Δράση – αντίδραση, αιτία – αποτέλεσμα, έγκλημα – τιμωρία. Με φόντο την Αγία Πετρούπολη του 19ου αιώνα, ο νεαρός φοιτητής της Νομικής Ρασκόλνικοφ διαπράττει ένα διπλό έγκλημα. Αρχικός του στόχος μια γριά τοκογλύφος και δευτερεύων η αδελφή της, η οποία ακολουθεί την ίδια μοίρα μόνο και μόνο για να μην τον προδώσει.
Ο Ρασκόλνικοφ στη συνέχεια απομονώνεται, κλείνεται στον εαυτό του μέχρι που ο ανακριτής Πορφύρης Πετρόβιτς τον οδηγεί μέσα από το αργό και μεθοδικό παιχνίδι γάτας – ποντικού στην ομολογία και την αποδοχή της δίκαιης ποινής του. Τους βασικούς χαρακτήρες συμπληρώνουν η αδερφή του Ντούνια, η καλόκαρδη πόρνη Σόνια, ο αλκοολικός πατέρας της Μαρμελάντωφ και ο Ραζουμίχιν, ο ένας και μοναδικός του φίλος.
Η αρρώστια γεννά το έγκλημα ή το έγκλημα συνοδεύεται από ένα είδος αρρώστιας; Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα; Έχει άραγε κάποιος το δικαίωμα, ακόμα κι αν ανήκει σε εκείνη την «εξαιρετική κατηγορία ανθρώπων», να αφαιρεί ζωές σαν ένας άλλος μικρός Ναπολέων για το κοινό όφελος; Εξάλλου, ο πρωταγωνιστής δεν θέλει να κλέψει αλλά ορμάται από το ευγενές κίνητρο να απ(αλλάξει) την κοινωνία εξοντώνοντας «μια σιχαμένη ψείρα» που κυριολεκτικά απομυζούσε όσους άτυχους έπεφταν στην ανάγκη της.
Ο Ντοστογιέφσκι πλάθει έναν λογοτεχνικό μύθο με φιλοσοφικές και θρησκευτικές προεκτάσεις ενώ το ενδιαφέρον του περιστρέφεται γύρω από ψυχολογικά και κοινωνικά ζητήματα και το βάθος της ανήσυχης ανθρώπινης ύπαρξης. Στην ιστορία εμπεριέχονται αρκετά αυτοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα: ο πατέρας του ήταν αλκοολικός και βίαιος, ο ίδιος καταδικάστηκε σε καταναγκαστικά έργα στη Σιβηρία και διακατεχόταν από βαθιά χριστιανική πίστη. Οι ήρωές του μάχονται τους δαίμονες της ψυχής τους και αναζητούν συγχώρεση και γαλήνη κοντά στον Θεό και την αλήθεια. Συνάμα βασανίζονται από ηθικά διλήμματα και την έμφυτη ανθρώπινη ροπή προς την ηθική παραβατικότητα.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η σκηνοθετική ματιά του Λεβάν Τσουλάτζε βουτά στα μύχια της ψυχολογίας των ηρώων του, έχει γοργούς ρυθμούς ενώ δεν παραλείπει να αποφορτίζει κάθε τόσο τη βαριά θεματολογία προσθέτοντας αρκετές στιγμές χιούμορ. Εκμεταλλεύεται στο έπακρο το πολύ λειτουργικό σκηνικό του Σταύρου Λίτινα που μετακινείται συνεχώς, γίνεται τοίχος, πόρτα, παράθυρο και διαχωριστική γραμμή συνθέτοντας έτσι ατμοσφαιρικές σκηνές που μοιάζουν βγαλμένες από παραμύθι. Όμορφη εικαστικά και πρωτότυπη η ανάγνωση του γράμματος της Ντούνιας και τα λίγα δευτερόλεπτα μέσα στα οποία οι θεατές μοιάζει να κρυφοκοιτούν τον δρόμο με τις γυναίκες που εκπορνεύονται και τους υποψήφιους πελάτες καθώς τα πρόσωπα όλων παραμένουν κρυμμένα και ανώνυμα.
Ο Ιεροκλής Μιχαηλίδης (ανακριτής Πορφύρης) λόγω της ιδιότητάς του αρχικά φαίνεται κάπως αποστασιοποιημένος από τους υπόλοιπους χαρακτήρες. Ψύχραιμος ανατέμνει με χειρουργική ακρίβεια και σιγουριά την ψυχολογία όσων ανακρίνει και από την άλλη πλευρά τυραννά τη θολωμένη συνείδηση του Ρασκόλνικοφ όχι για να τον τιμωρήσει, αλλά γιατί ξέρει ότι η ομολογία είναι η μόνη λύτρωση. Προς το τέλος παρουσιάζεται πιο ανθρώπινος και μεταμορφώνεται σε πατρική φιγούρα απέναντί του.
