Κεντρική προσωπικότητα της Αμερικανικής Εννοιολογικής Τέχνης και όχι μόνον, ο Dennis Oppenheim γεννήθηκε το 1938 στο Electric City της Ουάσιγκτον. Από το 1966 μέχρι το θάνατό του το 2011, έζησε και εργάστηκε στη Νέα Υόρκη. Κατά τη διάρκεια αυτών των τεσσάρων δεκαετιών η τέχνη του Dennis Oppenheim χρησιμοποίησε όλες τις διαθέσιμες μεθόδους και υπαρκτές μορφές έκφρασης: από την γραφή, την περφόρμανς, το βίντεο και την φωτογραφία, το σχέδιο, την γλυπτική και την εγκατάσταση.
Η συναρπαστική διαδρομή του Oppenheim άρχισε από τα μέσα περίπου των ηρωικών sixties μέσα από την body art και την land art για να καταλήξει στα πιο σαρκαστικά και υπονομευτικά σχόλια της σύγχρονης καθημερινότητας, στις δεκαετίες ΄80-΄90, με τη χρήση παιχνιδιών- συμβόλων της παιδικής αθωότητας και χρηστικών αντικειμένων που όμως στα χέρια του σημαίνουν διαφορετικά. Χτίζουν το δυσθεώρητο παλάτι μιας ανεπαίσθητης- και γι΄ αυτό τρομακτικής- απειλής, που υπονομεύει αποτελεσματικά τις αρθρώσεις και τον πυρήνα ενός κυρίαρχου συστημικού καταναλωτικού εφησυχασμού και ενός ναρκισσιστικού ατομικισμού που πουλάει ψευδαισθήσεις ασφάλειας, ευημερίας και ανέξοδης ηδονής.
Ο Γουίλιαμ Μπάροουζ είχε πει κάποτε με τον πηγαίο σαρκασμό του ότι «κανείς δεν μπορεί να κάνει δική του τη ζωή, αλλά κάποιος που κρατάει ένα τηγάνι μπορεί να σκοτώσει» και ο Oppenheim παίρνει αθώα σημεία της καθημερινής ζωής και τα μεταλλάσει σε σημασίες θανάτου, αρρώστιας, τρόμου ή απλά βασανιστικής αμφιβολίας. Η διαλεκτική σχέση μορφής και περιεχομένου δημιουργεί έναν νέο διάλογο. Μια άλλη νοηματοδότηση της σχέσης σημαίνοντος- σημαινομένου.
Στο συγκλονιστικό Virus του 1989 για παράδειγμα, μικρά κέρινα ομοιώματα του Μίκυ στηριγμένα σε ένα αλουμινένιο πλέγμα, δεν σηματοδοτούν την είσοδο στην διάσημη παιχνιδούπολη ή τη μελωδία της ευτυχίας αλλά συγκροτούν τη κυτταρική δομή ενός απειλητικού ιού- πόσο προφητικός αλήθεια!
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Στο έργο Thought… δημιουργεί ένα τοπίο κινδύνου (πολέμου;) κατασκευάζοντας ένα σύμπλεγμα οστών (οστέα ξηρά;) που απολήγουν σε αιχμηρές κάμες- δίκοπα μαχαίρια- σαν «δάχτυλα του φόβου» που απειλούν τη σκέψη άρα και τη ζωή την ίδια.
Στο study for second generation το φάντασμα ενός αυτοκινήτου πέφτει από τη ριγέ κοιλιά μιας Ζέβρας. Οι σειρές «δεύτερη γενιά» και «τρίτη γενιά» σχετίζονται με αντικείμενα και ζώα που έρχονται από «αλλού». Είναι μια πρόταση της «μη πραγματικότητας». Σαν την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων που μετατρέπει τα μικρά αντικείμενα του σπιτιού σε υπερβολικά μεγάλα και τα μεγαλύτερα πράγματα σε πολύ μικρά. Τα μεγέθη αντιστρέφονται όπως αντιστρέφονται τα νοήματα. Ο κόσμος από οικείος γίνεται ανοίκειος. Έρχεται το πάνω- κάτω και το παιχνίδι αντί για χαρά παράγει δυσφορία και την αίσθηση της απειλής. Οι ίδιες οι φόρμες είναι εύκολα αναγνωρίσιμες, αλλά οι αφηρημένες επιφάνειές τους τις καθιστούν γενικές και κάπως τοτεμικές. Το ζώο σύμβολο της φύσης και της ζωής γίνεται ο δούρειος ίππος στην κοιλιά του οποίου κρύβεται το σαράκι της τεχνολογίας και της φαντασμαγορίας της κατανάλωσης.
