Τον Μάη του 1886 στο Σικάγο, οι εργάτες και οι εργάτριες ενώθηκαν ενάντια στην καταπίεση και την εξαθλίωση που συνόδευαν οι μισθοί πείνας και οι αβίωτες συνθήκες εργασίας. Από τα χρόνια των πρώτων εργατικών αγώνων σε κάθε πιθαμή γης μέχρι και σήμερα , ποιητές από κάθε γωνιά του κόσμου, με τη συγγραφική τους πένα, μας καλούν να μην ξεχάσουμε ποτέ, την αιματοβαμμένη ημέρα των διεκδικήσεων. Είναι ιστορικό χρέος η διατήρηση της μνήμης ενάντια στην λήθη.
Η 1η Μαΐου ως ημέρα ορόσημο των εργατικών αγώνων
Το ημερολόγιο δείχνει 1η Μαίου του 1886, με τοποθεσία την πόλη του Σικάγου. Οι εργάτες και οι εργάτριες μαζί με τις οικογένειες τους, τους φίλους και τους συντρόφους τους, καταφθάνουν κατά χιλιάδες στη διαμαρτυρία που λάμβανε χώρα στην πλατεία Haymarket. Τα αιτήματα της συγκέντρωσης ήταν η θέσπιση βιώσιμων ωραρίων και μισθών. Με το κάλπικο πρόσχημα της διατήρησης της ειρήνης, 1350 αστυνομικοί με βαρύ οπλισμό κάνουν την εμφάνιση τους. Το αγανακτισμένο πλήθος των εργατών έπειτα από την προκλητική βίαιη παρουσία της αστυνομίας, επέλεξε την «ηθική» βία της αντιβίας. Τότε οι αστυνομικοί άρχισαν να πυροβολούν αδιακρίτως. Ο αριθμός των δολοφονημένων εργατών της Πρωτομαγιάς είναι άγνωστος, καθώς πολλοί διαδηλωτές κατέληξαν στο νοσοκομείο έπειτα από ημέρες.
Η Πρωτομαγιά του Σικάγου -και των άλλων πολιτειών- ήρθε να φέρει κύμα εργατικών αγώνων, σε όλο τον κόσμο. Στον ελλαδικό χώρο, τα πρώτα κινήματα ενάντια στις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας ήρθαν με την ανάπτυξη της καπνοβιομηχανίας. Το 1892 έγινε η πρώτη συγκέντρωση με αιτήματα την κατοχύρωση του οκταώρου και την κρατική ασφάλιση σε περίπτωση εργατικών ατυχημάτων. Οι διαδηλώσεις κλιμακώθηκαν το 1936, χρονιά κατά την οποία οι καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης προχώρησαν σε κατάληψη ενός εργοστασίου, ώστε να προωθήσουν τα δίκαια αιτήματα τους. Σε αυτή την –πέραν των άλλων- συμβολική κίνηση, στάθηκαν αλληλέγγυοι και οι καπνεργάτες άλλων εργοστασίων. Η δικτατορική κυβέρνηση Μεταξά ως απάντηση έπνιξε τους καπνεργάτες στο αίμα.
Έπειτα από 8 χρόνια, την 1η του Μάη (1944), ημέρα μνήμης της Εργατικής Πρωτομαγιάς, οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής εκτέλεσαν στην Καισαριανή 200 πατριώτες, κομμουνιστές και αριστερούς ως αντίποινα στην δολοφονία τριών συνοδών ενός Γερμανού στρατηγού.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Λίγα χρόνια αργότερα,το 1968 μεταφερόμαστε στην Γαλλία, όπου η Πρωτομαγιά «μακράς διαρκείας» ήρθε να αλλάξει το γαλλικό κατεστημένο. Φοιτητές και φοιτήτριες, εργάτες και εργάτριες, προχώρησαν σε καταλήψεις και ξεχύθηκαν στον «δρόμο» της επανάστασης, με αφετηρία των διεκδικήσεων τους τις βασικές ελλείψεις στην παιδεία. Οι συγκρούσεις διήρκεσαν δύο μήνες και στάθηκαν αρκετές ώστε να επιτευχθεί όχι μονάχα η επανάσταση της πάλης, αλλά και η διανοητική επανάσταση, με κύριο άξονα την κατάρριψη των συντηρητικών ιδεών που είχαν «κορόνα» την θρησκεία, το κράτος και τον πατριωτισμό και η αντικατάσταση τους από ιδέες, οι οποίες έχουν «κέντρο» τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ανεξιθρησκία, την ισότητα και την εξερεύνηση της σεξουαλικότητας.
Οι ποιητές της Πρωτομαγιάς
Κώστας Βάρναλης – Πρωτομαγιά του 1944
Πέσε στα γόνατα, προσκύνα το πανάγιο χώμα
με την ψυχή κατάκορφα στον ουρανό υψωμένη,
όποιος και να σαι, όθε και να σαι κι ό,τι — άνθρωπος να σαι!
