Βιολί Χ 2 ή βιολί στο τετράγωνο! Το παιχνίδι με τους αριθμούς έγινε έμπνευση για δύο βιολονίστες που ανήκουν σε δύο διαφορετικές γενιές, τον Γιώργο Δεμερτζή και τον Δημήτρη Καρακαντά. Θα συναντηθούν στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το Σάββατο 9 Νοεμβρίου 2013 για να «συστήσουν» στους φίλους της μουσικής δωματίου ένα όχι και τόσο συνηθισμένο ρεπερτόριο γραμμένο για δύο βιολιά.
Μάλιστα, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να μάθει περισσότερα στοιχεία για τα έργα που θα ερμηνευθούν, από τον πιανίστα Τίτο Γουβέλη που θα κάνει μια σύντομη παρουσίαση που θα προηγηθεί της συναυλίας. Μιας συναυλίας στην οποία το ακροατήριο θα απολαύσει τον Γιώργο Δεμερτζή υπό τη διπλή ιδιότητα του σολίστ του βιολιού αλλά και της βιόλας! Το ντούο θα παρουσιάσει έργα δύο Ελλήνων και δύο ξένων συνθετών: Σκαλκώτα και Παπάνα, αλλά και Προκόφιεφ και Ιζαΐ.
H κοινή εμφάνιση των Δεμερτζή και Καρακαντά στο Μέγαρο, εντάσσεται στη Σειρά «Μουσική Δωματίου».
Ως εναρκτήριο έργο για τη συναυλία «Βιολί2», οι δύο μουσικοί επέλεξαν το Ντούο για βιολί και βιόλα του Νίκου Σκαλκώτα (1904-1949). Ο Σκαλκώτας, μετά την αποφοίτησή του από την τάξη βιολιού του Ωδείου Αθηνών στα 1918 με αριστείο και μετάλλιο για τις εξαίρετες επιδόσεις του, σπούδασε σύνθεση στην Γερμανία με τους Βάιλ και Γιάρναχ, καθώς και με τον Άρνολντ Σαίνμπεργκ, δίπλα στον οποίο θήτευσε έως το 1931 χάρη σε υποτροφίες κοινωφελών ιδρυμάτων και ιδιωτών. Κατά την παραμονή του στη Γερμανία, έγραψε πάνω από 70 έργα, τα οποία όμως έχουν χαθεί. Η διάσωση των συνθέσεών του οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις πρωτοβουλίες της «Εταιρείας Φίλων Σκαλκώτα». Ο Χαλκιδαίος συνθέτης που καταγόταν από μουσική οικογένεια με ρίζες από την Τήνο, χάρη στο πληθωρικό ταλέντο του (έπαιζε βιολί και πιάνο, είχε φωτογραφική μνήμη και απόλυτο αυτί), δημιούργησε το δικό του ιδιόμορφο ύφος ενσωματώνοντας στοιχεία της ελληνικής παράδοσης, του σειραϊσμού αλλά και του ευρωπαϊκού νεοκλασικισμού. Όμως, το ελεύθερο και πολυσυλλεκτικό ύφος του, όταν επέστρεψε αργότερα στην Ελλάδα, τον έφερε σε σύγκρουση με το μουσικό κατεστημένο της εποχής του και ειδικότερα με τους φανατικούς και συντηρητικούς θιασώτες της λεγόμενης «Εθνικής Σχολής». Το αποτέλεσμα ήταν να αναγκαστεί να εργάζεται ως βιολονίστας στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και σε άλλα σύνολα για βιοποριστικούς λόγους. Ο Νίκος Σκαλκώτας συνέθεσε το Ντούο για βιολί και βιόλα το 1938, στο τέλος της λεγόμενης «Πρώτης περιόδου» του (1927-1938), δηλαδή πέντε χρόνια μετά τον επαναπατρισμό του, όταν είχε ήδη αρχίσει να υφίσταται τις συνέπειες του καλλιτεχνικού του παροπλισμού και να κλείνεται στον εαυτό του.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Γνήσια λυρικότητα και παιγνιώδης διάθεση διαπνέουν τα τέσσερα μέρη της Σονάτας για δύο βιολιά σε ντο μείζονα, έργο 56 του Σεργκέι Προκόφιεφ (1891-1953). Η σύνθεση ολοκληρώθηκε το 1932, λίγα χρόνια πριν από την οριστική επιστροφή του διάσημου πιανίστα, μαέστρου και συνθέτη στην πρώην Σοβιετική Ένωση, έπειτα από μακρά περιήγησή του σε χώρες της Γηραιάς Ηπείρου αλλά και στον Νέο Κόσμο, με αγαπημένο του προορισμό κυρίως το Παρίσι, όπου έγινε γνωστός από τη συνεργασία του με τα περίφημα Ρωσικά Μπαλέτα. Η διετία 1931-2 υπήρξε πολύ δημιουργική για το πρώην παιδί-θαύμα της ρωσικής μουσικής. Εκτός από τη σονάτα για δύο βιολιά, εκείνη την περίοδο, ο ουκρανικής καταγωγής Προκόφιεφ έγραψε επίσης το τέταρτο και το πέμπτο κοντσέρτο του για πιάνο, ενώ παράλληλα ανέλαβε και παραγγελίες για τη σύνθεση μουσικής για τα Μπαλέτα της Αγίας Πετρούπολης, αλλά και για την επένδυση της κινηματογραφικής ταινίας «Υπολοχαγός Κιγιέ». Σύμφωνα με τους μουσικολόγους, η σονάτα αυτή σηματοδοτεί την απεμπλοκή του από τις νεανικές συγκρουσιακές τάσεις του και τη μεταστροφή του σε μια ήπια και ώριμη απλότητα.
