To Summer Nostos Festival 2017 έρχεται αυτόν τον Ιούνιο με μια εβδομάδα δωρεάν εκδηλώσεων για όλους και μας προτείνει μια ομαδική «επιστροφή» σε όλα όσα σημαίνει για τον καθένα μας η άφιξη του καλοκαιριού. Το SNFestival διοργανώνεται και χρηματοδοτείται αποκλειστικά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Από τις 18 έως τις 25 Ιουνίου, οι χώροι του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) φιλοξενούν ανοιχτές συζητήσεις, αθλητικές δραστηριότητες, εκθέσεις τέχνης και αρχιτεκτονικής, παραστάσεις χορού, προγράμματα για όλη την οικογένεια και πολλές ακόμα εκδηλώσεις.
Στο χώρο των εικαστικών τεχνών, επιστρέφει ως καλλιτεχνικός διευθυντής o καταξιωμένος επιμελητής, κριτικός τέχνης και ακαδημαϊκός, Robert Storr, με τις επιμελήτριες Barbara London, Καλλιόπη Μηνιουδάκη και Francesca Pietropaolo, που τα δύο προηγούμενα καλοκαίρια επιμελήθηκαν τα προγράμματα προβολών video art Fireflies in the Night και Fireflies in the Night Take Wing.
Φέτος, παρουσιάζουν το Only Connect!, ένα θεματικό πρόγραμμα επιλεγμένων περφόρμανς στο δημόσιο χώρο, με έντονο κοινωνικοπολιτικό προβληματισμό από σημαντικούς καλλιτέχνες διαφορετικών εκφάνσεων της περφόρμανς από την Ελλάδα και το εξωτερικό: την Κουβανή Tania Bruguera, τον Αμερικανό Kim Jones, τους Φινλανδούς Mieskuoro Huutajat (Χορωδία των Ανδρών που Ουρλιάζουν) και τον Έλληνα Πάρι Λεγάκη.
Εστιάζοντας σε μια καλλιτεχνική πρακτική που διακρίνεται για την άμεση και τη διαλογική σχέση μεταξύ καλλιτέχνη και κοινού, και με τίτλο την ποιητική επιταγή του E.M. Forster «Απλώς Συνδεθείτε», το πρόγραμμα Only Connect! υπογραμμίζει την επιτακτική ανάγκη για αληθινή επαφή, συσχέτιση και επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων –τη σημασία της ουσιαστικής «σύνδεσης» με τους άλλους– σε μια εποχή όπου οι σχέσεις των ανθρώπων, ως ατόμων, ομάδων, κοινοτήτων ή εθνών, δοκιμάζονται δραματικά και ποικιλότροπα, ενώ η επικοινωνία αποτελεί ψευδαίσθηση λόγω της πληθώρας τρόπων και μέσων επικοινωνίας. Το Only Connect! επικεντρώνεται σε περφόρμανς στο δημόσιο χώρο, αναδεικνύοντας τη σημασία του κοινού χώρου, τόσο για την επαφή με τους άλλους όσο και για τον διάλογο, την ελευθερία και τη δημοκρατία. Οι περφόρμανς και οι δράσεις του Only Connect! –ατομικές, συλλογικές ή συμμετοχικές– θα λάβουν χώρα σε σημεία ευρείας κυκλοφορίας και τόπους μαζικής συνάθροισης του ΚΠΙΣΝ και του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος, ιδίως στον εξωτερικό χώρο που συνδέει τη βιβλιοθήκη με την όπερα –τον οποίο ο Renzo Piano συμβολικά ονόμασε Αγορά– αλλά και στους δρόμους της Αθήνας. Το πρόγραμμα συνδυάζει δύο εμφανίσεις από τους Mieskuoro Huutajat, με αναβιώσεις πρόσφατων και ιστορικής σημασίας περφόρμανς που παρουσιάζονται, ως επί το πλείστον, για