Δίπτυχο όπερας: Ο πύργος του Κυανοπώγωνα του Μπέλα Μπάρτοκ & Τζάννι Σκίκκι του Τζάκομο Πουτσίνι στην Εθνική Λυρική Σκηνή

Τα δύο σπουδαία οπερατικά μονόπρακτα πρωτοπαρουσιάστηκαν την ίδια χρονιά (1918) σε Βουδαπέστη και Νέα Υόρκη αντίστοιχα. Στις 9, 12, 19 και 24 Μαρτίου 2023 στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ, το σκοτεινό, αιμοσταγές αριστούργημα του Μπέλα Μπάρτοκ θα συναντήσει την ανάλαφρη, ευφρόσυνη φάρσα του Τζάκομο Πουτσίνι. Την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής διευθύνει ο διακεκριμένος Έλληνας αρχιμουσικός Βασίλης Χριστόπουλος. Η παραγωγή υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Πύργος του Κυανοπώγωνα

Ο Πύργος του Κυανοπώγωνα του Ούγγρου συνθέτη Μπέλα Μπάρτοκ βασίζεται στο παραμύθι του Σαρλ Περρώ Ο Κυανοπώγωνας (1697). Σπάνιας συμπύκνωσης και συναισθηματικής έντασης, η όπερα του Μπάρτοκ περιλαμβάνει μόλις δύο χαρακτήρες, τον Κυανοπώγωνα και την πιο πρόσφατη σύζυγό του, την Ιουδίθ. Καθώς θέλει να μάθει για το παρελθόν του συζύγου της, η Ιουδίθ ανοίγει μία μία τις επτά πόρτες του κάστρου του Κυανοπώγωνα. Πίσω από καθεμία ανακαλύπτει έναν διαφορετικό κόσμο, τα αμύθητα πλούτη, τον ηρωισμό και τη δόξα του συζύγου της, αλλά επίσης πόνο, δάκρυα, αίμα και σκληρότητα. Το συμβολιστικό κείμενο του Μπέλα Μπαλάζ έδωσε την ευκαιρία στον Μπάρτοκ να συνθέσει μια από τις πιο εντυπωσιακές παρτιτούρες του, αξιοποιώντας τα ηχοχρώματα των οργάνων μιας εξαιρετικά μεγάλης ορχήστρας, η οποία περιλαμβάνει έως και τον επιβλητικό ήχο του εκκλησιαστικού οργάνου, και η οποία αποτυπώνει με απίστευτη δύναμη καθεμία από τις μυστηριακές εικόνες του έργου.

