Αρχοντικό Αναργύρου: Αποκατάσταση και μετατροπή σε χώρο πολιτισμού για το ιστορικό κτήριο

Ο Πρόεδρος Πέτρος Πετρακόπουλος και η Εκτελεστική Επιτροπή του Ιδρύματος της Αναργυρείου & Κοργιαλενείου Σχολής Σπετσών έχουν τη τιμή και τη χαρά να ανακοινώσουν την επίλυση του χρονίζοντος προβλήματος της αποκατάστασης του Αρχοντικού του Σωτηρίου Αναργύρου.

Συγκεκριμένα, την Τετάρτη 9/6/2021 το Περιφερειακό Συμβούλιο της Περιφέρειας Αττικής υπερψήφισε την 1η τροποποίηση του προγράμματος εκτελεστέων έργων της Περι¬φέ¬ρειας Αττικής, στην οποία περιλαμβάνεται το έργο: Αποκατάσταση οικίας Σ. Αναργύρου στις Σπέτσες και μετατροπή της σε πο¬λιτιστικό πόλο – χώρο εκθέσεων, προϋπολογισμού 2.500.000 € (συμπεριλαμβανομένου του Φ.Π.Α.)

Η αποκατάσταση του αρχοντικού Σ. Αναργύρου αποτέλεσε επί έτη πάγιο αίτημα της κοινωνίας των Σπετσών. Το εμβληματικό αυτό κτίριο, το οποίο δεσπόζει της Ντάπιας, βρίσκεται εδώ και χρόνια σε αχρησία, παρουσιάζοντας σημαντικές ζημίες, κυρίως όσον αφορά στη στατικότητα των δαπέδων, η οποία προήλθε το 1997 από ανεξέλεγκτη εισροή βροχίνων υδάτων, και στην καταστροφή των πολλών τοιχογραφιών κι οροφογραφιών, είτε ωσαύτως από την εισροή των υδάτων, είτε από τον επιχρωματισμό τους τη περίοδο που είχε ενοι¬κιαστεί σε γόνους γνωστής οικογένειας τραπεζιτών.

Οι διάφορες ενδιάμεσες προσπάθειες αποκατάστασης απέτυχαν, είτε λόγω ψευδών υποσχέσεων, είτε εξ αιτίας της άρνησης αποδοχής ιδιωτικής βοήθειας, είτε για άλλους λόγους.

Η σημερινή Ε.Ε. έθεσε την αποκατάσταση του αρχοντικού ως πρώτη προτεραιότητά της. Συνέχισε τις συνομιλίες του πλειοδότη προηγούμενου διαγωνισμού, σε πολύ καλό επίπεδο, αλλά η έλευση της πανδημίας ακύρωσε τις προσπάθειες. Παράλληλα, όμως, κινήθηκε και προς Δημόσιους φορείς, με το σκεπτικό, ότι η όποια συνέργεια με αυτούς θα διατηρούσε το δημόσιο χαρακτήρα του κτιρίου και τη δυνατότητα απροσκόπτων επισκέψεών του, σε αντίθεση με τις προτάσεις ιδιωτικής χρήσης, οι οποίες προέβλεπαν φειδωλή και υπό όρους επισκεψιμότητα. Στη κατεύθυνση αυτή ολοκλήρωσε τις υφι¬στά¬μενες μελέτες κι επέλυσε τις όποιες εκκρεμότητες, ετοιμάζοντας έναν πλήρη φάκελο.

Στη προσπάθειά της αυτή, η Ε.Ε. βρήκε ιδανικούς συμμάχους τον Περιφερειάρχη Αττικής κ. Γ. Πατούλη, που αποδέχθηκε αποφασιστικά την ανάληψη της διάθεσης των σχετικών κονδυλίων από τη Περιφέρεια, και την αρμόδια για τις Σπέτσες Αντιπεριφερειάρχη Νήσων κ. Β. Θεοδωρακοπούλου-Μπόγρη, η οποία επιβεβαίωσε τη βαθειά ευαισθησία κι αγάπη της για τον πολιτισμό, αλλά και για τις Σπέτσες, υιοθετώντας με θέρμη το έργο. Για τους λόγους αυτούς, είμαστε βαθειά υπόχρεοι προς αμφότερους, αφού χωρίς αυτούς και την Περιφέρεια Αττικής γενικότερα δεν θα υπήρχε η σημαντική αυτή εξέλιξη.