πρώτη φορά στην Ελλάδα και νοηματοδοτούνται εκ νέου από το χώρο εκτέλεσης τους ή επανεφευρίσκονται, ανταποκρινόμενες στην πολιτιστική κληρονομιά της πόλης καθώς και στις συνθήκες της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Το πρόγραμμα δεν θα ξεκινήσει από το ΚΠΙΣΝ, αλλά από την περιοχή της Ακρόπολης, το πρωί της 19ης Ιουνίου, με την τριήμερη περφόρμανς του θρυλικού Mudman, Kim Jones. Ο ιδιοσυγκρασιακός αυτός παλαίμαχος της performance art, θα περπατήσει για πρώτη φορά στην Ελλάδα με την χαρακτηριστική γλυπτική πανοπλία του από ραβδιά και ξύλα, όπως πρωτοέκανε το 1974 στην Καλιφόρνια, συνδέοντας αστικά κέντρα και σώματα, συνδέοντας συμβολικά την Ακρόπολη με το ΚΠΙΣΝ, ως αρχαία, αλλά και σύγχρονα, τοπόσημα διαλόγου και πολιτισμού. Το κοινό θα τον δει να φτάνει στο ΚΠΙΣΝ την Τετάρτη 21 Ιουνίου, και οι πιο περιπετειώδεις θα μπορούν επίσης να τον αναζητήσουν στην Ακρόπολη, από όπου θα ξεκινήσει την πεζοπορία του, το πρωί της 19ης Ιουνίου. Όσοι είναι τυχεροί, θα τον συναντήσουν στους δρόμους της Αθήνας να περιπλανιέται για τρεις μέρες, από το κέντρο προς το ΚΠΙΣΝ, ως αρχετυπικός «ξένος» –σαμάνος ή τρελός– και ως νέος Διογένης.
Το κοινό θα έχει επίσης την ευκαιρία να ακούσει για πρώτη φορά στην Ελλάδα την περίφημη «Χορωδία των Ανδρών που Ουρλιάζουν» από την Φινλανδία, το ανατρεπτικό «ανσάμπλ θορύβου» Mieskuoro Huutajat που δεν τραγουδά ούτε μια νότα, αλλά ουρλιάζει, κραυγάζει και φωνάζει αποσπάσματα από διάφορα κείμενα. Σε δύο διαφορετικές περφόρμανς στο ΚΠΙΣΝ το βράδυ της 22ης και το πρωί της 23ης Ιουνίου (η δεύτερη είναι μέρος του 6ου Διεθνούς Συνεδρίου για την Κοινωφελή Δράση του ΙΣΝ), θα «ουρλιάξουν» αποσπάσματα από ελληνικά και άλλα ευρωπαϊκά κείμενα, αποσυναρμολογημένα και επαναδομημένα σε νέα μορφή, με τρόπους που αποτυπώνουν το ιδιότυπο χιούμορ και τον προκλητικό στοχασμό των καλλιτεχνών πάνω σε θέματα που αφορούν τη δημοκρατία και τη συμμετοχή.
Στις 24 Ιουνίου ο Πάρις Λεγάκης διοργανώνει έναν ποδοσφαιρικό αγώνα μεταξύ μιας ομάδας δικηγόρων και μιας ομάδας μεταναστών που θα παίξουν φορώντας την ίδια «φανέλα», συνοδεία ζωντανής μουσικής, αναβιώνοντας μια δράση που πρωτοπαρουσιάστηκε στην Θεσσαλονίκη το 2013, στο πλαίσιο του Artivists for Change. Σαν φιλικό παιχνίδι, η περφόρμανς Δύο Ομάδες Παίζουν με την Ίδια Εμφάνιση γιορτάζει τη δυνατότητα για αληθινή «σύνδεση», ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και ειρηνική συνύπαρξη, σβήνοντας –συμβολικά– τις διαφορές που την εμποδίζουν. Σαν αγώνας, όμως, καθώς και μέσα από τη συζήτηση που θα ακολουθήσει μεταξύ των ομάδων και του κοινού, το έργο θα προβάλει τα μέχρι τώρα ανυπέρβλητα κοινωνικά όρια και τον ανταγωνισμό που ευθύνονται για τη σημερινή δυστοπική πραγματικότητα στην Ελλάδα και τον κόσμο.
