«Δοκίμια για τον Ντοστογιέφσκι»: Ακτινογραφώντας τον διανοητή Ντοστογιέφσκι

Για να μπορείς να γράψεις για το λογοτεχνικό και φιλοσοφικό μέγεθος που ονομάζεται Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι οφείλεις να έχεις λόγους να το κάνεις πάντα με σεβασμό και τόλμη απέναντι του. Θέλει όμως και βαθιά γνώση της σκέψης του Ρώσου που μεγαλούργησε με τα έργα του ενώ στη ζωή πέρναγε μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης. Όλα του τα έργα είναι η διαρκής του προσπάθεια να αναμετρηθεί με τον Θεό που αναζητούσε μέσα από την γραφή του, είναι ένας διαρκής αγώνας να αναζητήσει το επέκεινα στο τώρα. Ταγμένος και αφοσιωμένος έγραψε το σημαντικότερο βιβλίο του στο τέλος, τους Αδελφούς Καραμαζόφ, σαν να ήθελε να αφήσει για πάντα το αποτύπωμά του στον κόσμο από τον οποίο βασανίστηκε και λίγο κατανοήθηκε. Η Ελένη Λαδιά με τα εξαιρετικά δοκίμια της που τα βρίσκουμε εδώ όλα μαζί συγκεντρωμένα χάρη στις εκδόσεις Αρμός είναι μια προσφορά προς τον αναγνώστη που αναζητά απαντήσεις.

Πρόσωπα που λάμπουν από την σκληρή αλήθεια που πρεσβεύουν

Ο Ντοστογιέφσκι υπήρξε ένας διανοητής, ένας στοχαστής που με τα μυθιστορήματά του άφησε πίσω του ένα βαρύ φορτίο και αυτό ακόμα και σήμερα παραμένει διαχρονικό και χρήζει συνεχών αναλύσεων για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε ή να προσεγγίσουμε καλύτερα το δυναμικό κεφάλαιο της σκέψης του. Πριν ακόμα από τον Νίτσε, τον Φρόυντ και τον Γιουνγκ μίλησε για τα ζητήματα της ανθρώπινης ψυχής, για τις αδυναμίες της, έθεσε τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων και γέμισε ο ίδιος πληγές για να δώσει στον άνθρωπο την σκέψη του καθαρή να την μελετήσει. Ένας Χριστός μεταξύ αμαρτωλών ή ένας αθώος αμαρτωλός με προσωπείο ανθρώπου; Μήπως άραγε ένας παραστρατημένος άνθρωπος που μέσα στον γραπτό λόγο έβρισκε την λύτρωση και την απελευθέρωση;

Αυτός ο δοτικός άνθρωπος, ο εύθραυστος και ευαίσθητος είναι το κεντρικό πρόσωπο στα δοκίμια όπου η συγγραφέας αναμετράται με τα πρόσωπα που κανείς βλέπει σε δεύτερο πλάνο και σε μία δευτερεύουσα προβολή. Και όμως αποτελούν πρόσωπα με σημαντικό και πρωταρχικό ρόλο, άνθρωποι όπως και οι πρωταγωνιστές με τα τρωτά και αδύναμα σημεία τους βουτηγμένοι και αυτοί στην ανησυχία, την αγωνία και την αμαρτία που όμως ο Ντοστογιέφσκι παλεύει να σώσει και συνήθως δεν τα καταφέρνει. “…ο ήρωας του Υπογείου, όπως και όλοι οι ήρωες του Ντοστογιέφσκι δεν σκέφτονται ούτε λογικά, ούτε συναισθηματικά. Σκέφτονται ψυχολογικά” θα γράψει η Λαδιά και δεν έχει άδικο. Ο τρόπος σκέψης τους και η ίδια τους η δράση είναι ποτισμένη από τον ψυχισμό τους, έναν ψυχισμό ρημαγμένο και ραγισμένο αφού αναζητούν και αυτοί τον δρόμο της ευτυχίας και της εξιλέωσης.

Το ταξίδι της συγγραφέως στον κόσμο των προσώπων του Ντοστογιέφσκι είναι ανηφορικός και δύσβατος, καλείται ο αναγνώστης να μελετήσει το βιβλίο και να απολαύσει την απλότητα των πνευματικών διεργασιών που διαμορφώνονται στο μυαλό του Ντοστογιέφσκι και ύστερα παίρνουν σάρκα και οστά μέσω και των ηρώων δευτερεύουσας σημασίας που όμως καθιστούν τελικά το τελικό δημιούργημα ελκυστικό και εκκεντρικό λόγω της παρουσίας τους. Εκτός από αυτά τα πρόσωπα στα οποία ρίχνει φως η συγγραφέας, τα δοκίμια της κρύβουν και άλλες εκφάνσεις του έργου του που χρήζουν αναφοράς. Ο Νίτσε και η επιρροή του Ντοστογιέφσκι, η σχέση του Ντοστογιέφσκι με τον Πούσκιν και κατά προέκταση με την Ελλάδα είναι μόνο μερικά από τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται η Λαδιά και αποκαλύπτει πτυχές της σκέψης του ιδιαίτερης βαρύτητας.

