Συνειδήσεις που συνταράζονται, άνθρωποι που ακροβατούν ανάμεσα στο δισταγμό και την ύπνωση, που αρνούνται να συμβιβαστούν κι ένας συγγραφέας που καταγράφει το λάθος του κόσμου αυτού και σε όλο του το έργο προειδοποιεί:
Από την Τέσυ Μπάιλα
«Ή θα διαλέξεις τη σιωπή για να μην χάσεις τη βολή σου, την ησυχία σου, ή θ’ αντιδράσεις, θ’ αντισταθείς, θα αγωνιστείς σε όλα αυτά τα αποτρόπαια, τα εφιαλτικά που γίνονται για σένα, υποτίθεται, αλλά χωρίς εσένα. […] Θα διαλέξω την ελευθερία να πω όχι, αρνούμαι θα πω σ’ αυτήν την απάνθρωπη ανθρωπότητα. (Αντώνης Σαμαράκης, Εν ονόματι).
Ο Σαμαράκης γίνεται ολόκληρος μια κραυγή και δείχνει σε όλους μας ότι υπάρχει κι ένας άλλος, υπαρκτός κόσμος πέρα από αυτόν που ετοιμάζουν άλλοι για εμάς, ένας κόσμος λιγότερο εφιαλτικός, λιγότερο απάνθρωπος που μόνο αν τον πιστέψουμε και αγωνιστούμε γι’ αυτόν θα καταφέρει να επαναπροσδιορίσει την κοινωνική πραγματικότητα. Κι αναζητά τον άνθρωπο δίπλα του, πιστεύοντας ότι: «Όσο υπάρχουν δύο άνθρωποι… όσο υπάρχουν δύο άνθρωποι, υπάρχει μια βεβαιότητα… όσο υπάρχουν δυο άνθρωποι υπάρχει ένα ΑΡΝΟΥΜΑΙ».
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ένας καταγγελτικός,απροσκύνητος λόγος ξεδιπλώνεται απερίφραστα σε όλα τα διηγήματα του μικρού αυτού τόμου, που δείχνει σε όλους μας ότι η απελπισία είναι ο πρώτος παράγοντας που αποδυναμώνει τον άνθρωπο και γι’ αυτό το λόγο ο συγγραφέας αρνείται να απελπιστεί. Μέσα από βαθιά ανθρώπινες ιστορίες ο Σαμαράκης γίνεται δρομοδείκτης σε μια πορεία επιβίωσης σε έναν μεταπολεμικό κόσμο που φαντάζει εφιαλτικός στη συνείδησή του.
Οι χαρακτήρες του, άνθρωποι τόσο γνώριμοι μας σπαράζουν κυριολεκτικά σε έναν κόσμο στον οποίο καμιά προσδοκία δεν έγινε πραγματικότητα, σε έναν κόσμο ζοφερό που αρνούνται να κατανοήσουν και να αποδεχτούν. Προδομένες ελπίδες, εφιαλτικές σύγχρονες πραγματικότητες, ένας κόσμος με προδιαγεγραμμένο μέλλον ή καλύτερα χωρίς μέλλον και μια ασυμβίβαστη ανθρωπιά που αντιμάχεται τον απάνθρωπο κόσμο που ο συγγραφέας βλέπει να έρχεται είναι τα επιχειρήματα του Σαμαράκη σε έναν διάλογο με τον αναγνώστη αυτού του βιβλίου.
Το έργο αυτό του Αντώνη Σαμαράκη τιμήθηκε με το κρατικό βραβείο Διηγήματος το 1962. Σήμερα που επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Ψυχογιός παραμένει διαχρονικό και ίσως πιο επίκαιρο παρά ποτέ, αφού για μια ακόμη φορά χρειάζεται όλοι μας να αρνηθούμε ό,τι αρνείται τη δική μας ζωή. Έτσι ολόκληρο το βιβλίο γίνεται ένα μήνυμα για αντίσταση που διοχετεύεται υποδόρια, οσμωτικά σχεδόν, μια αντίσταση «σ’ αυτόν εδώ τον παράλογο κόσμο». Ένα αδιαπραγμάτευτο «όχι» που εντοπίζεται κυρίως στις συνειδήσεις που επαγρυπνούν, που δεν εφησυχάζουν, που βρίσκονται σε εγρήγορση ή που ακόμη κι αν έχασαν χρόνο τυλιγμένες στα γρανάζια της ζωής κατάφεραν να αφυπνιστούν και να δηλώσουν την άρνησή τους.
Ο Σαμαράκης συνθέτει ένα έργο μοναδικής αισθητικής με το γνωστό λιτό τρόπο της γλωσσικής εκφοράς που έχει επιλέξει σε ολόκληρο το έργο του και με λόγια απλά αλλά τόσο ουσιώδη, πέρα από φιλολογικούς μηχανισμούς και λογοτεχνικά τερτίπια σκηνοθετεί έναν κόσμο υψηλής αισθητικής. Αυτά που θέλει να πει ξέρει ότι θα ακουστούν καλύτερα αν ειπωθούν με λόγια αληθινά, απλά, αρκεί να ακουστούν δυνατά και με γενναιότητα. Συχνά με ύφος ειρωνικό ενίοτε και σαρκαστικό καταδεικνύει ποιοι είναι αυτοί που αποδομούν τη ζωή όλων μας. Κι αυτός ο σαρκαστικός συχνά λόγος είναι που τελικά γίνεται η αιτία να δούμε ότι βρισκόμαστε κι εμείς ανάμεσα στους ήρωές του, βιώνουμε την ίδια κοινωνική διαταραχή και πρέπει αντίστοιχα να αντιδράσουμε.