Η Τania Bruguera, καλλιτέχνις του χώρου της περφόρμανς και των εγκαταστάσεων, διάσημη για το πολύπλευρο πολιτικό, ακτιβιστικό και εκπαιδευτικό της έργο, θα επανεκτελέσει –ειδικά «για την Ελλάδα»– την πολυσυζητημένη και λογοκριμένη συμμετοχική περφόρμανς Tatlin’s Whisper #6 (Havana version) εξαιτίας της οποίας οδηγήθηκε σε σύλληψη και κράτηση το 2015. Δίνοντας για ένα λεπτό το μικρόφωνο σε μέλη του ελληνικού κοινού για να μιλήσουν ελεύθερα για οποιοδήποτε θέμα υπό την συνοδεία οργάνων ασφαλείας, όπως πρωτοέκανε στην Αβάνα του Κάστρο το 2009, Ο Ψίθυρος του Τάτλιν #6 (Εκδοχή για την Ελλάδα) θα κλείσει το πρόγραμμα στην Αγορά του ΚΠΙΣΝ, υποδεικνύοντας την ελεύθερη έκφραση και την ενεργή συμμετοχή ως τη μόνη ελπίδα για την κοινωνική αλλαγή, αποτίοντας φόρο τιμής στους αγώνες του ελληνικού λαού και στη δημοκρατία, αλλά και ενθαρρύνοντας τον στοχασμό επί των πρόσφατων δοκιμασιών της, όπως και την κριτική της εξουσίας.
Ενεργοποιώντας το δημόσιο χώρο με ευφάνταστους ή ανατρεπτικούς τρόπους, και πράξεις αντοχής που χαρακτηρίζουν τη μοναχική, σχεσιακή ή συλλογική πρακτική των καλλιτεχνών ή καλλιτεχνικών ομάδων του προγράμματος, εκπλήσσοντας το κοινό ή απαιτώντας τη συμμετοχή του, οι περφόρμανς του προγράμματος Only Connect! θα δημιουργήσουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες το κοινό θα μπορέσει να προβληματιστεί πάνω στα θέματα που θέτουν –την ανθρώπινη επικοινωνία και τη σύνδεση, τις σχέσεις με τους άλλους, τον δημόσιο χώρο και τον διάλογο, και την ίδια τη δημοκρατία– μεταμορφώνοντας με «ζωντανή» τέχνη το ΚΠΙΣΝ, σε έναν ζωντανό δημόσιο χώρο κριτικής σκέψης, γνώσης, ανταλλαγής ιδεών, ελεύθερης έκφρασης, διάδρασης, αλληλεπίδρασης, συμμετοχής, δημιουργικότητας και ψυχαγωγίας!
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
Δευτέρα 19, Τρίτη 20 & Τετάρτη 21 Ιουνίου
Kim Jones (ΗΠΑ, γενν. 1944)
Τριήμερη πεζοπορία από την Ακρόπολη στο ΚΠΙΣΝ
Περφόρμανς σε δρόμους της Αθήνας που θα ξεκινήσει από την Ακρόπολη στις 19 Ιουνίου (στις 9:00πμ) και θα καταλήξει στο ΚΠΙΣΝ στις 21 Ιουνίου (στις 18:00μμ-19:00μμ).
