Σε μια τεράστια θεατρική σκηνή έχει μεταμορφωθεί η Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, καθώς και οι τρεις όροφοί της έχουν «καταληφθεί» από το πολύτιμο αρχειακό υλικό του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Κρήτης. Στην επετειακή αυτή παρουσίαση, με έντονο διαδραστικό χαρακτήρα και τίτλο «ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης – 50 Χρόνια Θέατρο – Ένα Ζωντανό Αρχείο», μας “ξεναγεί” μέσω ερωτοαπαντήσεων ο επιμελητής της έκθεσης, Αντώνης Βολανάκης.
***
Με «οδηγούς» τα κοστούμια και τα σκηνικά, τις ιστορικές φωτογραφίες και τις αφίσες, τα στιγμιότυπα παραστάσεων και τα θεατρικά προγράμματα, η ιστορία του πρώτου περιφερειακού θεατρικού οργανισμού στην Ελλάδα «ζωντανεύει». Το νήμα αρχίζει να ξετυλίγεται από το 1973, όταν η ανάγκη για ψυχαγωγία μέσω της ίδρυσης ενός θεατρικού οργανισμού στην Κρήτη προτάθηκε ως αναγκαίο, ευεργετικό αντίδοτο στο κλιμακούμενο φαινόμενο των αυτοκτονιών. Τότε δημιουργήθηκε η Εταιρεία Θεάτρου Κρήτης, με πρωτοβουλία μιας ομάδας εμπνευσμένων Κρητών, και την υποστήριξη σημαντικών καλλιτεχνών όπως ο Αλέξης Μινωτής, ο Μάνος Κατράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις και ο αρχιτέκτονας Μάνος Περράκης. Έκτοτε, παράσταση την παράσταση, το ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης διανύει μισό αιώνα, έχοντας κατακτήσει το κοινό σε κάθε γωνιά της Ελλάδας.
Η διοργάνωση πραγματοποιείται από τον Δήμο Χανίων, τη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων και το ΔΗΠΕΘΕΚ, με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και σε συνδιοργάνωση με την Περιφέρεια Κρήτης.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
-Τι έρευνα προηγήθηκε της έκθεσης; Πείτε μας για τη δουλειά που κάνατε με την ομάδα σας.
Η πρόσκληση από την Καλλιτεχνική Διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης Έφη Θεοδώρου να αναλάβω τη γενική εποπτεία του αρχείου με στόχο τον σχεδιασμό μιας έκθεσης και την επιστημονική επιμέλεια μιας επετειακής έκδοσης για τα 50 χρόνια του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης ήταν ένα δώρο για την επιστροφή στη γενέτειρά μου αλλά και επιπρόσθετο βάρος, δεδομένου ότι ο προγραμματισμός μου συνήθως αφορά τα επόμενα δύο χρόνια. Όμως, ήρθε να το ελαφρύνει η χαρά όλων των άνθρωπων του θεάτρου στην Κρήτη. Η έρευνα για την έκθεση βασίστηκε στη μελέτη, στο τμήμα του που είχαμε πρόσβαση, του πλούσιου αρχειακού υλικού του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, που περιλαμβάνει κοστούμια, σκηνικά σχέδια, θεατρικά προγράμματα, φωτογραφίες, βίντεο και ηχητικά ντοκουμέντα. Αρχικά οι εργαζόμενοι από το ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, και κυρίως η Αγγελική Μανουσάκη, η αρχαιότερη εργαζόμενη του οργανισμού, μας βοήθησαν να ταυτοποιήσουμε πολλά από τα τεκμήρια. Με την ομάδα μου, την αρχειονόμο Κατερίνα Κρομμυδάκη, τη σκηνογράφο Ξανθή Κόντου και την αρχιτεκτόνισσα Μαρία Παπαδακάκη, προχωρήσαμε σε τεκμηρίωση και ταξινόμηση του υλικού, ενώ παράλληλα διεξήγαγα συνεντεύξεις με τους πρώην καλλιτεχνικούς διευθυντές αλλά και με τους τεχνικούς, ενσωμάτωσα από τις προφορικές τους μαρτυρίες ερωτήματα που δεν είχα θέσει εγώ αρχικά. Στόχος μας ήταν η ανάδειξη της ιστορίας του θεάτρου ως ζωντανής, διαδραστικής αφήγησης που συνομιλεί με το σήμερα. Το αρχείο λειτουργεί ως σημείο αναφοράς τόσο για τη θεατρική ιστορία όσο και για τη σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή.
-Τι σας εξέπληξε προσωπικά περισσότερο κατά τη διαδικασία της έρευνας και εξερεύνησης του αρχείου του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης;
Αυτό που με εξέπληξε ιδιαίτερα ήταν η βιωματική διάσταση του αρχείου: οι φωτογραφίες, τα σκηνικά και οι ηχογραφήσεις δεν ήταν απλά τεκμήρια, αλλά ζωντανές μνήμες που επαναφέρουν στο προσκήνιο τη θεατρική πράξη. Συγκινητικές ήταν οι στιγμές όπου συνειδητοποιούσαμε τη σημασία που είχαν συγκεκριμένες παραστάσεις για την τοπική κοινότητα, αλλά και ο τρόπος που το θέατρο της Κρήτης κατάφερε να συνομιλεί με τη διεθνή σκηνή. Η ύπαρξη ενός τόσο μεγάλου όγκου υλικού, που ενσωματώνει μικροϊστορίες ανθρώπων του θεάτρου, μας επέτρεψε να διαμορφώσουμε μια πιο πολυφωνική προσέγγιση στην ιστορία του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης.