Σειρά έχουν, στη συνέχεια, τα Τρία κομμάτια για δύο βιολιά ενός ακόμη πολυτάλαντου καλλιτέχνη που, εκτός από βιολονίστας και συνθέτης, είναι και μαθηματικός! Ο λόγος για τον Θεσσαλονικό Σίμο Παπάνα, ο οποίος από τα εφηβικά του χρόνια έδρεψε δάφνες τόσο στον χώρο της μουσικής όσο και στο χώρο των θετικών επιστημών: 16 ετών πήρε δίπλωμα βιολιού και πτυχίο φούγκας, ενώ ταυτόχρονα διακρίθηκε και στον διαγωνισμό της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας. Σπούδασε μαθηματικά και μουσική στις Ηνωμένες Πολιτείες. Δάσκαλοί του στο βιολί υπήρξαν οι: Arnaoudov, Καφαντάρης, Gabora (Oberlin Conservatory, Η.Π.Α.) και Friedman (Πανεπιστήμιο Yale, Η.Π.Α.). Σύνθεση μελέτησε με τον Χρήστο Σαμαρά. Δημιουργίες του για σόλο βιολί, ορχήστρα δωματίου αλλά και θεατρικές παραστάσεις έχουν παρουσιαστεί στην Ευρώπη, την Ασία και Αμερική, από τις οποίες ξεχωρίζει η πρωτότυπη μουσική που έγραψε για χοροθεατρικά έργα της Izumi Ashizawa που ανέβηκαν σε αρκετές χώρες. Το 2009, ερμήνευσε ο ίδιος, συνοδευόμενος από την Κ.Ο.Α., το κοντσέρτο του για βιολί και ορχήστρα. Παράλληλα, σταδιοδρομεί διεθνώς ως ερμηνευτής του σύγχρονου και μπαρόκ βιολιού, ενώ από το 2002 είναι μόνιμος εξάρχων της Κ.Ο.Θ.. Το βιογραφικό του Σίμου Παπάνα περιλαμβάνει ακόμη συναυλίες με γνωστά ελληνικά συμφωνικά σύνολα και διακεκριμένες ορχήστρες του εξωτερικού, καθώς και συμμετοχές σε αξιόλογες δισκογραφικές παραγωγές (πρώτη παγκόσμια ηχογράφηση του κοντσέρτου για δύο βιολιά του Νίκου Σκαλκώτα σε συνεργασία με τον Γιώργο Δεμερτζή).
Ο Βέλγος βιολονίστας, μαέστρος και συνθέτης Εζέν Ιζαΐ (1858-1931), αν και στα παιδικά του χρόνια είχε υπάρξει ένας ατίθασος μαθητής που δυσκολεύτηκε να προσαρμοστεί στο ωδειακό περιβάλλον, υπήρξε ένας από τους πιο ξακουστούς βιρτουόζους όλων των εποχών. Στη διάρκεια του βίου του είχε την τύχη να γνωρίσει εξέχουσες καλλιτεχνικές προσωπικότητες όπως, μεταξύ άλλων, τον Φραντς Λιστ, τον Σεζάρ Φρανκ, τον Έντβαρντ Γκρηγκ και τον Άντον Ρουμπινστάιν, με τον οποίο άλλωστε είχε πραγματοποιήσει περιοδείες στην Ευρώπη. Σημαντικοί συνθέτες τού είχαν αφιερώσει έργα τους: Σωσσόν, Ντεμπυσσύ, Σαιν-Σανς, Φωρέ, Έλγκαρ κ.ά.. Ο Εζέν Ιζαΐ έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη για τη μουσική δωματίου, την οποία υπηρέτησε σε όλη του τη ζωή με αφοσίωση. Αρχικώς, είχε σχηματίσει τρίο με τους Μπέκερ και Μπουζόνι, ενώ αργότερα ίδρυσε το περίφημο κουαρτέτο εγχόρδων που έφερε το όνομά του. Έγραψε ουκ ολίγα έργα για σόλο βιολί, για βιολί και ορχήστρα, αλλά ασχολήθηκε και με άλλες μουσικές φόρμες: συμφωνικά ποιήματα, όπερες, φαντασίες, κ.λπ.. Η σονάτα για δύο βιολιά που θα ακουστεί στη συναυλία της 9ης Νοεμβρίου, είναι έργο του 1915 και φέρει αφιέρωση του συνθέτη προς την Βασίλισσα Ελισάβετ του Βελγίου, της οποίας ο Ιζαΐ ήταν προσωπικός καλλιτεχνικός σύμβουλος και δάσκαλος βιολιού.