Το 1974, ο εικαστικός Kim Jones, γνωστός για το επιτελεστικό του έργο, περπάτησε από το Λος Άντζελες στη Σάντα Μόνικα, φορτωμένος με μια αρματωσιά από σανίδια, συνδέοντας τα δύο αστικά κέντρα και υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι παντού αποτελούσε μια προσωποποίηση ανεξαρτησίας αλλά και αποξένωσης. Εμπνευσμένη εν μέρει από τον σαμανισμό των «πρωτόγονων» πολιτισμών, η περφόρμανς του Jones παραπέμπει επίσης στις παράδοξες πράξεις του Διογένη, ο οποίος επιχειρούσε διάφορα πράγματα –όσο παράλογα κι αν ήταν– για να τα καταλάβει, μία μεθοδολογία που συνοψίζεται στο Λατινικό ρητό solvitur ambulando – λύνεται περπατώντας. Έτσι, για τρεις μέρες, ο Jones θα επαναλάβει και θα επανεφεύρει το έργο του αυτό από το 1974, περπατώντας από την Ακρόπολη στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
O Jones ανήκει στην ίδια γενιά με τον Paul McCarthy and τον Mike Kelley—καλλιτέχνες με τους οποίους μοιράζεται την τάση για ακραίες δοκιμασίες. Εκπροσωπείται από την βελγική πρωτοποριακή γκαλερί Zeno X και έργα του βρίσκονται στην προσωπική συλλογή του Jasper Johns, τον οποίον γνωρίζει εδώ και δεκαετίες, καθώς και στις συλλογές πολλών μουσείων. Είναι ένας εκπληκτικά ανθεκτικός καλλιτέχνης, ο οποίος στις περφόρμανς του επιλέγει το δικό του μονοπάτι αισθητικά και κυριολεκτικά, όπως θα κάνει και στην Αθήνα.
22 Ιουνίου / 7μμ / Αγορά
Mieskuoro Huutajat (Χορωδία των Ανδρών που Ουρλιάζουν)
Περφόρμανς από την φινλανδική χορωδία υπό τη διεύθυνση του συνθέτη Petri Sirviö.
Οι Mieskuoro Huutajat είναι μία φινλανδική χορωδία που ιδρύθηκε το 1987 στο Ούλου της Φινλανδίας από τον συνθέτη και μαέστρο Petri Sirviö αλλά δεν τραγουδά ούτε μια νότα. Αψηφώντας τις κοινές προσδοκίες, αποτελεί επί της ουσίας ένα ανσάμπλ χορωδιακού θορύβου. Αντλώντας από τον σκανδιναβικό υπαρξισμό με ένα ιδιοσυγκρασιακό τρόπο, η ομάδα αυτή έχει δημιουργήσει μία μορφή τέχνης με οικουμενική απήχηση. Τα μέλη της χορωδίας, ντυμένα με πανομοιότυπα μαύρα κουστούμια, εισέρχονται με χαρακτηριστικό τρόπο στον χώρο σαν παραστρατιωτική οργάνωση και αρχίζουν να ουρλιάζουν, να κραυγάζουν και να φωνάζουν αποσπάσματα από κείμενα που εκτείνονται από εθνικούς ύμνους και παραδοσιακά τραγούδια μέχρι παιδικά τραγουδάκια, ποιήματα και διεθνείς συνθήκες. Κάποιες φορές το κείμενο αποδίδεται σαν μία σύνθετη ρυθμική δομή, κάποιες άλλες σαν μία απλή αλλά βροντερή ανάγνωση. Η πειθαρχημένη έκφραση αναμειγνύεται με μία ωμή δύναμη και η ακριβής άρθρωση μπλέκεται με άναρθρες κραυγές.
Οι περφόρμανς τους πραγματοποιούνται σε πολιτιστικά ιδρύματα, ή δίπλα στη θάλασσα, σε βουνοκορφές ή σε δημόσιους χώρους όπως σε σιδηροδρομικούς σταθμούς, Ολυμπιακά στάδια ή απλώς στον δρόμο.
Στις δύο* περφόρμανς τους στο ΚΠΙΣΝ, αποσπάσματα από ελληνικά και άλλα ευρωπαϊκά κείμενα, αποσυναρμολογημένα και επαναδομημένα σε νέα μορφή, θα «ουρλιαχτούν» με τρόπους που αποτυπώνουν το ιδιότυπο χιούμορ των καλλιτεχνών και τoν προκλητικό τους στοχασμό πάνω σε θέματα δημοκρατίας και συμμετοχής.