Περαιτέρω, οφείλουμε να ευχαριστήσουμε και την Υπουργό Παιδείας κ. Νίκη Κεραμέως, για την διαρκή υποστήριξη των αιτημάτων μας και την προσωπική της παρέμβαση, τον Αντιπεριφερειάρχη Οικονομικών της Περιφέρειας Αττικής κ. Πέππα, τους βουλευτές Πειραιώς, που πάντα στέκονται αρωγοί στις δράσεις του Ιδρύματος της ΑΚΣΣ και ειδικά για το αρχον¬τικό, τον Προϊ¬στάμενο της Διαχειριστικής Αρχής της Περιφέρειας κ. Δρόση, τους μελετητές του έργου και όλους όσοι βοήθησαν να τελεσφορήσει η όλη προσπάθεια.

Τέλος, δεν θα πρέπει να παραλείψει κανείς να εξάρει τη συνδρομή της Ε.Ε. 2013-16, υπό τον καθηγητή κ. Κων/νο Στεφάνου και, πέραν αυτού, ιδιαιτέρως του διακεκριμένου νομικού (νύν Προέδρου του Δ.Σ. Σπετσών) κ. Αθ. Λαμ¬πρόπουλου, για την προετοιμασία του φακέλου υποβολής του έργου στο Υπ. Πολιτισμού και την διεκπεραίω¬ση σε μεγάλο μέρος των απαιτουμένων γραφειοκρατικών και τεχνικών διαδικασιών κι εγκρίσεων.

Τέλος, ο Πρόεδρος του Ιδρύματος της ΑΚΣΣ θεωρεί υποχρέωσή του να ευχαριστήσει τα μέλη της Ε.Ε., τα οποία αντιτάχθηκαν με σθένος στις όποιες αντιδράσεις και προσκόμματα παρου¬σιάστηκαν στη πορεία της επίτευξης αυτής της σημαντικής συμφωνίας.

Στη συνέχεια προβλέπεται η υπογραφή προγραμματικής σύμβασης με την Περιφέρεια Αττικής και η ρύθμιση γραφειοκρατικών θεμάτων, για όλα τα οποία θα γίνεται ενημέρωση.

Προσβλέπουμε όλοι στη μέρα που το αποκατεστημένο αρχοντικό θα ανοίξει τις πόρτες του για το κοινό, στη μνήμη του μεγάλου ευεργέτου.

Μοναδικές εικόνες έρχονται για πρώτη φορά στο φως από τις εγκαταστάσεις του.

Λίγα λόγια για το αρχοντικού του Αναργύρου

Το αρχοντικό του Αναργύρου έχει μεγάλη ιστορία, 100 περίπου χρονών και συνδέθηκε στενά με την πολυκύμαντη ζωή και του ιδιοκτήτη του και του νησιού ολόκληρου. Περιβλήθηκε με τον θαυμασμό κατοίκων του νησιού. Άνοιξε τις πόρτες του για να υποδεχθεί εστεμμένους και προσωπικότητες της εποχής. Αφουγκράστηκε ατελείωτες συζητήσεις για έργα μεγάλα. Είδε με τρόμο στα δίσεκτα χρόνια της κατοχής ανθρώπους στερημένους και τους βοήθησε. Στα κατοχικά και τα πρώτα μετακατοχικά χρόνια, στέγασε τις δημοτικές αρχές και το δημοτικό νοσοκομείο. Έκτοτε πέρασε χρόνια αγωνίας και αργού θανάτου, καθώς το Ίδρυμα, λόγω της οικονομικής δυσπραγίας, αδυνατούσε να το αναστηλώσει. Μετά την επιστροφή και τη μόνιμη εγκατάσταση στη γενέτειρά του, το 1899, ένα από τα κύρια μελήματα του Σωτ. Ανάργυρου ήταν η κατασκευή οικίας αντάξιας της οικονομικής του επιφάνειας. Το 1902 βρέθηκε το οικόπεδο. Ένας χώρος σίγουρα ιδανικός. Στο κέντρο ακριβώς της πόλης, ανάμεσα στα παλιά αρχοντικά της Μπουμπουλίνας και του Μπόταση, σε κυρίαρχη θέση, με θέα καταπληκτική προς τη θάλασσα.

