Η documenta 14 βασίζεται σε αρκετές σημαντικές θεσμικές συνεργασίες στην Αθήνα και στο Κάσελ. Καθεμία από αυτές τις σχέσεις με τους θεσμούς και τους ανθρώπους που τους στελεχώνουν, καταλήγει σε συγκεκριμένο προγραμματισμό, έρευνα και συνέργειες.
Δουλεύοντας μαζί με τους, η documenta 14 στοχεύει σε μια δημόσια σφαίρα χωρίς αποκλεισμούς, η οποία διαμορφώνεται μέσω συναντήσεων και δυνατοτήτων – μια δημόσια σφαίρα στον χώρο και τον χρόνο.
Μετά από τέσσερα χρόνια προετοιμασίας, η documenta 14 σταδιακά εδραίωσε την παρουσία της στην Αθήνα και τώρα καθίσταται ορατή, ονομαστή και πολλαπλώς αντιληπτή μέσα από ένα πλήθος φωνών που διατηρούν το συνεχές της έκθεσης κατά τη διάρκεια των εκατό ημερών της. Οι χώροι και οι τοποθεσίες της documenta 14 στην Αθήνα περιλαμβάνουν μουσεία, κινηματογράφους, θέατρα, βιβλιοθήκες, αρχεία, σχολεία, ραδιοτηλεόραση, πανεπιστημιακά αμφιθέατρα, δημόσιες πλατείες, δρόμους, κλαμπ, καταστήματα, πάρκα και μονοπάτια, καθώς και ιδιωτικές οικίες – εν ολίγοις, όλα όσα συνθέτουν αυτή τη μεγαλούπολη με την πυκνότητα, τον πλούτο και την παράξενη ομορφιά της.
Ένα μεγάλο κομμάτι της έκθεσης documenta 14 μοιράζεται μεταξύ των ακόλουθων τεσσάρων ιδρυμάτων:
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (Α.Σ.Κ.Τ.) – Κτίριο οδού Πειραιώς, Εκθεσιακός χώρος «Νίκος Κεσσανλής»
Η ΑΣΚΤ, της οποίας προκάτοχος ήταν η Βασιλική Σχολή Καλών Τεχνών, ιδρύθηκε το 1836. Το 1992 τα τμήματα Καλών Τεχνών, Θεωρίας της Τέχνης και Ιστορίας της Τέχνης μεταστεγάστηκαν στα κτίρια των πάλαι ποτέ Κλωστηρίων της Οικογένειας Σικιαρίδη, ενός εργοστασίου υφαντουργίας.
Η ΑΣΚΤ είναι ο πρώτος εταίρος της documenta 14 στην ελληνική πρωτεύουσα. Εδώ το Μαθαίνοντας από την Αθήνα εκφράστηκε ως μια εξερεύνηση της δημιουργικής διαδικασίας και του εκπαιδευτικού πειραματισμού. Από το φθινόπωρο του 2016 η Arnisa Zeqo, συντονίστρια του προγράμματος «μια εκπαίδευση» (το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της documenta 14), διευθύνει το σεμινάριο «Εκλεκτικές Συγγένειες», που προσκαλεί φοιτητές από διάφορα τμήματα να έρθουν σε επαφή με τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην documenta 14. Η έκθεση της documenta 14 στον Εκθεσιακό Χώρο «Νίκος Κεσσανλής» εκτείνεται πέρα από τη δυτική μητρόπολη, με το έργο της κολεκτίβας Ciudad Abierta, που ιδρύθηκε στις παρυφές του Βαλπαραΐσο της Χιλής, με τη σχολή του Rabindranath Tagore στο Σαντινικετάν, στην ύπαιθρο της Βεγγάλης έξω από την Καλκούτα, και με τη Ματάνσας, την «Αθήνα της Κούβας» – για να κατονομάσουμε τρεις μόνο βασικές σχολές και τοποθεσίες μάθησης τις οποίες εξετάζει η documenta 14.
Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ)
Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), που συγκεντρώνει ελληνικά και διεθνή έργα τέχνης από τη μεταπολεμική περίοδο μέχρι και σήμερα, μετακόμισε το 2015 στη μόνιμη στέγη του επί της Λεωφόρου Συγγρού, στο κτίριο της Ζυθοποιίας Φιξ. Το κτίριο της Ζυθοποιίας ολοκληρώθηκε το 1961 από τον οραματιστή Έλληνα αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτο σε συνεργασία με τον Μαργαρίτη Αποστολίδη. Το 1984 το ζυθοποιείο εγκαταλείφθηκε και το 1994 το κτίριο προσαρμόστηκε για τις ανάγκες της Αττικό Μετρό Α.Ε. και το βορινό τμήμα κατεδαφίστηκε προκειμένου να δημιουργηθεί χώρος για τον σταθμό του μετρό που λειτούργησε το 2000. Το 2002 υπογράφτηκε συμβόλαιο μίσθωσης για 50 χρόνια και προκηρύχθηκε διαγωνισμός για τη μετατροπή του εργοστασίου σε μουσείο. Τον διαγωνισμό τον κέρδισε το γραφείο 3SK Στυλιανίδης Αρχιτέκτονες, και με τη συνεργασία των γραφείων Ι. Μουζάκης και Συνεργάτες Αρχιτέκτονες Ε.Π.Ε., Tim Ronalds Architects και της Κ. Κοντόζογλου διαμορφώθηκε περαιτέρω η ανατολική όψη και το εσωτερικό του κτιρίου.
Η documenta 14 αναρωτιέται τι (είδους πολίτες) μπορεί ακόμη να παράγει αυτό το εργοστάσιο; Η μορφή του Διογένη –του Κυνικού και κοσμοπολίτη– είναι μαζί μας και μας ξεναγεί. Τον συναντάμε στο ισόγειο, στην κάτω δεξιά πλευρά της χαλκογραφίας του Nicolas Poussin που τιτλοφορείται Landscape with Diogenes (Ο Διογένης και η πήλινη κούπα). Γνωστός για την ανέχειά του, ο Διογένης, παρατηρώντας έναν νεαρό να πίνει νερό με τις χούφτες του, πετάει ακόμη και την κούπα του.
Μουσείο Μπενάκη
Το Μουσείο Μπενάκη ιδρύθηκε το 1930 από τον συλλέκτη Αντώνη Μπενάκη, γόνο επιφανούς οικογένειας της ελληνικής διασποράς, ο οποίος δώρισε ολόκληρη τη συλλογή του στο ελληνικό κράτος. Το Μουσείο Μπενάκη που προέκυψε από τη συλλογή παραμένει από τα σημαντικότερα μουσεία της χώρας. Σήμερα, η συλλογή υπερβαίνει τις 500.000 αντικείμενα, που καλύπτουν όλο το φάσμα της ελληνικής τέχνης και του πολιτισμού, καθώς επίσης και έργα ισλαμικής, προ-κολομβιανής, αφρικανικής και κινεζικής τέχνης.
Η documenta 14 ανοίγει διάλογο με τέσσερα παραρτήματα του μουσείου: το Μουσείο Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης, την Πινακοθήκη Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, το Κέντρο διατήρησης παραδοσιακών τεχνικών κλωστοϋφαντουργίας ΜΕΝΤΗΣ και το Κτήριο της οδού Πειραιώς 138, στην πρώην βιομηχανική περιοχή του Ρουφ. Με την εσωστρεφή αρχιτεκτονική του και την μεγάλη εσωτερική αυλή, το Κτήριο της οδού Πειραιώς 138 δίνει μία ευκαιρία για να εξερευνηθούν ανείπωτες, ημιτελείς ή παραγνωρισμένες ιστορίες. Παράλληλα ενώ προτείνει καινοτόμες μουσειολογικές προσεγγίσεις, που υλοποιούνται με τα ιστορικά και επί παραγγελία έργα τα οποία περιλαμβάνονται σε αυτό το σημαντικό μέρος των εκθεμάτων της documenta 14.
Ωδείο Αθηνών
Το Ωδείο Αθηνών αποτελεί τμήμα ενός μη πραγματοποιηθέντος πολεοδομικού σχεδίου για το οποίο ο αρχιτέκτονας Ιωάννης Δεσποτόπουλος κέρδισε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό που διενεργήθηκε το 1959 για λογαριασμό του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων. Το εν λόγω έργο ήταν από τις πλέον μεγαλόπνοες προτάσεις στη νεότερη ελληνική αρχιτεκτονική: ο Δεσποτόπουλος οραματίστηκε ένα εθνικό θέατρο, ένα συνεδριακό κέντρο, ένα μουσείο, μια βιβλιοθήκη και ένα υπαίθριο θέατρο κοντά στο κέντρο της πόλης. Το Ωδείο ως μουσικός θεσμός ιδρύθηκε το 1871 από τον Μουσικό και Δραματικό Σύλλογο «Ωδείον Αθηνών». Τότε διδάσκονταν μόνο δύο μουσικά όργανα –φλογέρα και κιθάρα– που συνέπιπταν αντίστοιχα με τις απολλώνιες και διονυσιακές αρχές αισθητικής. Το ερώτημα κατά πόσο ο Δεσποτόπουλος συμμεριζόταν τις αρχές του Διονύσου αναφερόμενος στο μπράτσο της κιθάρας ως πηγής έμπνευσης για το σχέδιο του κτιρίου του Ωδείου παραμένει ανοιχτό.