*Η δεύτερη περφόρμανς θα πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του 6ου Διεθνούς Συνεδρίου για την Κοινωφελή Δράση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, στις 23 Ιουνίου στις 11: 50 πμ.
24 Ιουνίου / 7μμ / Ξέφωτο
Πάρις Λεγάκης (Ελλάδα, γενν. 1981)
Δύο Ομάδες Παίζουν με την Ίδια Εμφάνιση: Μία Αναβίωση, 2017
Συμμετοχική δράση δημοσίου χώρου (πρωτοπαρουσιάστηκε στην Θεσσαλονίκη το 2013).
Ο Πάρις Λεγάκης ενορχηστρώνει έναν φιλικό αγώνα ποδοσφαίρου μεταξύ μίας ομάδας μεταναστών και μίας ομάδας δικηγόρων. Τη δράση πλαισιώνει ζωντανή μουσική, προσδίδοντάς της ένα «καρναβαλικό» στοιχείο. Μέλη του κοινού εναλλάσσονται στον ρόλο του διαιτητή, συμμετέχοντας έτσι στην έκβαση του αγώνα. Βασικό στοιχείο της πολιτικής του έργου είναι ότι και οι δύο ομάδες φορούν την ίδια εμφάνιση, μία παραβίαση των επίσημων κανόνων του ποδοσφαίρου που καθιστά τον αγώνα μία περφόρμανς αλλά και ένα παιχνίδι. Η χρήση της ίδιας εμφάνισης θολώνει συμβολικά τα κοινωνικά όρια μεταξύ των παικτών. Ενώ αποτυπώνει την ποιητική προτροπή «Απλώς συνδεθείτε» (Only connect), το έργο επίσης υπογραμμίζει τον εγγενή ανταγωνισμό στο ποδόσφαιρο ως άθλημα, θέαμα και μεταφορά για τη σύγχρονη κοινωνία. Όλα αυτά τα θέματα θα έρθουν στην επιφάνεια σε συζήτηση μεταξύ των δύο ομάδων μετά τον αγώνα στην οποία καλείται και το κοινό να συμμετέχει.
Το Two Teams Play with the Same Outfit (Δύο Ομάδες Παίζουν με την Ίδια Εμφάνιση) αναβιώνει μία περφόρμανς που πραγματοποιήθηκε στην Θεσσαλονίκη το 2013 στο πλαίσιο του project Artivists for Change. Πηγή έμπνευσής της ήταν η παρατήρηση της συνύπαρξης μεταναστών και δικηγόρων στο δημόσιο χώρο, χωρίς να έρχονται σε επικοινωνία. Σαν μια μορφή «ασυνήθιστης προσωρινής διάδρασης», αποτυπώνει τη μεθόδο εμπλοκής του κόσμου (multitude) στο δημόσιο χώρο από τον καλλιτέχνη, ένα κεντρικό σημείο της πολιτικής τέχνης του Λεγάκη όπως αυτή ορίζεται από τα κείμενα και τις πρακτικές του. Το έργο έχει επίσης επηρεαστεί από avant-garde μορφές του live art όπως τα happenings, ενώ αποτίνει φόρο τιμής στο έργο Play it by Trust (1966-2011) της Yoko Ono, όπου η Ono προκαλεί τους σκακιστές δίνοντάς τους δύο πανομοιότυπα λευκά σετ σκακιού, υπονομεύοντας με παιγνιώδη τρόπο τον εγγενή ανταγωνισμό του παιχνιδιού.