Πιότερο, αν είσαι του λαού ξωμάχος, χερομάχος,
φτωχόπαιδο, που αθέλητα σε βάλαν να καρφώσεις
τον αδερφό σου αντίκρα σου — με μάνα εσύ και κείνος!
Ετούτ’ η μάντρ’ αγνάντια σου το σύνορο του κόσμου.
Σ’ αφτήν απάνου βρόντηξεν ο Διγενής το Χάρο.
Είτανε πρώτη του Μαγιού, φως όλα μέσα κ’ έξω
(έξω τα χρυσολούλουδα και μέσα η καλωσύνη)
που αράδειασε πα στο σοβά, πιστάγκωνα δεμένους
και θέρισε με μπαταριές οχτρός ελληνομάχος,
όχι έναν, όχι δυο και τρεις, διακόσια παληκάρια.
Δεν ήρθαν μελλοθάνατοι με κλάμα και λαχτάρα,
μόν’ ήρθανε μελλόγαμπροι με χορό και τραγούδι.
Και πρώτος άρχος του χορού, δυο μπόγια πάνου απ’ όλους
κι από το Χάρο τρεις φορές πιο πάνου ο Ναπολέος.
Κ’ είναι από τότες Μάης εδώ, φως όλα μέσα κ’ έξω.
Κόλλα τ’ αφτί και την καρδιά στο ματωμένο χώμα.
Στον Κάτου Κόσμο τραγουδάνε πάντα και χορεύουν
κι αν κάπου ανάκουστος καημός θολώνει τη λαλιά τους,
δεν είναι που τη μάνα τους τη μάβρη ανανογιούνται
παρά που τους προδώσαν απορίματα δικά μας.
Κι αν πέσανε για το λαό, νικήσαν οι προδότες,
που τώρα εδώ κατάχρυσοι περνούν και μαγαρίζουν,
και τώρα πιο τους μάχονται και τους ξανασκοτώνουν!
Σιχαίνεσαι τους ζωντανούς; Μην κλαις τους σκοτωμένους!
Απ’ τα ιερά τους κόκκαλα, πρώτη του Μάη και πάλι,
θα ξεπηδήσει ο καθαρμός κ’ η λεφτεριά του ανθρώπου.
Κ’ είναι χιλιάδες στην Ελλάδα όμοιοι Πανάγιοι Τάφοι.
Άρης Αλεξάνδρου – Πρωτομαγιά
Στα τζάμια σου μπουμπουκιάζει η χτεσινή βροχή
τώρα που η παραλία ανάβει τα φανάρια της.
Ένα καΐκι στάθηκε καταμεσής στο πέλαγο. Γαλήνη.
Περίμενε δω με το βλέμμα στις σταγόνες
(δυο ανθισμένες γαλάζιες σταγόνες τα μάτια σου).
Περίμενε. Θα ξημερώσει.
Θέλω να σε ξέρω στο παράθυρο
αγναντεύοντας κατά τον τόπο της χαραυγής
νοσταλγώντας το περσινό καλοκαίρι.
(Τα νερά ν” ανασαίνουν ζεστασιά
το γυμνό σώμα της ημέρας πλαγιάζει μες στα στάχυα
κι ανάμεσα απ” τα δάχτυλα κρυφοκοιτάει μια παπαρούνα.)
Θέλω να σου χαρίσω ένα τόσο δα ουράνιο τόξο
τώρα στα γενέθλια της δεκαοχτάχρονης αυγής,
ένα λουλουδένιο δαχτυλίδι
μια υπόσχεση ελπίδας.
Τάσος Λειβαδίτης – Μοιρολόι για ένα νεκρό
Φεγγάρι, ερημοφέγγαρο/ κριθάρινο φεγγάρι των φτωχών
αγέρα, πικραγέρα/ πολύλαλε αγέρα των μουγγών
σ’ ένα σταυροδρόμι απόψε/ μήνα Μάη
σταυρώσανε το νιο,/ μήνα Μάη
σταυρώσαν το ροδόσταμο και το λεμονανθό –
ροδιά, δος του το αίμα σου
δος του το φέγγος σου, στερνό του ηλιοβασίλεμα,
μήνα Μάη, σταυρώσαν τον αυγερινό
αχ, το πρωί ήταν ήλιος και δροσιά
το μεσημέρι λάμψη κι όνειρα
το βράδυ ήρθε πικρό κι ολόμαυρο,
σ’ ένα σταυροδρόμι απόψε
μήνα Μάη/ σταυρώσανε το Μάη
ύστερα πλύναν τα μαχαίρια και σκοτώσαν το νερό,
ύστερα κάναν να κοιτάξουν και σκοτώσανε το δειλινό
αστροφεγγιά/ χρυσάφι στο ταγάρι των τυφλών
α, σκύλα αστροφεγγιά, όπυ τους έφεγγες,
σ’ ένα σταυροδρόμι απόψε/ μήνα Μάη
Μεγάλη Παρασκευή των φτωχών
κι ολόρθες οι γυναίκες στα κατώφλια
με τα μεγάλα μάτια τους τον σαβανώνουν,
τα δεντρολίβανα σκύβουν και τον μυρώνουν,
οι άντρες πέρα μες στα καπηλιά
μ’ ένα πικρό τραγούδι τον κατευοδώνουν
τα χελιδόνια έρχονται και τον ανασηκώνουν,
αχ, το πρωί ήταν άνοιξη
το βράδυ μαύρη συννεφιά
το βράδυ ήρθε με δώδεκα καρφιά
το βράδυ γαύγιζε με δώδεκα σκυλιά
το βράδυ σώπαινε μ’ όλα του τα καμπαναριά
σύγνεφο, πικροσύγνεφο/ γιατί δεν έμπαινες μπροστά
κι από την κοντινή την εκκλησιά
γιατί δεν έσκουζες παρθένα Παναγιά,
α, κάτω απ’ τον άδειο ουρανό,
σ’ ένα σταυροδρόμι απόψε/ μήνα Μάη
μήνα Μάη/ σταυρώσανε το νιο.