Πριν πολλά χρόνια ο Μαρσέλ Ντυσάν με την κρήνη του, δηλαδή με μια απλή αλλά ευφυή χειρονομία όχι μόνον άλλαζε τα όρια της τέχνης αλλά υπονόμευε την κρατούσα επί αιώνες αντίληψη για το Είναι της Τέχνης. Πυροδότησε δηλαδή την ατέρμονη, μέχρι και τις μέρες μας, συζήτηση, για την οντολογία της Τέχνης.
Ο Oppenheim με το Study for waffle maker έρχεται να συνεχίσει το έργο του Ντυσάν και να προβοκάρει το ιδανικό του Homo Sapiens. Κατασκευάζει ένα υπερμεγέθη κεφάλι ανδρός σαν λεκάνη τουαλέτας ανοιγμένο οριζόντια στο ύψος του εγκεφάλου έτσι ώστε το όλον να φαίνεται λεκάνη με ανοιγμένο καπάκι. Η αποκάλυψη που εντείνει τη δυσφορία και την πρόκληση εμφανίζει μια βάφλα να έχει αντικαταστήσει τον ανθρώπινο νου. Πρόκειται για την κορύφωση της ειρωνείας και της απόρριψης του σύγχρονου πολιτισμού και την εικονογραφία της αποχαύνωσης και του εκμαυλισμού της ανθρώπινης διάνοιας από την κουλτούρα της υπερκατανάλωσης…
O Oppenheim βάζει διαρκώς επώδυνες ερωτήσεις και προφανώς δεν ενδιαφέρεται να υπαγορεύσει εύκολες απαντήσεις. Χωρίς να φοβάται να ανοίξει την πόρτα στο άγνωστο, πετυχαίνει μια ισορροπία μεταξύ θεωρητικών αισθητικών ζητημάτων/αναζητήσεων και της φιλόδοξης επιθυμίας να φέρει την εμπειρία της τέχνης στην καθημερινή μας πραγματικότητα. Οι μεταμορφώσεις των ευτελών ή ασήμαντων πραγμάτων σε αντικείμενα με υπόσταση και νόημα, αντικατοπτρίζουν ένα σύμπαν στο οποίο τα πάντα είναι δυνατά, γιατί η ενέργεια από την οποία αποτελούνται είναι φευγαλέα σταθερή, απρόσωπα ευμετάβλητη και μόνο για λίγο δική μας.
Το έδαφος αποδεικνύεται ρευστό πεδίο σαν κινούμενη άμμος, οι βεβαιότητες υπονομεύονται, το Είναι και το Φαίνεσθαι διίστανται και η σύγκρουση φύσης και τεχνολογίας προφητεύει τη δυστοπία του μέλλοντος μας.
Τα επιτοίχια έργα του Oppenheim προοιωνίζονται τη νέα, ριζοσπαστική, αιχμηρή γλυπτική και τις συναρπαστικές κατασκευές του σπουδαίου δημιουργού αλλά διαθέτουν μια δική τους σφριγηλή αυτονομία. Είναι αυτόφωτα, αυθύπαρκτα έργα που ορίζονται από τη σχεδιαστική τους δύναμη, την στιγματισμένη επιφάνεια από ηθελημένες χρωματικές κηλίδες του εργαστηρίου και την περιπετειώδη σκέψη που αποτυπώνουν στις επιφάνειες τους.
Επιμέλεια έκθεσης: Δημήτρης Τρίκας
Κεντρική φωτογραφία θέματος: “Study for Virus”, 1989, Pencil, colored pencil, oil wash, oil pastel, luminescence on paper 194 Χ 127 cm