Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης διοργανώνει την έκθεση «Δάμασις του Βλέμματος» σε συνεργασία με την βιεννέζικη ομάδα …
«entre – Μεταξύ: τόπος για μια πειραματική θεωρία της εικόνας», με την υποστήριξη του Αυστριακού Υπουργείου Παιδείας, Τέχνης και Πολιτισμού και του Ινστιτούτου Goethe Θεσσαλονίκης.
Η έκθεση βασίσθηκε σε μια ιδέα της Σοφίας Παντελιάδου, η οποία ζει στη Βιέννη και εργάζεται εδώ και είκοσι χρόνια πάνω στη σύγχρονη τέχνη, εμπλουτίζοντας τις βασικές της σπουδές στη φιλοσοφία με πλευρές της ψυχαναλυτικής θεωρίας. Ένα μέρος της έκθεσης είχε πρωτοπαρουσιασθεί στην γκαλερί Taf της Αθήνας.
Στην –εκτεταμένη και συμπληρωμένη– έκθεση στο Πολιτιστικό Κέντρο του ΜΙΕΤ, στη Βίλα Καπαντζή, συμμετέχουν δεκατέσσερις καλλιτέχνες –μεταξύ αυτών μία Ελληνίδα– οι οποίοι ζουν, εργάζονται ή δραστηριοποιούνται κυρίως στη Βιέννη. Επιμελήτριες της έκθεσης είναι η Σοφία Παντελιάδου και η εικαστικός Άνγκελα Σβανκ.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η ΟΠΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
Δάμασις του βλέμματος; –είτε με την καταφατική έννοια είτε με την αμφιβολία του ερωτήματος, η φράση «δαμάζω [υποτάσσω – εξημερώνω] το βλέμμα» αναφέρεται σε μια διαδικασία αντιφατικότητας: από τη μια πλευρά, υπάρχει η ανάγκη για έλεγχο της συμπεριφοράς μας και συνεπώς για πολιτισμική και κοινωνική ρύθμιση του βλέμματος, από την άλλη, ελλοχεύει πάντα η ζωτικότητα και η ανατρεπτική δύναμη του “ανυπότακτου βλέμματος” η οποία υπονομεύει τις νόρμες αναστατώνοντας τη συνήθη προοπτική και θέτοντας υπό αμφισβήτηση την αίσθησή μας για την τάξη. Το παρόν εγχείρημα εξερευνά το πώς η τέχνη διαχειρίζεται αυτούς τους δύο αντικρουόμενους πόλους.
Η έννοια του βλέμματος, βασισμένη στη θεωρία της εικόνας κατά Jacques Lacan, βρίσκεται στην αφετηρία της έκθεσης: η διάκριση ματιού και βλέμματος, μέσα από έννοιες όπως το θωρώ, βλέπω, κοιτάζω, παρατηρώ, νοώ, υπό το πρίσμα μιας ψυχαναλυτικής άποψης (της οποίας η αναφορά στην τέχνη, στον αισθητικό και πολιτικό λόγο είναι, σήμερα πλέον, αναπόφευκτη). Οι απαντήσεις μέσα από τη σκοπιά των εικαστικών τεχνών αφορούν το διάλογο μεταξύ τέχνης, φιλοσοφίας και ψυχανάλυσης.
ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΕΣ
Η εννοιολογική πολυσημία (και η αδυναμία μιας κατά λέξη απόδοσης) της γερμανικής λέξης Blick [βλέμμα – ματιά] είναι ένα από τα σημεία αναφοράς της έκθεσης. Η κίνηση του ματιού από τη μια πλευρά και το οπτικό αντικείμενο από την άλλη δημιουργούν έναν κενό χώρο μεταξύ ματιού και βλέμματος. Το μάτι που κοιτά ανήκει στο υποκείμενο, το βλέμμα στο αντικείμενο –και δεν συναντιούνται μεταξύ τους ποτέ. «Μέσα από τα στρώματα της δομής αυτού του διάκενου, στον τόπο όπου ξετυλίγεται η υπόθεση του υποκειμένου του ασυνειδήτου, διαμορφώνεται η σχέση αντινομίας μεταξύ βλέμματος και ματιού» (Ζακ Λακάν).
Το ενδιαφέρον των εικαστικών τεχνών για το οπτικό είδωλο μέσα από την έρευνα της λακανικής σκέψης εκδηλώνεται ιδιαίτερα όταν αναφερόμαστε σε αυτή την έλλειψη σχέσης μεταξύ ματιού και βλέμματος. Η έκφραση του “αδύνατου”, το σημείο του κενού, είναι εκείνο που ο Λακάν ονομάζει επιθυμία. Το υποκείμενο επιθυμεί το βλέμμα (του Άλλου). Και αυτό είναι η κινητήρια δύναμη που συνδέει τα σημαίνοντα μέσω της ανάδυσης ενός ελλείμματος.
Στον τόπο του “Άλλου” μέσα στον οποίο συγκροτείται το υποκείμενο –μεταξύ του υποκειμένου και της επιθυμίας του Άλλου– λαμβάνει χώρα το “γεγονός”: στον χώρο/τόπο της τέχνης. Από το στόχαστρο –το Σημείο [Blickpunkt] από το οποίο με κοιτάς–, εκεί από όπου με καλείς, παίρνω την απόκριση, μια απάντηση στην επιθυμία μου μέσα από τις ανταύγειες του φωτός, μέσα από την αντανάκλαση του βλέμματος, μέσα από το βλέμμα των πραγμάτων.
Σοφία Παντελιάδου – Angela Schwank
ΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ
Ειρήνη Αθανασάκη [Irini Athanassakis], Χάιντς Γκάπμαιρ [Heinz Gappmayr], Ντοροτέ Γκολτς [Dorothee Golz], Βάλι Έξπορτ [VALIE EXPORT], Άκελαϊ Σελ [Akelei Sell], Κατρίν Κάιζερ [Kathrin Kaiser, Μπριγκίτε Μάλκνεχτ [Brigitte Mahlknecht], Ούλα φον Μπράντενμπουργκ [Ulla von Brandenburg], Ίνγκο Νούσμπαουμερ [Ingo Nussbaumer], ΠΡίΝΤΣΓΚΑΟΥ/πόντγκορσεκ [PRINZGAU/podgorschek], Άνγκελα Σβάνκ [Angela Schwank], Ρουθ Σνελ [Ruth Schnell], Κρίστιαν Σραίντερ [Christian Schröder], Έστερ Στόκερ [Esther Stocker]