Γιάννης Ρίτσος – Σκοπευτήριο Καισαριανής
Εδώ πέσαμε . Παιδιά του λαού . Γνωρίζετε γιατί .
Γυμνοί , κατάσαρκα φορώντας τις σημαίες ,
-η Ελλάδα τις έρραψε με ουρανό και άσπρο κάμποτο -.
Ακούσατε τις ομοβροντίες στα μυστικόφωτα αττικά χαράματα .
Είδατε τα πουλιά , που πέταξαν αντίθετα στις σφαίρες
αγγίζοντας με τα φτερά τους ,τον ανατέλλοντα πυρφόρον .
Είδατε τα παράθυρα της γειτονιάς ν’ανοίγουνε στο μέλλον .
Εμείς , μερτικό δε ζητήσαμε ….Τίποτα …Μόνον
θυμηθείτε το : αν η ελευθερία
δεν βαδίσει στα χνάρια του αίματός μας ,
εδώ θα μας σκοτώνουν κάθε μέρα . Γεια σας .
Πάμπλο Νερούντα – Εγώ θα μείνω με τους εργάτες να τραγουδήσω
«Εγώ θα μείνω με τους εργάτες να τραγουδήσω
(…) για των ψαράδων τον ωκεανό,
για το ψωμί των παιδικών μας αηδονιών,
και για την αγροτιά και για τ’ αλεύρι μας,
τη θάλασσα, το ρόδο και το στάχυ,
τους σπουδαστές, τους ναύτες, τους φαντάρους,
για όλους τους λαούς σ’ όλους τους τόπους,
για τη λυτρωτική τη θέληση
των πορφυρών λαβάρων της αυγής.
Πάλεψε πλάι μου,
κι εγώ θα σου χαρίσω τα όπλα όλα της ποίησής μου»
Γιάννης Βαρβέρης – Πρωτομαγιά
Νωθρά δικαιώματα
κόκκινα ωράρια δροσερά
και λάγνα συνδικάτα.
Τ” αφεντικά τις απεργίες αμείβουνε
με υπερωρίες
εμείς κεφάτα τις δουλεύουμε
αυτές γεννούν ωάρια νέα
νέα κεφάτα ωράρια εκχωρούμε
μαζί και τους νόμιμους τόκους τους
με υπεραξίες
δωροδοκώντας το έλεος ζούμε.
Μάνος Λοΐζος – Πρώτη Μαΐου
Πρώτη Μαΐου κι απ’ τη Βαστίλη
ξεκινάνε οι καρδιές των φοιτητών
χίλιες σημαίες κόκκινες μαύρες
Ο Φρεδερίκο η Κατρίν και η Σιμόν
Μέσα στους δρόμους μέσα στο πλήθος
τρέχω στους δρόμους ψάχνω στο πλήθος
πού ειν’ το κορίτσι το κορίτσι που αγαπώ
Πες μου Μαρία μήπως θυμάσαι
κείνο το βράδυ που σε πήρα αγκαλιά
Πρώτη Μαΐου, όπως και τώρα
κι εγώ φιλούσα τα μακριά σου τα μαλλιά
Μέσα στους δρόμους μέσα στο πλήθος
τρέχω στους δρόμους ψάχνω στο πλήθος
πού ειν’ το κορίτσι το κορίτσι που αγαπώ
Πρώτη Μαΐου μαύρα τα ξένα
κλείσε το τζάμι μην κρυώσει το παιδί.
Η εργατική Πρωτομαγιά είναι οι μνήμες μας από ημέρες που μας φανέρωσαν ότι τα δικαιώματα μας δεν είναι «θεόσταλτα» ούτε και βέβαια θα μας χαριστούν. Οι μέρες του Μαΐου, θα είναι πάντα εδώ να μας θυμίζουν την σημασία των αγώνων μας για ένα κόσμο πιο όμορφο και δίκαιο.
Κεντρικό έργο θέματος: Quarto Stato (η τέταρτη τάξη) του Giuseppe Pellizza da Volpedo