Ανωτέρα Βία, του Ruben Östlund

Η Feelgood Entertainment παρουσιάζει από την Πέμπτη 15 Ιανουαρίου 2015 στις ελληνικές αίθουσες την ταινία του Ruben Östlund με τίτλο Ανωτέρα Βία (Force Majeure).

Η Ανωτέρα Βία του Σουηδού σκηνοθέτη και σεναριογράφου Ruben Östlund (Play, Involuntary) είναι μια κωμωδία που ανατέμνει με καυστικό χιούμορ τον ρόλο των ανδρών στη σύγχρονη κοινωνία και την τάση τους να είναι προστάτες… του εαυτού τους.

Έμπνευση για τη δημιουργία αυτής της ταινίας αποτέλεσε μία έρευνα που κατέδειξε πως το ποσοστό των ανδρών που επιβιώνουν σε περιπτώσεις πολυπληθών ατυχημάτων είναι σημαντικά μεγαλύτερο από αυτό των γυναικών, με μόνη εξαίρεση τον Τιτανικό – και αυτό επειδή ο καπετάνιος είχε δώσει εντολή να πυροβολούν όσους άντρες επιχειρούν να μπουν στις σωστικές λέμβους πριν τα γυναικόπαιδα… Πώς λειτουργεί το ένστικτο της επιβίωσης σε άντρες και γυναίκες; Ποιες είναι οι παράπλευρες απώλειες σε περίπτωση επιβίωσης; Πόσο παραπλανητική είναι η εικόνα που έχουμε για το ισχυρό φύλο; Είναι μήπως ισχυρό γιατί φροντίζει πάντα να επιβιώνει;

Η πρωτότυπη κινηματογράφηση, το αιχμηρό σενάριο, οι καταλυτικοί διάλογοι που ξεγυμνώνουν σταδιακά τα στερεότυπα, οι εξαιρετικές ερμηνείες (ανάμεσα τους και η απολαυστική εμφάνιση του Kristofer Hivju, γνωστού από το Game of Thrones) και η στιλιστική αρτιότητα εξασφάλισαν στην ταινία το Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής στην κατηγορία Ένα Κάποιο Βλέμμα του Φεστιβάλ Καννών (2014).

Σύνοψη:

Μία οικογένεια Σουηδών πηγαίνει στις γαλλικές Άλπεις για σκι. Ο ήλιος λάμπει και οι πλαγιές είναι πανέμορφες. Κατά τη διάρκεια ενός γεύματος σε ένα εστιατόριο που κρέμεται από μία πλαγιά, μια χιονοστιβάδα φέρνει τα πάνω κάτω. Τα φαγητά πετάγονται προς όλες τις κατευθύνσεις και η Ebba ζητάει τη βοήθεια του Tomas, καθώς προσπαθεί να προστατεύσει τα παιδιά τους. Ο Tomas όμως τρέχει για να σωθεί… Η καταστροφή τελικά δεν επήλθε και μετά την αναστάτωση επικρατεί αμηχανία. Όμως, η οικογενειακή ισορροπία έχει διαταραχθεί πλήρως. Η αναπάντεχη αντίδραση του Tomas προκαλεί την επαναξιολόγηση των ρόλων και του οικογενειακού κατεστημένου. Ο γάμος της Ebba και του Tomas κρέμεται από μια κλωστή, καθώς ο Tomas προσπαθεί να επανακτήσει τον ρόλο του αρχηγού της οικογένειας.

Σημείωμα σκηνοθέτη

Η ταινία έχει τις ρίζες της στην ερώτηση που με έχει απασχολήσει εδώ για καιρό: πώς αντιδρούν οι άνθρωποι σε μία ξαφνική και αναπάντεχη κατάσταση όπως μία φυσική καταστροφή; Η ιστορία αφορά μια οικογένεια που κάνει διακοπές και τρομοκρατείται από μία χιονοστιβάδα. Όταν όλα τελειώσουν, ντρέπονται γιατί έχουν υποκύψει στο ένστικτο του φόβου.

