Σε κάθε αλλαγή του χρόνου, η κινηματογραφική συζήτηση περιστρέφεται γύρω από την κατασκευή μιας λίστας. Οι πέντε, δέκα, δεκαπέντε «καλύτερες» ταινίες της χρονιάς, όπως και οι απογοητεύσεις και οι απρόσμενες εκπλήξεις, ξεδιαλέγονται μέσα στους εκατοντάδες τίτλους της ετήσιας παγκόσμιας παραγωγής και αποκτούν ένα νουμεράκι. Ο χαρακτήρας της αγαπημένης λίστας είναι διπλός: Αφενός είναι ένα βοήθημα για τον/την κάθε σινεφίλ να σημειώσει τι δεν έχει προλάβει ή/και να δει αν μια αγαπημένη ταινία αποκτά την δικαίωση που της άξιζε. Αφετέρου, είναι κατά κάποιο τρόπο μια εύληπτη και συμπυκνωμένη σύνοψη της ετήσιας κινηματογραφικής παραγωγής.
Λίγο καιρό μετά, οι προσωπικές και συλλογικές λίστες μπαίνουν σε μια αντιδιαστολή με τις «επίσημες» βραβεύσεις, κατά κανόνα στην άλλη μεριά του Ατλαντικού. Εκεί, (συνήθως) θα παραγνωριστεί ο τάδε ή η δείνα ηθοποιός, θα κερδίσει το συντηρητικό γκλάμορ έναντι πιο τολμηρών εγχειρημάτων, πιθανότατα δεν θα πάρει Όσκαρ ο ντι Κάπριο (φέτος θα σπάσει η γκίνια;) και θα ξεκινήσει το ταξίδι των ταινιών στην πιο μεγάλη τους πρόκληση, την διάρκεια. Εκεί δεν παίζουν πολύ ρόλο οι λίστες ή τα βραβεία: Χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα, το Crash του 2004, η ταινία που πήρε το Όσκαρ (έναντι ταινιών όπως το Brokeback Mountain ή το Goodnight and Good Luck) και την οποία σίγουρα δεν θυμάται κανείς πια.
Σε κάθε περίπτωση, αντί λίστας, θα αποχαιρετήσουμε το κινηματογραφικό 2015 διαλέγοντας πέντε στιγμιότυπα: Όχι απαραίτητα τα «καλύτερα», μα σίγουρα αυτά που κάνουν την σούμα για το τι είδαμε (και τι δεν είδαμε) την χρονιά που πέρασε.
1. Κατασκευάζοντας κινηματογραφικούς μύθους (ή έστω, ανακυκλώνοντας)
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Όσο και αν αγαπήσαμε το «Γιο του Σάουλ», όσο και αν χτυπήσαμε φλέβα χρυσού βλέποντας την «Φυλή», οι ταινίες που έκαναν τους κινηματογράφους να γεμίσουν είναι πολύ συγκεκριμένες. Το Star Wars, το Jurassic World, το Avengers: Age of Ultron και το Furious 7 έσπασαν το φράγμα του ενός δις (!) σε τζίρο παγκοσμίως. Από κοντά και ο James Bond του Spectre και κάπου εκεί το περσινό κεφάλαιο του Hunger Games. Στη σκιά αυτών των εισπρακτικών γιγάντων έψαξαν να βρουν κοινό εκατοντάδες παραγωγές. Στην ίδια σκιά ήδη στήνονται και κατασκευάζονται οι ταινίες που θα γεμίσουν τα σινεμά και το 2016.
Υπάρχει ωστόσο μια εκπληκτική ομοιότητα στους πετυχημένους φετινούς κινηματογραφικούς μύθους: Δεν είναι φετινοί. Για την ακρίβεια, είναι μύθοι που έχουν υποστεί ανακαίνιση, αναπαλαίωση, ανασύνθεση, επαναπροώθηση, είναι sequel, prequel, spin-off και δεν συμμαζεύεται, είναι συνταγές που ξανασερβίρονται με στόχο να προσαρμοστούν στις ευρύτερες τάσεις της εποχής τους. Όσο τα box-office ανατινάζονται, άλλο τόσο αποδεικνύουν περίτρανα μια τεράστια παθογένεια (που αφορά την παραγωγή αλλά και το κοινό, με τρόπο αμφίδρομο): Η έμπνευση που θα ανοίξει και άλλο τα σύνορα του σινεμά αγνοείται. Ακόμα τουλάχιστον. Το Star Wars ήταν μια εξαιρετικά ευχάριστη ταινία. Το σενάριό της ωστόσο γράφτηκε στα τέλη του 1960.
