Από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα μια εντυπωσιακή ποικιλομορφία εικόνων κοσμούσε τις εκκλησίες και τα σπίτια των ορθόδοξων Ελλήνων. Εικόνες και καλλιτέχνες ταξίδευαν από τόπο σε τόπο, με καράβια και καραβάνια από στεριά και θάλασσα, διασχίζοντας εδάφη που ανήκαν σε διαφορετικά κράτη και αυτοκρατορίες.
Έργα από την βενετική Κρήτη, τα ποικίλα κέντρα της Ρωσίας, τα βενετικά Επτάνησα, την οθωμανική Κωνσταντινούπολη, το πανορθόδοξο Άγιο Όρος ή τα νησιά του Αιγαίου μπορούσαν να συνυπάρχουν σε μοναστήρια, ναούς και προσκυνήματα, αλλά και στα ιδιωτικά προσκυνητάρια που κοσμούσαν και προστάτευαν τα σπίτια και τα εργαστήρια των ορθόδοξων χριστιανών.
Χρησιμοποιώντας εμβληματικές εικόνες από τη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη, η έκθεση επιχειρεί να ανασυστήσει ένα τέτοιο πολυσυλλεκτικό σύνολο και να φωτίσει την τεχνοτροπική και τεχνική ποικιλομορφία των εικόνων που διακινούνταν στον ελληνορθόδοξο χώρο από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα. Η έννοια του χώρου αντιμετωπίζεται όχι μόνο ως γεωγραφική ενότητα αλλά, κυρίως, ως κοινωνική κατασκευή την οποία συνέχει η αντίληψη της κοινότητας που δημιουργούσε η ορθόδοξη ταυτότητα που μοιράζονταν πληθυσμοί με διαφορετικές παραδόσεις, πολιτική υπόσταση, ακόμη και γλώσσα. Το κοινό βυζαντινό υπόβαθρο δημιουργούσε μια ενιαία παρακαταθήκη εικονογραφικών θεμάτων και τεχνικών λύσεων που εμπλουτίζονταν διαρκώς και με ποικίλους τρόπους σε κάθε κέντρο παραγωγής, χωρίς ωστόσο να διαρρηγνύονται οι κοινές συνιστώσες που επέτρεπαν τη διακίνηση των εικόνων από τόπο σε τόπο και την κοινή χρήση τους στον ίδιο λατρευτικό χώρο, από την Ρωσία και την Ουκρανία ώς τα Επτάνησα, την Κρήτη και τη Μικρά Ασία.
Στην ταύτιση και κατανόηση της παραγωγής των εικόνων καθοριστικό ρόλο παίζει σήμερα η τεχνική ανάλυση και μελέτη των έργων στα εργαστήρια συντήρησης. Έτσι, στο δεύτερο μέρος της έκθεσης, το Τμήμα Συντήρησης του Μουσείου Μπενάκη μοιράζεται με το κοινό νέα στοιχεία γύρω από την τεχνολογία και τη συντήρηση ρωσικών εικόνων και μεταλλικών έργων ιδιωτικής ευλάβειας.
Αξιοποιώντας τα πορίσματα του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος ERC RICONTRANS, η έκθεση αναδεικνύει τις μεθόδους εργασίας που ακολουθεί ένα σύγχρονο μουσείο μέσα από τη συνεργασία ιστορικών τέχνης και συντηρητών καθώς και τον πλούτο των πληροφοριών που αποκαλύπτει η τεχνική εξέταση, όταν συνδυάζεται με ιστορικά ερωτήματα. Οι εικόνες, αντικείμενα λατρευτικού προορισμού και συνάμα έργα τέχνης, μετατρέπονται σε πολύτιμα ιστορικά τεκμήρια του τόπου και των ανθρώπων που τα παρήγγειλαν και τα δημιούργησαν.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Επιμέλεια έκθεσης:
Αναστασία Δρανδάκη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ & Επιστημονική Συνεργάτης του Μουσείου Μπενάκη, και Βασίλης Πασχάλης, Υπεύθυνος Τμήματος Συντήρησης Μουσείου Μπενάκη.
Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός: Βασίλης Πασχάλης, Σπύρος Νάσαινας.
Κεντρική εικόνα θέματος: Αρχάγγελος Μιχαήλ, του Θεόδωρου Πουλάκη Κέρκυρα, β ́ μισό 17ου αι. Αυγοτέμπερα σε ξύλο Μουσείο Μπενάκη, ΓΕ_3007 (λεπτομέρεια έργου)