Τα διηγήματά που απαρτίζουν το συγκεκριμένο βιβλίο, με κορυφαίο το ομώνυμο διήγημα αλλά και το διήγημα που τιτλοφορείται Τελευταία ελευθερία γίνονται ένα δόρυ που βυθίζεται στο αναίσθητο σώμα μιας κοινωνίας που υπνώττει για να δείξει ότι ολόγυρά μας, στα καφενεία, στα μαγαζιά, στους αστικούς δρόμους ο άνθρωπος κινείται αντίθετα από όσα πρεσβεύει γι’ αυτόν το κρατικό σύστημα.
Συνειδητοποιημένος ορθώνεται σιγά-σιγά σαν τοίχος ανάμεσα σε όλα όσα του υπαγορεύει ή διατάζει το σύστημα σε όλα όσα αλλοτριώνουν τη ζωή του. Μαζική ευτυχία, μαζική υπακοή, μαζικά συναισθήματα, μαζικός έλεγχος των συναισθημάτων ακόμη και τη ρύθμιση του εσωτερικού κόσμου, ο Σαμαράκης αρνείται να τα δεχτεί.
Στο έργο του Σαμαράκη ο άνθρωπος αγαπάει τον άνθρωπο. Συμπονά και νοιάζεται τον φίλο του και είναι αυτή η ιδιότητα του που τον καθιστά ανθρώπινο άρα επικίνδυνο. Γιατί ο μεγαλύτερος φόβος για το σύστημα είναι η ανθρωπιά. Ακόμη κι όταν παραμένει δυσδιάκριτη είναι υπαρκτή, γνήσια και πέρα για πέρα αληθινή. Και ακριβώς επειδή υπάρχει, ο ήρωας τού Αρνούμαι δεν μπορεί να συμβιβαστεί και να συνεχίζει να ζει σε έναν κίβδηλο κόσμο. Σε έναν κόσμο που ο κρατικός παραλογισμός υποδουλώνει τα όνειρα, τη φωνή, την ελευθερία, την ψυχή των ανθρώπων.
Ο Σαμαράκης ανήκει σε εκείνους τους λογοτέχνες που αντιλαμβάνονται τη λογοτεχνία ως το πρωτογενές υλικό στο χτίσιμο μιας νέας κοινωνίας, μιας κοινωνίας με αξίες, ήθος και ελευθερία πέρα από σύνορα, προκαταλήψεις, διακρίσεις. Μιας κοινωνίας που ορθώνεται με πείσμα απέναντι στην αποσύνθεση και τον εκβαρβαρισμό της. Οι ήρωές του υπερβαίνουν την απλοϊκότητα του καθημερινού τους εαυτού και συλλαμβάνουν το πραγματικό πρόβλημα της ζωής.
Το ΑΡΝΟΥΜΑΙ είναι μια συλλογή διηγημάτων που πρέπει να διαβαστεί από όλους. Αλλά είναι και ένα σύνθημα. Ένα σύνθημα που επανέρχεται στις μέρες μας πιο δυνατό από ποτέ και ίσως κάποτε καταφέρουμε όλοι μας να το φωνάξουμε, όταν βρούμε ξανά τη ανθρωπιά μέσα μας.
Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου διαβάζουμε:
«Όχι, δεν μπορώ να συμβιβαστώ!.. Δεν μπορώ να εξακολουθώ να ’μαι μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο σα να μην έχει συμβεί τίποτα, σα να μη συμβαίνει τίποτα!…» Η αλήθεια είναι ότι, όταν αρθρώνεται η ασυμβίβαστη άρνηση του Σαμαράκη, έχουν ήδη συμβεί πάρα πολλά, και τραγικά, σ’ αυτόν τον κόσμο∙ έχει συμβεί ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Κι όμως, η ελπίδα για έναν κόσμο καινούργιο που έφτανε κατέρρευσε μέσα στις νέες καταιγίδες της Ιστορίας. Ο Σαμαράκης αρνείται να συμβιβαστεί. Και αρνείται να απελπιστεί. Οι σύντομες και βαθύτατα ανθρώπινες ιστορίες αυτής της συλλογής αποτελούν στιγμιότυπα ολοζώντανα από τον ελληνικό μεταπολεμικό κόσμο και συνθέτουν ένα συνταρακτικό χρονικό της ήττας, της προδομένης ελπίδας και της προσδοκίας που τσακίστηκε, συλλαμβάνοντας, έτσι, στοιχεία του εθνικού μας βίου ολοζώντανα έως σήμερα. Τα διηγήματα συνομιλούν με τον αναγνώστη, απευθύνονται σε συνειδήσεις που γρηγορούν, και αποκαλύπτουν την αβέβαιη συνθήκη ενός ολόκληρου κόσμου. Το ασυμβίβαστο «Όχι» των διηγημάτων είναι και το αδιαπραγμάτευτο «Ναι» του Σαμαράκη στην ανθρωπιά, την εμπιστοσύνη, την ελπίδα και, τελικά, την ίδια τη ζωή. Σε μια από τις πιο ώριμες και γόνιμες στιγμές της πεζογραφίας του, ο Σαμαράκης συνθέτει μια συλλογή διηγημάτων υψηλής αισθητικής, ακρίβειας και έντασης, κερδίζει τον έπαινο της επίσημης κριτικής και την αγάπη των πολυπληθών αναγνωστών του. Και τιμάται με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός