπικό κείμενο. Η λύση του μυστηρίου βρίσκεται στον τίτλο της εγκατάστασης «Cheating in Art History» ή αλλιώς Αντιγράφοντας την Ιστορία της Τέχνης.
Αντιγράφω άρα δημιουργώ
Ο καλλιτέχνης, στη διάρκεια των σπουδών του στην ΑΣΚΤ, χρησιμοποίησε τη δημιουργική του δεινότητα στη μικροτεχνική για να αντιγράψει εδάφια του περίφημου εγχειριδίου του E. H. Gombrich Ιστορία της Τέχνης, χαράσσοντάς τα στα 30 στυλό που χρησιμοποίησε σε ένα διαγώνισμα, ως ένα ιδιότυπο, και σαφώς πιο χρονοβόρο από την απλή μέθοδο της παπαγαλίας, ‘σκονάκι’. Με το να μοιράζεται με το κοινό αυτήν την ‘αντι-ηρωική’ στιγμή από το ακαδημαϊκό παρελθόν του, όταν η ηθελημένη αποχή από την απομνημόνευση εξελίσσεται σε ένα αυτόφωτο έργο τέχνης, ο Ντόνεφ φέρεται να κάνει ένα καυστικό σχόλιο επάνω στο ρόλο της εκπαίδευσης επάνω στην ιστορία, και την αξία της βιωματικής γνώσης σε αντιπαραβολή με την απλή παράθεση ονομάτων, ημερομηνιών και γεγονότων που συχνά αποκλείουν δημιουργικές και διαφορετικές ερμηνεύσεις.
Καθώς όμως επιχειρούμε να αποκρυπτογραφήσουμε τους κώδικες της εικαστικής οικειοποίησης-appropriation του κειμένου-Βίβλου της τέχνης, η οποία ανάγει την αντιγραφή σε δυσκολότερο και πιο κοπιαστικό πόνημα σε σχέση με την απλή εκμάθηση, αναπόφευκτα γεννιούνται ερωτήματα σχετικά με τη διχοτομία μεταξύ θεωρίας και καλλιτεχνική πράξης, με το λόγο να δημιουργεί το έργο αλλά και να δημιουργείται από αυτό. Ταυτόχρονα η πληροφορία που κερδίζεται από την προσεκτική αντιγραφή επάνω στα στυλό με το μαύρο μελάνι μεταλαμπαδεύεται στο αρχικό κείμενο, νεοαποκτηθείσας όμως γνώσης, σημειωμένο με μπλε αρίθμηση, επάνω στο ανοιχτό βιβλίο που ολοκληρώνει την εγκατάσταση.
Με αυτόν τον τρόπο, η ‘αντιγραφή’ αυτοαναιρείται, ίσως γιατί η τέχνη και η ιστορίας της βρίσκεται ήδη μέσα στο γενετικό κώδικα του καλλιτέχνη, ο οποίος πριν αποτολμήσει την τελική ‘πατροκτονία’ των θέσφατων του παρελθόντος, χτίζει το έργο του επάνω στο δημιουργικό αντιδανεισμό με τα ρεύματα και τους δημιουργούς που προηγήθηκαν. Δεν είναι τυχαίο ότι το βιβλίο είναι ανοιγμένο στο κεφάλαιο με τίτλο ‘Ο Θρίαμβος του Μοντερνισμού’. Μια εποχή που είναι γνωστή ως η πρώτη που επιχείρησε τη μεγαλύτερη ανατροπή στην ιστορία της παγκόσμιας πολιτισμικής σκέψης και των προϊόντων της, πατώντας όμως γερά στις έως τότε μορφολογικές και ιδεολογικές κατακτήσεις.
Αναμφισβήτητα το τυχαίο δεν έχει λόγο στην τέχνη ενός δημιουργού που τον αφορά η λεπτομέρεια ως εννοιολογικό μέσο. Ο Αντώνης Ντόνεφ, ως ένας αληθινός μελετητής και δημιουργικός ‘βιβλιοθηκονόμος’ της ιστορίας αυτοσαρκάζεται ως Cheat, γιατί δύναται να την ερευνήσει, αποδομήσει και επανατοποθετήσει σε ένα ενιαίο, ιδιόμορφα δαιδαλώδες, σύνολο ανοικτής γνώσης. Σε αυτό, παρελθόν και μέλλον μένουν παγωμένα σε ένα αιώνιο παρόν που δημιουργεί ποιητικές συνδέσεις μεταξύ κόσμων που μοιάζουν ασύνδετοι με μια πρώτη ανάγνωση. Η συνολική εικόνα της εγκατάστασης είναι καθαρή, αφαιρετική, αγγίζοντας το ελάχιστο δυνατό, καθώς έχει ξεφλουδίσει όλα τις περιττές πληροφορίες που δεν συνάδουν με τη δυνατότητα των επιλογών που επιδιώκει να δημιουργήσει στη σκέψη του θεατή.
Με αυτόν τον μυστικιστικό τρόπο, ο Ντόνεφ δημιουργεί τις δικές του ανοιχτές αραβουργηματικές εγκυκλοπαίδειες που κατασκευάζουν αυτό που επιδιώκει η ίδια τέχνη- ένα παράθυρο σε ένα νέο, αφειδές σε εικόνες, εμπειρίες και νόημα, άπειρο, ονειρικό σύμπαν. Εάν ο θεατής κατορθώσει να διαρρήξει την επιφάνεια και βουτήξει άφοβα μέσα σε αυτό, αφήνοντας πίσω του κάθε προσδοκία ή προκατάληψη, τότε ίσως να βιώσει μία προσωπική φευγαλέα στιγμή αποκάλυψης της αληθινής ουσίας των πραγμάτων. Και τότε το έργο θα έχει επιτύχει το σκοπό της δημιουργίας του και θα μπορέσει να ατενίσει, ελεύθερο, ακέραιο και πλήρες, το σήμερα, και, γιατί όχι, το αύριο.
Φωτογραφία θέματος: Antonis Donef, Cheating in Art History, 2017, mixed media
Διαβάστε επίσης:
The Cheat: Έκθεση του Αντώνη Ντόνεφ στις Kalfayan Galleries | Διάρκεια έκθεσης: Έως 9/12