Ο Άρης Ρέτσος παρουσιάζει (σε νέο κύκλο παραστάσεων) τα Αθηναϊκά Διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Ο ξεπεσμένος Δερβίσης» και «Ο Αειπλάνητος» στον Πολυχώρο Τέχνης «Αλεξάνδρεια».
Λέξεις, προτάσεις, μετεωρισμοί, χνάρια ανθρώπων, χαρές, λύπες, σάτιρα και τραγικός λόγος, φωτίζουν τον Μέγα μικρόκοσμο και τα Πάθη των ”απλών ανθρώπων” του Σκιαθίτη συγγραφέα, αποκαλύπτοντας παράλληλα και τον δικό μας κόσμο. Όλη η εσωτερική ένταση και το κέφι του μας απελευθερώνουν, μας παρηγορούν και μας χαροποιούν. Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης μας οδηγεί με το απαράμιλλο ύφος και ήθος της γλώσσας του σε άλλες εποχές και σε μια Ελλάδα τόσο μακρινή… όσο και κοντινή, διδάσκοντάς μας σιωπηλά.
Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Ο ξεπεσμένος Δερβίσης»
Μια ελεγεία για την ανθρώπινη ύπαρξη, ένας ύμνος στην αποδοχή της ετερότητας και του αλληλοσεβασμού.
«Ο ξεπεσμένος Δερβίσης» δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 1896 και είναι ίσως το καλύτερο αθηναϊκό διήγημα του Παπαδιαμάντη. Μέσα από αυτό ο συγγραφέας εκφράζει αλληλεγγύη και συμπάθεια προς ένα ξένο, αλλόθρησκο και αλλοεθνή, έναν Δερβίση ξεπεσμένο. Ο Δερβίσης αυτός καταγόταν «από την Ρούμελην, από την Ανατολήν, από την Σταμπούλ» και είναι άγνωστο γιατί έφτασε στην Αθήνα.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Είμαστε στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, περίοδο πολεμικής έντασης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο μουσουλμάνος δερβίσης εμφανίζεται στην Αθήνα σαν ξένος, και περιπλανιέται στο κέντρο της πόλης παίζοντας το νάι του και τραγουδώντας για να ζήσει. «Νάϊ, νάϊ. Κατά δίο κοκκίδας, διαφέρει δια να είναι το Ναι, όπου είπεν ο Χριστός. Το ναι το ήμερον, το ταπεινόν, το πράν, το Ναι το φιλάνθρωπον». Όμως δεν είναι ευπρόσδεκτος και αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης. Διανυκτέρευε σε ένα ολονύκτιο καφενείο όπου είχε βρει καταφύγιο, ώσπου ο αστυνόμος αποφάσισε να το κλείσει κι αυτός μένει άστεγος. Καταφεύγει σε μια σήραγγα για στέγη, ο σαλεπιτζής τον συμπονά, του δίνει σαλέπι και κουλούρι, μια παρέα φίλων τον καλεί σε δείπνο.
Ο Παπαδιαμάντης βλέπει στο πρόσωπο του ξένου μουσουλμάνου, τον πάσχοντα συνάνθρωπο. Το διήγημα «Ο ξεπεσμένος Δερβίσης» αποτελεί ένα κάλεσμα προς τους χριστιανούς και τους μουσουλμάνους να «πλησιάσουν».
Κανείς δεν ξέρει από πού ήρθε και κανείς δεν μαθαίνει πού κατέληξε. Ο ξεπεσμένος δερβίσης είναι ένας από εμάς. Ο κόσμος του καφενείου, του σαλεπιτζή, του Θησείου, είναι ακόμη ο κόσμος μας.
Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Ο Αειπλάνητος»
Ο «Αειπλάνητος» -δημοσιεύθηκε το 1903- είναι από τις πλέον χαρακτηριστικές φιγούρες των αθηναϊκών διηγημάτων του Παπαδιαμάντη. Καμαρότος της πρώτης θέσης στα βαπόρια της «Εταιρείας», είχε πάρει σύνταξη και κοίταζε να σώσει την ψυχή του. Ο καλοκάγαθος κυρ-Γιάννης ο Αειπλάνητος γυρίζει τις εκκλησίες και τα μοναστήρια, καταλήγει υπάλληλος σε κηράδικα και δεν μπορεί να στεριώσει πουθενά. Περιπλανιέται κι αυτός (όπως κι ο Δερβίσης) στο κέντρο της πόλης.
Γρήγοροι ρυθμοί, αιφνιδιαστικά σύγχρονη γραφή και υπέροχο ‘Παπαδιαμαντικό’ χιούμορ, χαρακτηρίζουν τον «Αειπλάνητο». Το ανθρώπινο, το προσωπικό, το οικουμενικό, ο ρεαλισμός, η ουτοπία, η ιδιότυπη θεματολογία, ο περίτεχνος τρόπος επεξεργασίας του κωμικού στοιχείου, συνυπάρχουν στο συναρπαστικό έργο του Παπαδιαμάντη, ίσως περισσότερο από κάθε άλλο συγγραφέα. Σε σκληρούς καιρούς, ο διάχυτος ανεπιτήδευτος ανθρωπισμός του και το κέφι του, προσφέρουν ψυχική «δροσιά» και απελευθέρωση.