25 Ιουνίου / 7μμ / Αγορά
Tania Bruguera (Κούβα, γενν. 1968)
Ο Ψίθυρος του Τάτλιν #6 (Εκδοχή για την Ελλάδα), 2017
«Ενεργοποίηση» της συμμετοχικής περφόρμανς Tatlin’s Whisper #6 (Havana Version), 2009 (Ο Ψίθυρος του Τάτλιν #6 [Εκδοχή για την Αβάνα])
Μέσο: Αποπλαισίωση μιας πράξης, Τέχνη Συμπεριφοράς. Υλικά: Σκηνή, βήμα, μικρόφωνα, ένα μεγάφωνο μέσα και ένα έξω από το κτίριο, δύο εθελοντές με στρατιωτική στολή, ένα λευκό περιστέρι, ένα λεπτό χωρίς λογοκρισία για κάθε ομιλητή, διακόσιες φωτογραφικές μηχανές μιας χρήσης. Ποικίλες διαστάσεις.
Το Tatlin’s Whisper #6 (Version for Greece) αναβιώνει μία περφόρμανς που πρωτοπαρουσιάστηκε στην Αβάνα το 2009. Διακόσιες φωτογραφικές μηχανές μίας χρήσης δόθηκαν στο κοινό για την καταγραφή της περφόρμανς κατά την οποία προσκλήθηκε να εκφραστεί ελεύθερα πάνω σε ένα θέμα της επιλογής του για ένα λεπτό. Τελικά 39 άτομα ανέβηκαν στο βήμα που είχε στηθεί, εκφράζοντας διάφορες σκέψεις, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης ή κριτικής του καθεστώτος του Φιντέλ Κάστρο. Μία γυναίκα και ένας άνδρας με στρατιωτικές στολές φρουρούσαν τους ομιλητές, ενώ τοποθετούσαν και ένα λευκό περιστέρι στον ώμο τους, αναφορά στην εμβληματική εικόνα της θρυλικής ομιλίας που επικύρωσε την ηγετική θέση του Κάστρο το 1959. Το πώς τα ίδια στοιχεία, οχήματα φόβου και ελπίδας, θα εκληφθούν στην παρούσα ελληνική πραγματικότητα θα αποτελέσει ένα είδος σημειωτικής δημοσκόπησης ενός πολιτικού σώματος σε παρατεταμένη κρίση.
Το Tatlin’s Whisper #6 ανήκει σε μια σειρά πολιτικών επιτελεστικών έργων, τα οποία η καλλιτέχνης ονομάζει «Τέχνη Συμπεριφοράς» που αποπλαισιώνει μια πράξη. Στόχος τους είναι η απο-αναισθητοποίηση των εικόνων των ΜΜΕ και ο μετασχηματισμός του κοινού της τέχνης σε ενεργούς πολίτες. Το όνομά τους προέρχεται από τον Ρώσο κονστρουκτιβιστή Βλαντιμίρ Τάτλιν, ο οποίος σχεδίασε αλλά ποτέ δεν ολοκλήρωσε το επικό Μνημείο του στη Τρίτη Διεθνή το 1920, σαν μία αναφορά στην αποτυχία των σοσιαλιστικών επαναστατικών ουτοπιών και στην ελπίδα για κοινωνικό μετασχηματισμό, κάτι που και η δουλειά της Bruguera επιχειρεί να ενεργοποιήσει. Μια ακόμη εκτέλεση του Tatlin’s Whisper #6 στην Πλατεία Επαναστάσεως στην Αβάνα είχε προγραμματιστεί δύο εβδομάδες μετά την ανακοίνωση της αποκατάστασης των σχέσεων Κούβας-ΗΠΑ στις 30 Δεκεμβρίου 2014. Όμως η κυβέρνηση δεν την επέτρεψε, γεγονός που οδήγησε σε συλλήψεις και στην κράτηση της καλλιτέχνιδας, ενισχύοντας εντέλει τον διεθνή αντίκτυπο του έργου και της προσπάθειάς του να υπερασπιστεί την ελευθερία του λόγου.
Photo Credits: © Mieskuoro Huutajat (Χορωδία των Ανδρών που Ουρλιάζουν) | Περφόρμανς από την φινλανδική χορωδία υπό τη διεύθυνση του συνθέτη Petri Sirviö!