-Πώς έχει οργανωθεί – με ποιο σκεπτικό έχει στηθεί η έκθεση;
Η έκθεση οργανώθηκε με άξονα την παρουσίαση του θεάτρου ως ζωντανού αρχείου. Δεν αποτελεί απλώς μια χρονική αφήγηση, αλλά μια εμπειρία όπου οι επισκέπτες καλούνται να ανακαλύψουν τις θεατρικές μνήμες μέσα από διαφορετικές θεματικές ενότητες: από την ιστορική πορεία του θεάτρου και τις μεγάλες παραγωγές, μέχρι τον ρόλο των γυναικών στη σκηνή και την τοπική σκηνογραφική δημιουργία. Το υλικό παρουσιάζεται μέσα από συνδυασμό εκθεμάτων, ψηφιακών αρχείων και διαδραστικών στοιχείων, αναδεικνύοντας τη διαχρονική σύνδεση του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης με την κοινωνία και την καλλιτεχνική δημιουργία. Χαρακτηριστικό της είναι η πολυμεσικότητα και η διαδραστικότητα: η έκθεση προσκαλεί το κοινό της να διαβάσει θεατρικά κείμενα, να δοκιμάσει κοστούμια, να φωτογραφηθεί σε σκηνικό, να ζωγραφίσει, να βιώσει έναν χώρο με εικόνες και αντικείμενα που ξεχειλίζουν από αφορμές για αφηγήσεις ιστοριών, εντέλει να παίξει θέατρο.
Γιατί αποφασίσατε στον διαδραστικό χαρακτήρα της έκθεσης;
Η απόφαση για μια διαδραστική έκθεση προέκυψε από την ανάγκη να συνδεθεί το αρχείο με το κοινό τού σήμερα. Οι επισκέπτες μπορούν να αλληλεπιδράσουν με το υλικό, είτε ακούγοντας ηχητικά αποσπάσματα από παραστάσεις είτε συμμετέχοντας σε ένα παιχνίδι “ποιος είναι ποιος” με φωτογραφίες παλαιών παραγωγών. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η χαρτογράφηση των περιοδειών του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κ., όπου το κοινό μπορεί να ανακαλύψει τα θέατρα και τους χώρους όπου ανέβηκαν ιστορικές παραστάσεις, αλλά και να συμμετάσχει σε εργαστήρια, αναλόγια και στα εκπαιδευτικά προγράμματα, τα οποία συντονίζει η Άννα Νεμπαυλάκη.
-Απευθύνεται σε συγκεκριμένο κοινό; Θα λέγατε πως ενδείκνυται για επισκέψεις σχολείων και δραματικών σχολών;
Η έκθεση είναι σχεδιασμένη ώστε να αφορά ένα ευρύ φάσμα κοινού, από τους κατοίκους της Κρήτης, που έχουν προσωπικές αναμνήσεις από το ΔΗΠΕΘΕ, μέχρι τους ερευνητές θεάτρου και τους σπουδαστές δραματικών σχολών ή ανθρώπους οι οποίοι ίσως δεν έχουν δει ποτέ θέατρο. Με την εκπαιδευτική της διάσταση, μπορεί να λειτουργήσει ως ένα πολύτιμο εργαλείο για μαθητές και νέους καλλιτέχνες, προσφέροντάς τους μια βιωματική εισαγωγή στη θεατρική παραγωγή. Το αρχείο και οι παραστασιογραφίες που παρουσιάζονται παρέχουν πολύτιμο υλικό για τη μελέτη της θεατρικής πρακτικής σε τοπικό επίπεδο.
–Μια από τις θεματικές διαδρομές που συναντάμε στην έκθεση εστιάζει στις γυναίκες δημιουργούς. Θα θέλατε να μας πείτε ορισμένες παρατηρήσεις και συμπεράσματα που αντλήσατε από αυτή την ενότητα;
Η θεματική ενότητα για τις γυναίκες δημιουργούς αναδεικνύει τη συμβολή των γυναικών στη θεατρική παραγωγή της Κρήτης, από την υποκριτική μέχρι τη σκηνοθεσία και τη σκηνογραφία. Το αρχείο μας επέτρεψε να καταγράψουμε μια σταδιακή αλλά σταθερή αύξηση της γυναικείας παρουσίας σε θέσεις δημιουργικής ευθύνης. Παράλληλα, εξετάζουμε την ιστορική απεικόνιση των γυναικείων χαρακτήρων στη σκηνή και το πώς αυτή εξελίχθηκε μέσα στον χρόνο. Το δαχτυλίδι των Ισοπάτων, που αποτελεί και το έμβλημα της έκθεσης, επιλέχθηκε ακριβώς για τη συμβολική του σύνδεση με τη γυναικεία παρουσία και τη θεατρική παράδοση.
–Αποτελεί σκοπό της έκθεσης η ενδυνάμωση της σχέσης του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης με την τοπική κοινωνία;
Αναμφίβολα. Η έκθεση λειτουργεί ως μια γέφυρα μεταξύ του θεάτρου και της κοινότητας, αποδεικνύοντας πως η θεατρική δημιουργία δεν είναι μια κλειστή διαδικασία, αλλά ένα ζωντανό οικοσύστημα που τροφοδοτείται από το κοινό του. Η αναγνώριση της ιστορίας του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης από τους ίδιους τους κατοίκους της Κρήτης είναι θεμελιώδης για τη συνέχιση της θεατρικής παράδοσης στο νησί, ενισχύοντας τη συμμετοχική πρόσληψη του θεάτρου.
Photo Credit Κεντρικής εικόνας θέματος: Δημήτρης Κυριακάκης