Στην έκθεση της documenta 14 στο Ωδείο ο ηθελημένα μυστικιστικής και νεωτεριστής Έλληνας συνθέτης Γιάννης Χρήστου έχει κεντρικό ρόλο. Αν η ιδέα του Χρήστου για το «continuum» (υπόστρωμα συνεχείας) αποτέλεσε το πειραματικό πλαίσιο για τις συνεδρίες ανάμεσα σε καλλιτέχνες, επιμελητές και την ομάδα της documenta 14, η «μετάπραξη», μια άλλη ιδέα και μεθοδολογία που διερεύνησε ο Χρήστου, καθώς και η πεποίθησή του ότι «η μουσική μπορεί να είναι βουβή», είναι συναφής με τις πρακτικές συνθετών όπως η Pauline Oliveros και η Scratch Orchestra του Cornelius Cardew, καθώς επίσης και μια νέα γενιά καλλιτεχνών, που παρουσιάζονται εδώ.
Μια άλλη πλευρά της συνεργασίας ανάμεσα στη documenta 14 και το Ωδείο υπήρξε και η διαδικασία αποκατάστασης ενός EMS Synthi 100, ενός σπάνιου αναλογικού σινθεσάιζερ που είχε κατασκευαστεί στο πλαίσιο περιορισμένης έκδοσης των Electronic Music Studios στο Λονδίνο το 1971 και αργότερα αγοραστεί από το ΚΣΥΜΕ, το Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας. Η documenta 14 ανέθεσε τη δημιουργία τεσσάρων συνθέσεων για αυτό το όργανο και παρουσιάζονται στο Μέγαρο Μουσικής, διαμορφώνοντας μια γέφυρα ανάμεσα στο σημερινό μηχάνημα «αντίκα» και σε μια νέα γενιά Ελλήνων και διεθνών μουσικών ηλεκτρονικής μουσικής.
Άλλα ιδρύματα και χώροι που φιλοξενούν την έκθεση της documenta 14 είναι τα ακόλουθα:
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Πάρκο Ελευθερίας, Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων – Μουσείο Αντιδικτατορικής Δημοκρατικής Αντίστασης
Αρχαία Αγορά – Ωδείο Αγρίππα
Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά
Αρχιμήδους 15
Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο (κήποι)
Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών
Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Διονυσίου Αρεοπαγίτου – Αψίδα του Αδριανού (Διαδρομή)
Δημοτικό Θέατρο Πειραιά
Δημοτικός κινηματογράφος Στέλλα
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Ελπίδος 13, Πλατεία Βικτωρίας
Επιγραφικό Μουσείο
Θέατρο Άττις
Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη
Κέντρο Μελέτης Χορού Ισιδώρας & Ραϋμόνδου Ντάνκαν
Κινηματογράφος Τριανόν
Λόφος Φιλοπάππου, Μονοπάτι και Περίπτερο του Πικιώνη
Λύκειο Αριστοτέλη
Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης (Μουσείο Μπενάκη)
Μουσείο Μάντρας Μπλόκου Κοκκινιάς
Ναός Ολυμπίου Διός
Νομισματικό Μουσείο Αθηνών
Παναθηναϊκό Στάδιο
Παραλιακή, κοντά στο Θυμάρι
Πάρκο Ριζάρη
Πεδίον του Άρεως
Πινακοθήκη Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα (Μουσείο Μπενάκη)
Πλατεία Αυδή
Πλατεία Καραϊσκάκη, Πειραιάς
Πλατεία Κοτζιά
Πλατεία Συντάγματος
Πολυτεχνείο, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (Α.Σ.Κ.Τ.) και Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (Ε.Μ.Π.), Αίθουσα Πρεβελάκη – Συγκρότημα Πατησίων
Πολυτεχνείου 8
Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών
Ρομάντσο
Σταυροπούλου 15, Πλατεία Αμερικής
Στοά του Βιβλίου
Ταινιοθήκη της Ελλάδος
Τοσίτσα 5, Εξάρχεια
Φυλασίων 42
Για την πλήρη λίστα των εκθεσιακών χώρων της documenta 14 δείτε εδώ.
Η documenta 14 θα λάβει χώρα στην Αθήνα από τις 8 Απριλίου έως τις 16 Ιουλίου 2017, ενώ στο Κάσελ θα ξεκινήσει στις 10 Ιουνίου και θα ολοκληρωθεί στις 17 Σεπτεμβρίου 2017.