Για τη νέα παραγωγή του Πύργου του Κυανοπώγωνα η ΕΛΣ ανέθεσε τη σκηνοθεσία στον Θέμελη Γλυνάτση, έναν από τους πιο δημιουργικούς σκηνοθέτες όπερας της νεότερης γενιάς, ο οποίος έχει υπογράψει δύο επιτυχημένες παραγωγές σύγχρονης όπερας στην Εναλλακτική Σκηνή. O Γλυνάτσης δημιουργεί για τα δύο πρόσωπα του έργου ένα σύμπαν πολλαπλών πραγματικοτήτων, ψυχικών τραυμάτων, κρυμμένων αναμνήσεων και ανοίκειων χώρων. Ο βραβευμένος και διεθνώς καταξιωμένος Βρετανός σκηνογράφος και ενδυματολόγος Λέσλι Τράβερς δημιουργεί μια εντυπωσιακή σκηνική εγκατάσταση όπου ο πύργος στον οποίο διαδραματίζεται η ιστορία του Κυανοπώγωνα αναδεικνύεται ως ένα παλίμψηστο τόπων που διαρκώς μεταμορφώνεται. Τα κοστούμια των δύο πρωταγωνιστών είναι εμπνευσμένα από την αυστηρότητα και τον ερωτισμό της δεκαετίας του ’50. Τον ρόλο του τίτλου ερμηνεύει ο διεθνώς αναγνωρισμένος βαθύφωνος της ΕΛΣ Τάσος Αποστόλου, ενώ της Ιουδίθ, η υψίφωνος Βιολέττα Λούστα. O σκηνοθέτης της παραγωγής Θέμελης Γλυνάτσης σημειώνει: «Το παραμύθι του Κυανοπώγωνα, μια από τις πιο αιμοσταγείς αφηγήσεις της δυτικής παράδοσης, μιλά για έναν αριστοκράτη ο οποίος παντρεύεται νεαρές γυναίκες, για να τις δολοφονήσει μετά, όταν εκείνες αψηφούν την απαγόρευσή του να εξερευνήσουν το κάστρο του. Ο Μπάρτοκ μετατρέπει την ιστορία του Κυανοπώγωνα σε μια σύγχρονη όπερα-θρίλερ, βαθιά μυστηριακή, γεμάτη συμβολισμούς, με σπάνια ψυχολογική διαύγεια και συναισθηματική ένταση. Ο Κυανοπώγωνας, μοναδική όπερα του Ούγγρου συνθέτη, θεωρείται από τα πλέον σημαντικά λυρικά έργα του 20ού αιώνα λόγω του ρηξικέλευθου μουσικού και δραματουργικού του ύφους. Η μουσική του Μπάρτοκ, ο τρίτος “πρωταγωνιστής” της ιστορίας, δεν ζωντανεύει μόνο τις επιθυμίες και τα αδιέξοδα των δυο χαρακτήρων, αλλά πλάθει ταυτόχρονα με απαράμιλλη έμπνευση και μουσική τόλμη το λαβυρινθώδες σύμπαν του πύργου, από την ανατριχιαστική ατμόσφαιρα της αίθουσας βασανιστηρίων μέχρι τον λυρισμό του μαγικού κήπου του Κυανοπώγωνα. Το έργο λειτουργεί τόσο ως συμβολιστική ανατομία μιας ερωτικής σχέσης όσο και ως κατάβαση στο ψυχικό αίνιγμα που κρύβει ο μυστηριώδης δούκας Κυανοπώγωνας. Η παράσταση απομακρύνεται συνειδητά από τη μυθολογία του serial killer που ακολουθεί συνήθως το συγκεκριμένο έργο, και εστιάζει σ’ έναν άντρα και μια γυναίκα, την πρώτη νύχτα του γάμου τους, οι οποίοι σταδιακά βυθίζονται σε ένα σύμπαν πολλαπλών πραγματικοτήτων, ψυχικών τραυμάτων, κρυμμένων αναμνήσεων και ανοίκειων χώρων».

Τζάννι Σκίκκι

Στον αντίποδα του πρώτου έργου της βραδιάς, το δεύτερο έργο φέρνει στη σκηνή μια μαύρη κωμωδία στα όρια του γκροτέσκου, τον Τζάννι Σκίκκι του Τζάκομο Πουτσίνι. Ο κορυφαίος Ιταλός συνθέτης, αν και παραμένει γνωστός κυρίως για τα έντονα συναισθηματικά μελοδράματά του (Μποέμ, Τόσκα, Μαντάμα Μπαττερφλάι), εκπλήσσει με την επιτυχία με την οποία χειρίζεται το κωμικό θέμα του Τζάννι Σκίκκι. Το ποιητικό κείμενο του Τζοβακκίνο Φορτσάνο βασίζεται σε ένα επεισόδιο από τη Θεία Κωμωδία του Δάντη. Μετά τον θάνατο ενός πλούσιου άνδρα, ο τετραπέρατος Τζάννι Σκίκκι βοηθά τους συγγενείς του εκλιπόντος, μα πάνω απ’ όλα φυσικά τον εαυτό του, να βάλουν στο χέρι τη μεγάλη κληρονομιά. 

Οι αναλογίες του Τζάννι Σκίκκι με τον επίσης κωμικό Φάλσταφ είναι προφανείς, όμως, σε αντίθεση με τον Βέρντι, ο Πουτσίνι με τη μουσική του δεν σκιαγραφεί συγκεκριμένα πρόσωπα, αλλά ακολουθώντας την παράδοση της Κομέντια ντελ άρτε αποδίδει τύπους ανθρώπων. Όταν το 1919 πρωτοπαρουσιάστηκε στη Ρώμη, το έργο θεωρήθηκε το πιο φωτεινό του συνθέτη, κάτι που χαρακτηρίστηκε ιδιαίτερα ευπρόσδεκτο στην γκρίζα εκείνη εποχή μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Με απίστευτη οικονομία και μόλις λιγοστές μουσικές πινελιές, ο Πουτσίνι σκιαγραφεί το πορτρέτο καθενός από τους αρκετούς συγγενείς και φυσικά αυτό του πρωταγωνιστή. Η όπερα είναι επίσης γνωστή για τη σύντομη άριά της «O mio babbino caro» («Γλυκέ μου πατερούλη»), την οποία συνήθιζε να ερμηνεύει η Μαρία Κάλλας εκτός προγράμματος, μετά τα ρεσιτάλ της. 