Η συγκεκριμένη ιστορία προέκυψε από μία διήγηση που μου έχει μείνει αξέχαστη. Πριν από μερικά χρόνια, ένα ζευγάρι Σουηδών φίλων μου πήγε διακοπές στη Λατινική Αμερική και ξαφνικά, από το πουθενά, εμφανίστηκαν άνθρωποι με όπλα που άρχισαν να πυροβολούν. Ο σύζυγος ενστικτωδώς έτρεξε για να προφυλαχτεί, αφήνοντας τη γυναίκα του απροστάτευτη. Πίσω στη Σουηδία, εκείνη δεν μπορούσε να σταματήσει, ειδικά μετά από ένα δύο ποτήρια κρασί, να διηγείται την ιστορία ξανά και ξανά…

Η φαντασία μου πήρε φωτιά, έκανα έρευνα σε άλλες αληθινές ιστορίες όπως αυτή. Ιστορίες έκτακτης ανάγκης, επιβατών σε καράβια που βουλιάζουν, τουριστών που κινδυνεύουν από τσουνάμι ή που τους κρατάνε όμηρους. Σε τέτοιες ακραίες περιπτώσεις, οι άνθρωποι αντιδρούν εντελώς απρόσμενα και εξαιρετικά εγωιστικά. Απ’ ό,τι φαίνεται –σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες- ως αποτέλεσμα μιας φυσικής καταστροφής, μιας αεροπειρατείας ή ενός ναυαγίου, οι περισσότεροι επιζώντες παίρνουν διαζύγιο. Φαίνεται επίσης ότι σε πολλές περιπτώσεις οι άντρες δεν αντιδρούν σύμφωνα με τους αναμενόμενους κανόνες ιπποτισμού. Σε καταστάσεις ζωής ή θανάτου, όταν η επιβίωση κάποιου απειλείται, φαίνεται ότι είναι πιο πιθανό οι άντρες να το βάλουν στα πόδια για να σωθούν και όχι οι γυναίκες. Ίσως αυτός είναι ο βασικός λόγος για τα διαζύγια. Αυτό με έκανε να θέλω να μιλήσω για τη διαδεδομένη άποψη ότι ο άντρας υποτίθεται ότι είναι ο προστάτης της οικογένειας και της συζύγου, για τον κοινωνικό κώδικα που λέει ότι ο άντρας δεν υποχωρεί μπροστά στον κίνδυνο.

Από εκεί και πέρα, κατέληξα στην ιδέα ενός υπαρξιακού δράματος σε ένα χιονοδρομικό κέντρο, κάτι που μου είναι πολύ ελκυστικό. Οι διακοπές σε χιονοδρομικά δίνουν την αίσθηση ότι έχουμε τον πλήρη έλεγχο της ζωής μας. Το χιονοδρομικό όπου γυρίστηκε η ταινία, όπως τα περισσότερα ευρωπαϊκά χιονοδρομικά χτίστηκε τη δεκαετία του ’50 για να φιλοξενεί μεσοαστικές οικογένειες με την -καμία φορά- εργαζόμενη μητέρα, τον πατέρα-στέλεχος επιχείρησης και τα δύο παιδιά. Ο πατέρας υποτίθεται ότι συμμετέχει και ότι η μητέρα έχει χρόνο να κάνει κάτι πέρα από το να μαγειρεύει, για παράδειγμα να κάνει σκι με την οικογένεια της, ή να χαλαρώσει. Τα χιονοδρομικά πρέπει να είναι άνετα, σαν σε διαφήμιση: η γυναίκα χαλαρώνει, ο σύζυγος παίζει με τα παιδιά. Οι διακοπές είναι ο χρόνος που ο δυτικός μεσοαστός πατέρας αναπληρώνει την απουσία του. Μπορεί να αφοσιωθεί στα παιδιά του και να τα φροντίσει. Αλλά στην ταινία ο Πολιτισμένος Άντρας έρχεται αντιμέτωπος με τη Φύση. Οι χαρακτήρες ζουν το δράμα τους και ο πατέρας, ο Tomas, πρέπει να αντιμετωπίσει την άγρια πλευρά του, γιατί το ένστικτο του τον οδηγεί να σώσει τον εαυτό του και να εγκαταλείψει τα παιδιά του και τη γυναίκα του. Πρέπει να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα ότι και αυτός υπόκειται στις δυνάμεις της Φύσης και ότι απέτυχε να καλύψει τη βασική ανθρώπινη παρόρμηση, το ένστικτο της επιβίωσης.