Βιβλία γεμάτα από ερωτηματικά που αναζητούν απαντήσεις

Για παράδειγμα, στα βιβλία του Ντοστογιέφσκι, αν και δεν έχουμε δείγμα γραφής πως μελέτησε τους Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, διαβλέπουμε μία ομοιότητα με πρόσωπα όπως ο Καλλικλής, ένα πρόσωπο που δείχνει να εμπνέει τον Ντοστογιέφσκι να δημιουργήσει τον Ρασκόλνικωφ. Η Λαδιά με επιχειρήματα και παραλληλισμούς διεισδύει στα άδυτα της ψυχής του Ρώσου και μας ξεδιπλώνει την δική της οπτική γωνία για το πώς αυτά τα δύο πρόσωπα τελικά μπορεί και να διάγουν παράλληλους βίους. Στην ουσία του θέματος ουσιαστικά θα βασιστεί και ο Ντοστογιέφσκι, το θέμα του είναι η δυσκολία προσέγγισης της ανθρώπινης ψυχής που μισεί και αγαπά με το ίδιο πάθος, η μοίρα τελικά του ανθρώπου, αυτή η Ειμαρμένη. Ο Ντοστογιέφσκι εμμένει στον δισυπόστατο άνθρωπο, στον άνθρωπο που μεταμορφώνεται από το κακό στο καλό και τούμπαλιν, στον άνθρωπο που είναι ικανός να σώσει και να καταστρέψει ορμώμενος από την ίδια ακριβώς δύναμη, να το μυστήριο!

Ο Παίκτης παραμένει ένα από τα συγκλονιστικά κείμενα του Ντοστογιέφσκι και στην σημερινή εποχή της ατέρμονης και ασίγαστης στοιχηματικής πραγματικότητας, ο λόγος του Ντοστογιέφσκι μπορεί να αποτελούσε και φάρμακο για αυτούς που θα ήθελαν να ζήσουν μια περίοδο αποτοξίνωσης, να σώσουν τον εαυτό τους και να χαρούν τη ζωή όπως ο Ντοστογιέφσκι δεν μπόρεσε. Το μόνο βέβαιο για αυτόν είναι πως για όλους εμάς η ανάμνηση του ήταν και είναι τα κείμενά του που «προδίδουν» τον πλούτο που ίσως ακόμα να μην έχει ολοκληρωτικά εκτιμηθεί. Αν το έγκλημα και η τιμωρία του ήταν τα χειρόγραφά του, αυτή ήταν παράλληλα και η συγχώρεσή του.

Στο βιβλίο του, όπου είναι κατά βάση η απολογία ενός άρρωστου ανθρώπου καταγράφει όλο αυτό το ιστορικό της νόσου του παιχνιδιού από την οποία έπασχε και ποτέ δεν κατάφερε να βρει θεραπεία. Το μικρόβιο, καλά εγκατεστημένο μέσα του, τον οδηγούσε σε απονενοημένα βήματα, τον παρέσυρε σε αμήχανες καταστάσεις, τον καταβαράθρωνε και τον γκρέμιζε από το δωμάτιό του. Αλλόφρων και εξουσιασμένος, παραδομένος στην απόλαυση του επικίνδυνου παιχνιδιού στοιχημάτιζε ό,τι χρήματα έπιανε στα χέρια του στερώντας από την οικογένειά του, την γυναίκα του και το παιδί του, ακόμα και τα βασικά. Μα ποιος μπορεί να κατηγορήσει μια μεγαλοφυΐα που είχε ήδη φύγει από αυτόν τον κόσμο και ζούσε ως γήινος κάποιες λίγες του τελευταίες στιγμές; Ποιος μπορεί να τα βάλει με τον Θεό που τον δημιούργησε;

Αποσπάσματα του βιβλίου

Τι είναι προτιμότερο, η ευτελής ευτυχία ή τα υψηλόφρονα μαρτύρια;
Σκότωσε εκείνος και τον παρακίνησα εγώ. Και ποιος δεν θέλει τον θάνατο του πατέρα του;
Θεέ μου! Μια ολόκληρη στιγμή ευτυχίας! Μα τάχα αυτό δεν είναι αρκετό ακόμα και για μια ολόκληρη ανθρώπινη ζωή;

Διαβάστε επίσης:

Ελένη Λαδιά – Δοκίμια για τον Ντοστογιέφσκι