Η ΕΛΣ αναβιώνει μια από τις πιο επιτυχημένες παραγωγές της σε σκηνοθεσία του σημαντικού Βρετανού σκηνοθέτη της όπερας Τζων Φούλτζεϊμς, η οποία είχε προγραμματιστεί από τον τότε διευθυντή της Στέφανο Λαζαρίδη και πρωτοπαρουσιάστηκε την καλλιτεχνική περίοδο 2007/08 στο Θέατρο Ολύμπια. Την αναβίωση της σκηνοθεσίας υπογράφει η Αγγέλα-Κλεοπάτρα Σαρόγλου, ενώ τα σκηνικά και τα κοστούμια ο Ρίτσαρντ Χάντσον. Στον ομώνυμο ρόλο ο διεθνώς αναγνωρισμένος βαρύτονος της ΕΛΣ Διονύσης Σούρμπης και μαζί του καταξιωμένοι και νεότεροι πρωταγωνιστές της ΕΛΣ, όπως οι Βιβή Συκιώτη, Τζούλια Σουγλάκου, Γιάννης Χριστόπουλος, Γιάννης Καλύβας, Διαμάντη Κριτσωτάκη, Βαγγέλης Μανιάτης, Χριστόφορος Σταμπόγλης, Γιώργος Ματθαιακάκης, Σιρανούς Τσαλικιάν, Κωστής Ρασιδάκις, Χάρης Ανδριανός, Νικόλας Ντούρος και Γιώργος Παπαδημητρίου.

Συντελεστές
Δίπτυχο όπερας

Ο πύργος του Κυανοπώγωνα του Μπέλα Μπάρτοκ & Τζάννι Σκίκκι του Τζάκομο Πουτσίνι

Μουσική διεύθυνση: Βασίλης Χριστόπουλος
Με την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής

Ο πύργος του Κυανοπώγωνα – Μπέλα Μπάρτοκ • Νέα παραγωγή

Σκηνοθεσία: Θέμελης Γλυνάτσης
Σκηνικά, κοστούμια: Λέσλι Τράβερς 
Κινησιολογία: Κατερίνα Γεβετζή
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Προβολές: Μάριος Γαμπιεράκης, Χρυσούλα Κοροβέση 
Ηχητικός σχεδιασμός: Τάσος Τσίγκας
Κυανοπώγωνας: Τάσος Αποστόλου
Ιουδίθ: Βιολέττα Λούστα

Τζάννι Σκίκκι – Τζάκομο Πουτσίνι • Αναβίωση

Σκηνοθεσία: Τζων Φούλτζεϊμς 
Αναβίωση σκηνοθεσίας: Αγγέλα-Κλεοπάτρα Σαρόγλου
Σκηνικά, κοστούμια: Ρίτσαρντ Χάντσον
Φωτισμοί: Μπρούνο Πόετ
Συνεργάτης φωτιστής: Ρόμπερτ Μπάτλερ
Τζάννι Σκίκκι: Διονύσης Σούρμπης
Λαουρέττα: Βιβή Συκιώτη
Τσίτα: Τζούλια Σουγλάκου
Ρινούτσο: Γιάννης Χριστόπουλος
Γκεράρντο: Γιάννης Καλύβας
Νέλλα: Διαμάντη Κριτσωτάκη
Γκεραρντίνο: Αλκίνοος Κυπριώτης / Ιάσονας Φραγκόπουλος
Μπέττο από τη Σίνια: Βαγγέλης Μανιάτης
Σιμόνε: Χριστόφορος Σταμπόγλης
Μάρκο: Γιώργος Ματθαιακάκης
Τσέσκα: Σιρανούς Τσαλικιάν
Μαέστρο Σπινελλότσο: Κωστής Ρασιδάκις
Αμάντιο του Νικολάο: Χάρης Ανδριανός
Πινελλίνο: Νικόλας Ντούρος
Γκούτσο: Γιώργος Παπαδημητρίου

Photo Credit: Ανδρέας Σιμόπουλος – Δίπτυχο όπερας, Τάσος Αποστόλου-Κυανοπώγωνας, Διονύσης Σούρμπης, Σκίκκι

Διαβάστε επίσης:

Εθνική Λυρική Σκηνή: Το Καλλιτεχνικό πρόγραμμα για την περίοδο 2022-2023