Αυτή η συγκεκριμένη κατάσταση απεικονίζει την ύπαρξη αμοιβαίων προσδοκιών ανάμεσα στα μέλη μιας οικογένειας, ακόμα και αν αυτές οι υποθέσεις είναι συνήθως άρρητες. Ο καθένας έχει τον ρόλο του και περιμένει από τους άλλους να παίξουν το δικό τους. Ίσως ασυνείδητα, οι περισσότεροι άνθρωποι περιμένουν ότι η μητέρα προσέχει τα παιδιά σε καθημερινή βάση, ενώ ο πατέρας πρέπει να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων όταν εμφανίζεται μια ξαφνική απειλή. Όμως στις μέρες μας ο άντρας πολύ σπάνια θα χρειαστεί να προστατέψει την οικογένεια του. Δεν έχει την πρακτική ευκαιρία να αντιδράσει κατά τέτοιο τρόπο, γιατί δεν υπάρχει τέτοιος κίνδυνος στη δυτική μεσοαστική κοινωνία. Αλλά όλοι περιμένουμε κάτι τέτοιο από αυτόν, ακόμα και ο ίδιος. Αυτό με ενδιαφέρει, αυτή η προσδοκία και το γεγονός ότι είναι αποκομμένος από την πραγματικότητα. Οι στατιστικές δείχνουν ότι το πιο πιθανό είναι ένας άντρας να εγκαταλείψει την οικογένεια του σε μία κρίσιμη κατάσταση. Οι έρευνες που έχουν γίνει στα ναυτικά ατυχήματα δείχνουν ότι επιβιώνουν περισσότεροι άντρες από γυναίκες.

Στην ταινία παρακολουθούμε την Ebba και τον Tomas στο ταξίδι τους, βλέπουμε την εξέλιξη των συναισθημάτων τους και της αντίληψης τους για τα γεγονότα, τους βλέπουμε να αγωνίζονται να επανασυνδεθούν, να μοιράζονται τη λύπη και την ελπίδα τους. Αυτή η ταινία είναι πιο συναισθηματική από τις προηγούμενες, πιο εγκεφαλικές ταινίες μου. Στην τελευταία σκηνή, οι μάσκες πέφτουν και οι ήρωες μοιράζονται κάτι δυνατό. Ruben Östlund

Ο Καθένας για τον εαυτό του

Το φύλο, οι κανόνες και η επιβίωση στις καταστροφές

Μετά τον Τιτανικό, επικρατεί η πεποίθηση ότι τα γυναικόπαιδα προηγούνται σε περίπτωση ατυχήματος έναντι των ανδρών και ότι ο καπετάνιος και το πλήρωμα δίνουν προτεραιότητα στους επιβάτες. Αναλύσαμε 18 ναυτικά ατυχήματα που έγιναν μέσα σε 3 αιώνες και καλύψαμε την κατάληξη 15.000 ανθρώπων 30 διαφορετικών εθνικοτήτων. Τα αποτελέσματα μας προσφέρουν μια καινούρια εικόνα για τα ατυχήματα αυτά. Οι γυναίκες έχουν ένα σημαντικό μειονέκτημα σε ό,τι αφορά την επιβίωση σε σχέση με τους άντρες. Οι καπετάνιοι και το πλήρωμα επιβιώνουν πολύ συχνότερα από τους επιβάτες. Επίσης ανακαλύψαμε ότι ο καπετάνιος έχει την εξουσία να ενισχύσει τις συμπεριφορές που συμφωνούν με τους κανόνες, ότι οι γυναίκες έχουν σημαντικό μειονέκτημα στα βρετανικά ναυάγια και ότι δεν φαίνεται να υπάρχει σύνδεση μεταξύ της διάρκειας μίας καταστροφής και της επίδρασης που έχει στους κοινωνικούς κανόνες. Σε συνδυασμό τα ευρήματα μας δείχνουν ότι η συμπεριφορά σε καταστάσεις ζωής και θανάτου αποδίδεται ιδανικά με τη φράση: «ο καθένας για τον εαυτό του».

Συντελεστές

Σκηνοθεσία: Ruben Östlund

Σενάριο: Ruben Östlund

Παίζουν: Brady Corbet, Kristofer Hivju, Lisa Loven Kongsli, Johannes Kuhnke

Διεύθυνση Φωτογραφίας: Fredrik Wenzel

Μοντάζ: Ruben Östlund, Jacob Secher Schulsinger

Διάρκεια: 118’