2. Κινηματογράφος μικρότερης οθόνης
Αν και είναι ένα φαινόμενο που διατρέχει την τελευταία πενταετία τουλάχιστον, η εντυπωσιακή άνοδός του χαρακτήρισε και το 2015: Είτε πρόκειται για την επέλαση των πολύωρων ταινιών χωρισμένων σε επεισόδια (από την Jessica Jones στο House of Cards), είτε πρόκειται για νέους κύκλους τρομερών σειρών (Mad Men, True Detective, Game of Thrones) είτε για νέες «αφίξεις» (Sense 8, Fargo, Mr.Robot), είδαμε πολλά ωραία στην μικρή οθόνη. Η τηλεόραση είναι πλέον ένα μέσο που δοκιμάζει τα όριά του, αφηγείται συναρπαστικές ιστορίες, προοδεύει συνεχώς θεματικά και τεχνικά, ενώ φαίνεται να προσφέρεται για οράματα δημιουργών και για καλλιτεχνικά επιτεύγματα (ερμηνευτικά, σεναριακά, σκηνοθετικά κλπ). Κάπως έτσι, διαμορφώνονται δυο παράλληλες, αντιφατικές τάσεις: Η όλο και πιο κινηματογραφική τηλεόραση, που πηγαίνει παράλληλα με τον όλο και πιο τηλεοπτικό κινηματογράφο.
3. Στιγμές αυθεντικής κινηματογραφικής συγκίνησης
Εδώ θα μπορούσαν να μπουν διάφορες εικόνες: Το drum solo του Whiplash (μια ταινία όμως βέβαια δεν αγάπησαν οι απανταχού drummer), τα υπνωτικά πλάνα του Leviathan, ο «θεός» της νέας ταινίας του Σορεντίνο Youth ή οποιαδήποτε κλειστοφοβική στιγμή από το Γιο του Σάουλ. (Το εκπληκτικό Birdman και η χειρουργική αποδόμηση στο Ανωτέρα Βια είναι ταινίες του ‘14). Ωστόσο, η εικόνα εδώ προέρχεται από μια κοιτίδα παραγωγής υπέροχων και διαχρονικών παραμυθιών, τα μοναδικά έργα της Pixar: Το Inside Out (Τα μυαλά που κουβαλάς) θα μπορούσε και να είναι η ταινία της χρονιάς.
4. Ελληνικές εκπλήξεις
Για τον Αστακό του Γιώργου Λάνθιμου έχουν ήδη ειπωθεί πολλά (και θα ασχοληθούμε στο μέλλον και εδώ). Το βραβείο της κριτικής επιτροπής στο φεστιβάλ των Καννών είναι μια τεράστια συνεισφορά στην ελληνική κινηματογραφική παραγωγή που μένει να αξιοποιηθεί. Ωστόσο, δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε το θάρρος και την εξέλιξη σε έναν δημιουργό που πολύ βιαστικά (απ’ότι φαίνεται) «κλείδωσε» στα στερεότυπα που ο ίδιος είχε χωθεί: Ό,τι και αν πει κανείς για τον τηλεοπτικό Χριστόφορο Παπακαλιάτη και την «μανιέρα» του, η ταινία «Ένας άλλος κόσμος» είναι μια καλή ταινία. Και αναπάντεχα αιχμηρή.
5. Αποχαιρετώντας κινηματογραφικά σύμβολα
Οι «διαδικτυακοί επικήδειοι» ίσως να είναι μια νέα τάση των social media. Ή ίσως να είναι πολλές απώλειες μαζεμένες, και κάθε απώλεια τονίζει επίμονα την ανάγκη να κοιτάξουμε για νέους μύθους και νέα σύμβολα σε κάθε μορφή τέχνης: Τον κινηματογράφο, την μουσική, την λογοτεχνία κ.ο.κ.. Σε ότι αφορά στο σινεμά, το 2015 έγινε κατά τι λιγότερο τρομαχτικό: Ο ανανεωτής του κινηματογραφικού τρόμου Γουές Κρέιβεν δεν είναι πια εδώ, όπως επίσης και ο Κρίστοφερ Λι. Πολύ πριν τον Σάρουμαν (και ξεχνώντας τον Ντούκου), ο κόμης Δράκουλας του Λι θα παραμείνει ένα διαχρονικό κινηματογραφικό σύμβολο που αξίζει κανείς να επισκέπτεται ξανά και ξανά.
Υ.Γ.
Αν πρέπει σώνει και ντε να περάσουμε αυτήν την εποχή, των ξαναζεσταμένων παλιών μύθων, ας είναι τουλάχιστον σαν το Fury Road. Και αν είναι να βαρεθούμε να βλέπουμε σούπερ-ήρωες, ας είναι αφελείς, διασκεδαστικοί και πρωτότυποι, σαν τον Ant-Man. Για την ώρα, συνεχίζουμε να ψάχνουμε για διαμάντια, εμπιστευόμαστε τον Ιναρίτου και την Pixar και δίνουμε στην τηλεόραση τον χρόνο που δικαιούται.