Ο Σωτ. Ανάργυρος ανέθεσε την εκπόνηση των σχεδίων του αρχοντικού στον Αρχιτέκτονα Παν. Ζήζηλα. Οι οδηγίες του ήταν σαφείς. Φιλοδοξούσε να χτίσει ένα αρχοντικό που να μοιάζει με αρχαίο αιγυπτιακό ανάκτορο ή ναό. Την άνοιξη του 1903 όλα ήταν έτοιμα για την ανέγερση. Επιστράτευσε τους καλύτερους τεχνίτες του νησιού και με αυτεπιστασία μέσα σ’ ένα χρόνο όρθωσε το λαμπρότερο οικοδόμημα των Σπετσών των αρχών του αιώνα. Η ανέγερση του αρχοντικού με πρωτοφανή για την εποχή εκείνη κινητοποίηση τεχνιτών και αφειδώλευτη χρησιμοποίηση μοντέρνου οικοδομικού υλικού, στοίχισε γύρω στις 100.000 χρυσές δραχμές, ποσό ιδιαίτερα σημαντικό για το 1903. Ο Ανάργυρος ωστόσο στην επιθυμία του να καινοτομήσει απέφυγε να προσαρμόσει δομικά και αισθητικά το ύφος του σπιτιού του στις αυστηρές γραμμές των οικοδομών του νησιού. Το διώροφο αρχοντικό ορθώνεται στο μέσον ενός τετράγωνου σχεδόν οικοπέδου ενός περίπου στρέμματος. Κύριο κτίσμα, κήπος, χώροι βοηθητικοί, προστατεύονται από υψηλό μανδρότοιχο ιδιαίτερης καλαισθησίας. Μπαίνοντας κανείς από την κεντρική είσοδο στον κήπο του αρχοντικού, αντικρύζει θέαμα μοναδικό. Στα πόδια του εκτείνεται βοτσαλόστρωτος διάδρομος με ποικίλες παραστάσεις, πλαισιωμένος από φοίνικες. Στο τέλος του διαδρόμου ορθώνεται η μαρμάρινη πλατιά σκάλα, που οδηγεί στην επιβλητική πόρτα του ισογείου. Στο ύψος του τρίτου σκαλοπατιού, δεξιά και αριστερά, στέκονται δύο αιγυπτιακές σφίγγες. Το ισόγειο περιβάλλεται ολόγυρα από ευρύχωρη βεράντα στα κράσπεδα της οποίας «φυτρώνουν» συμμετρικά υψηλοί κίονες. Πάνω στις πλατιές τετράγωνες κεφαλές των κιόνων στηρίζεται η βεράντα του άνω ορόφου. Έτσι γύρω από το ισόγειο σχηματίζεται περίστηλη τετράγωνη στοά που ζώνει το αρχοντικό. Στην οροφή της στοάς υπήρχαν θαυμάσιες τοιχογραφίες που σήμερα είναι καλυμμένες. Η είσοδος στο ισόγειο είναι μεγαλοπρεπέστατη, θυμίζοντας πύλη αρχαιοελληνικού ναού. Η κεντρική θύρα οδηγεί σ’ έναν ευρύ διάδρομο που τέμνει αξονικά τον κάτω όροφο σε δύο ισομερείς πτέρυγες. Στην ανατολική πτέρυγα συναντάμε το σαλόνι και στη συνέχεια τη σάλα, την τραπεζαρία, θαυμάσιας διακοσμητικής, ενώ στη δυτική, το επίσημο γραφείο του Ανάργυρου, το επιβλητικό κλιμακοστάσιο και την κουζίνα. Η προσπέλαση στον άνω όροφο γίνεται από εντυπωσιακή εσωτερική σκάλα, μοναδικής καλλιτεχνίας. Ανεβαίνοντας κανείς στην κορυφή της κλίμακας, συναντά ένα μικρό προθάλαμο.

Από τον προθάλαμο, διαμέσου μιας πόρτας, οδηγείται στο χωλ. Το χωλ οδηγεί στο σαλόνι, το λαμπρότερο δωμάτιο του άνω διαμερίσματος, που καταλαμβάνει τη μισή βόρεια πτέρυγα. Από το σαλόνι περνά κανείς στην κρεβατοκάμαρα που βρίσκεται στη βορειανατολική γωνιά του διαμερίσματος. Νότια της κρεβατοκάμαρας, υπάρχει ένα άλλο μικρότερο δωμάτιο. Πιθανότατα, χρησιμοποιούταν σαν βεστιάριο. Τη νοτιοανατολική γωνιά του διαμερίσματος καταλαμβάνει ένα μεγάλο δωμάτιο που στα χρόνια του Ανάργυρου χρησίμευε για πρόχειρη τραπεζαρία και γραφείο αυστηρά προσωπικό. Σ’ αυτό το ιδανικό για περισυλλογή και αυτοσυγκέντρωση χώρο, ο Ανάργυρος συνέλαβε τα μεγαλεπήβολα σχέδια του.