Βασικός εκπρόσωπος της νεότερης ελληνικής σχολής βιολιού, ο Γιώργος Δεμερτζής είναι ένας σολίστ που υπηρετεί εδώ και πολλά χρόνια τη μουσική δωματίου τόσο ως ιδρυτικό μέλος του διάσημου Νέου Ελληνικού Κουαρτέτου όσο και ως μουσικοπαιδαγωγός εντός και εκτός ελληνικών συνόρων. Εκτός από βιολί, παίζει επίσης βιόλα. Μελέτησε βιολί στη γενέτειρά του, την Χαλκίδα (όπου είχε γεννηθεί και ο Σκαλκώτας), και στην Αθήνα, στο Ελληνικό Ωδείο με τον Στέλιο Καφαντάρη, από το οποίο αποφοίτησε με πρώτο βραβείο και χρηματικό έπαθλο το 1979, για να ακολουθήσουν δύο χρόνια αργότερα ένα ακόμη πρώτο βραβείο στον διεθνή διαγωνισμό «Αλμπέρτο Κούρτσι» το 1981 και πολλές συμμετοχές σε διεθνή φεστιβάλ. Ο Γιώργος Δεμερτζής είναι επίσης απόφοιτος της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π.. Συνέχισε τις μεταπτυχιακές μουσικές σπουδές του με υποτροφία στην Ελβετία (με τον Μαξ Ρόσταλ) και την Ουγγαρία (μουσική δωματίου). Έχει πραγματοποιήσει ζωντανές εμφανίσεις με γνωστές ορχήστρες στην Ευρώπη, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Αυστραλία και έχει λάβει μέρος σε πολλές ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές παρουσιάζοντας έργα Ελλήνων και ξένων συνθετών σε πρώτη παγκόσμια ή ελληνική εκτέλεση (Σκαλκώτας, Σισιλιάνος, Μπάρτοκ, Νίλσεν, κ.ά.). Στην Ελλάδα έχει παίξει με τα σημαντικότερα ορχηστρικά σύνολα. Στην αρχή της σταδιοδρομίας του συνεργάστηκε με την Παγκόσμια Ορχήστρα «Jeunesses Musicales» και αργότερα με τη Φιλαρμονική της Νοτιοδυτικής Γερμανίας, της οποίας διετέλεσε εξάρχων βιολονίστας. Οι δισκογραφικές καταθέσεις του προδίδουν το μεγάλο ενδιαφέρον του για το ελληνικό ρεπερτόριο. Εξέχουσα θέση ανάμεσά τους κατέχει η πρώτη ερμηνεία παγκοσμίως, το 1985, της Σονάτας για σόλο βιολί του Νίκου Σκαλκώτα. Ακόμη, ο διακεκριμένος Έλληνας δεξιοτέχνης παρουσίασε σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση το 1989 το Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα του Γιώργου Σισιλιάνου. Για την καλλιτεχνική του προσφορά έχει τιμηθεί από την Ακαδημία Αθηνών με το βραβείο Σπύρου Μοτσενίγου.
Γνώριμος με τον Γιώργο Δεμερτζή, με τον οποίο έχει ηχογραφήσει ντουέτα για δύο βιολιά του Σίμου Παπάνα (2011), ο Δημήτρης Καρακαντάς ζει εδώ και μία δεκαετία στην Βιέννη, όπου σπούδασε κλασικό και μπαρόκ βιολί και ηχοληψία ως υπότροφος του Συλλόγου των Φίλων της Μουσικής, του Ι.Κ.Υ. και του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης. Στην Αυστρία, θήτευσε δίπλα στον Guenter Pichler και την Joanna Madroszkiewicz. Η καταγωγή του είναι από τη Λάρισα. Στην Ελλάδα, μελέτησε βιολί με τους Γιάννη Γεωργιάδη και Δημήτρη Χανδράκη. Ο Δημήτρης Καρακαντάς είναι αποδέκτης πολλών διακρίσεων και βραβείων σε πανελλήνιους και διεθνείς διαγωνισμούς (“Fidelio” της Ραδιοφωνίας της Βιέννης, 9ο Διεθνές Φεστιβάλ Νέων Ταλέντων της Μολδαβίας, κ.ά.). Παρά το νεαρό της ηλικίας του, έχει δώσει ρεσιτάλ και συναυλίες ως σολίστ με γνωστές ορχήστρες στην Αίθουσα Pleyel του Παρισιού, στην Musikverein και το Konzerthaus της Βιέννης, καθώς και σε άλλες φημισμένες αίθουσες του εξωτερικού αλλά και σε συναυλιακούς χώρους στην Ελλάδα. Ο νεαρός καλλιτέχνης έχει στο ενεργητικό του δύο ηχογραφήσεις: η πρώτη περιλαμβάνει έργα για σόλο βιολί και ντουέτα, ενώ η δεύτερη (“Alba Tanguera”) συνθέσεις για βιολί και κιθάρα. Ο Δημήτρης Καρακαντάς παίζει με βιολί Paolo Antonio Testore που κατασκευάστηκε στο Μιλάνο το 1757.