Λίγα λόγια για τον Σωτήριο Ανάργυρο

Ο Σωτήριος Ανάργυρος γεννήθηκε στις Σπέτσες το 1849 με καταγωγή από την ένδοξη σπετσιώτικη γενιά των Αναργυραίων. Υπήρξε η σπουδαιότερη προσωπικότητα των Σπετσών του τελευταίου αιώνα. Η δίψα του για επιτυχία τον οδηγεί από νεαρή ηλικία σε περιπλανήσεις με σταθμούς την Κωνσταντινούπολη, τη Ρουμανία, την Αίγυπτο, τη Γαλλία και τέλος την Αγγλία. Εκεί ασχολείται για πρώτη φορά με τα καπνά. Το 1883 ο Ανάργυρος, οδηγημένος από το εμπορικό του ένστικτο, μεταναστεύει στη Νέα Υόρκη της Αμερικής. Εκεί προσλαμβάνεται στη μεγάλη καπνοβιομηχανία του Αμερικανοεβραίου Τόμσον, την οποία και στο τέλος κληρονομεί μετά την υιοθεσία του από τον μεγαλοβιομήχανο. Με βάση την επιχείρηση αυτή, ο Ανάργυρος κτίζει έναν πραγματικό εμπορικό κολοσσό στο χώρο των καπνών και επεκτείνεται σχεδόν σ’ όλη την αμερικανική αγορά. Το 1894 επιστρέφει για πρώτη φορά στις Σπέτσες. Ξανάρχεται τον επόμενο χρόνο οπότε γνωρίζει ­και λίγο αργότερα παντρεύεται­ την δεύτερη εξαδέλφη του Ευγενία Θ. Αναργύρου.

Το ζεύγος γυρίζει στην Αμερική, για τρία ακόμη χρόνια. Η νοσταλγία όμως της γυναίκας του για τις Σπέτσες εξαναγκάζουν τον Ανάργυρο να πουλήσει τις επιχειρήσεις του στην Αμερική και να εγκατασταθεί στις Σπέτσες. Από την πώληση της καπνοβιομηχανίας του και μόνο εισέπραξε τότε το ιλιγγιώδες ποσό των 650.000 δολαρίων. Η επιστροφή του Αναργύρου στο νησί είναι η αρχή της ανάπτυξης των Σπετσών. Η εμπορική του δραστηριότητα συνεχίζεται στην Ελλάδα, οι Σπέτσες όμως αποτελούν το επίκεντρο των ενεργειών του. Το 1904 τελειώνει η ανέγερση πολυτελούς αρχοντικού, νεοκλασικού ρυθμού, στο κέντρο της πόλης. Το 1907 κατασκευάζει, με δικά του έξοδα, το πρώτο υδραγωγείο του νησιού. Το 1913­14 η προσφορά του μεγάλου ευεργέτη προς το νησί είναι μεγάλη. Πρώτον αγοράζει μεγάλη έκταση την οποία αναδασώνει, δημιουργώντας έτσι και πάλι το πευκοδάσος των Σπετσών που κινδύνευε τότε με αφανισμό εξαιτίας της ανεξέλεγκτης ξύλευσης και καλλιέργειας, δεύτερον ανοίγει περιφερειακούς δρόμους στο νησί και τρίτον κατασκευάζει το ξενοδοχείο “Ποσειδώνιο”. Το τελευταίο αυτό έργο του έδωσε μεγάλη τουριστική ώθηση στις Σπέτσες και ανέδειξε το νησί σε παραθεριστικό κέντρο των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Βασιλιάδες, πρίγκιπες, πρωθυπουργοί και εξέχουσες προσωπικότητες απ’ όλο τον κόσμο βρίσκονταν κάθε καλοκαίρι στις Σπέτσες, φιλοξενούμενοι του εξαίσιου αυτού ξενοδοχείου. Το 1928 οι Σπέτσες γίνονται το μόνιμο αγκυροβόλιο της περιοχής για τον αγγλικό στόλο, με αποτέλεσμα στην πελατεία του ξενοδοχείου να προστεθούν οι αξιωματικοί του αγγλικού ναυτικού δίνοντας του ακόμα μεγαλύτερη αίγλη.

Η αρχοντιά του ξενοδοχείου αυτού είναι ακόμα και σήμερα φανερή. Το 1927 γίνεται η έναρξη της Αναργυρείου και Κοργιαλενείου Σχολής Σπετσών, η οποία ήταν η μεγαλύτερη προσφορά του εθνικού ευεργέτη και πραγματικά ανέβασε το πολιτιστικό επίπεδο του νησιού. Η “Σχολή” όπως είναι γνωστή στις Σπέτσες, υπήρξε ένα από τα καλύτερα πρότυπα κολλέγια της χώρας αν όχι των Βαλκανίων. Έμπνευση του Ελ. Βενιζέλου, προσωπικού του φίλου και δημιούργημα του Ανάργυρου, η “Σχολή” διαπαιδαγώγησε πλήθος λογίων, καλλιτεχνών, επιστημόνων και πολιτικών. Λειτούργησε μέχρι το 1983, με μαθητές από όλο τον κόσμο.