Ο Τάσος Ιορδανίδης είναι ιδανικός ως Ρασκόλνικοφ και καταφέρνει να αποτυπώσει εύστοχα τις ψυχολογικές μεταπτώσεις και το απρόβλεπτο της ιδιοσυγκρασίας του ιδιαίτερα όταν συντρίβεται κάτω από το βάρος των τρομερών τύψεων. Από την αρχή ήδη ο θυμός και η απογοήτευση για την ένδεια και την αδικία σιγοβράζουν μέσα του και παρ’ όλο που μοιάζει καλά οχυρωμένος πίσω από την υψηλή ιδεολογία του, η πράξη του τον γεμίζει ενοχές και τον σπρώχνει σε αδιέξοδο και παραληρηματικές κρίσεις.
Εξαιρετική και η ερμηνεία του Θοδωρή Κατσαφάδου στην κουρασμένη μορφή του ενοχικά ευσυγκίνητου και εξαθλιωμένου Μαρμελάντωφ. Σημαδεμένος από το αλκοόλ περνά τον καιρό του αναζητώντας μονίμως χρήματα ενώ σε κάποια από τις οδυνηρές αναλαμπές του αναγνωρίζει ότι πίνει γιατί μόνο έτσι μπορεί να πονάει και να λυπάται, πίνει για να πονάει διπλά. Κι όμως, πιστεύει ακλόνητα ότι στο τέλος θα τον λυπηθεί Εκείνος, ο Ένας που τους λυπάται όλους, που θα τους συγχωρέσει όλους. Θλιμμένο χαμόγελο προκαλεί η εικόνα της ανάκρισης όπου ο Πορφύρης του ρίχνει έντεχνα το δόλωμα ενός ποτηριού βότκα.
Η Θάλεια Ματίκα είναι η γλυκιά παρουσία της πονόψυχης Σόνιας που η πίστη της δεν την εγκαταλείπει ποτέ, ούτε στο πιο αβάσταχτο μαρτύριό της φέρνοντας στον νου μια σχεδόν αγία μορφή. Η τρυφερότητα απέναντι στον μέθυσο πατέρα της, αν και φυσικα τον κατηγορεί ανοιχτά για το καταστροφικό πάθος του, δεν χάνεται λεπτό. Η φωνή της στάζει πίκρα και πλημμυρίζει συγκίνηση όταν τον χάνει αλλά κι όταν ορκίζεται να ακολουθήσει τον Ρασκόλνικοφ στην παγωμένη εξορία.
Η Σοφία Πανάγου ενσαρκώνει τη λεπτοκαμωμένη κι εύθραυστη Ντούνια που δέχεται πρόθυμα να θυσιαστεί προχωρώντας σε έναν πλούσιο γάμο παρά τη θέλησή της, λίγο όμως πριν το αναπόφευκτο λάθος αρνείται να ξεπουλήσει την αξιοπρέπειά της.
Ο Δημήτρης Καπετανάκος (Ραζουμίχιν) αποτελεί την κατεξοχήν εύθυμη νότα. Είναι ντροπαλός, λίγο αφελής και άγαρμπος αλλά καλόψυχος. Φανερώνει μια ρομαντική αθωότητα, χάνει τα λόγια του όταν ερωτεύεται κεραυνοβόλα την Ντούνια και οι γρήγορες ατάκες του ελαφραίνουν την ατμόσφαιρα.
Πολύτιμη στην εναλλαγή των σκηνών η συμβολή της μουσικής που ξεκινά γαλήνια και είτε αποκτά πιο σκληρό ήχο είτε διακόπτεται απότομα επιτείνοντας την ένταση, καθώς και του φωτισμού με το παιχνίδι των σκιών στα πρόσωπα και τον χώρο.
Αν και δύσκολο εγχείρημα λοιπόν η μεταφορά ενός τέτοιου έργου στο θεατρικό σανίδι, η ομάδα ανεβάζει τον πήχη ψηλά και πετυχαίνει το στοίχημα. Στο διαχρονικό αυτό κείμενο κάθε θεατής θα βρει πολλά σημεία ταύτισης, συγκίνησης και προβληματισμού.
________________________________
Το αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας «Έγκλημα και Τιμωρία» του Φ.Μ. Ντοστογιέφσκι παρουσιάζεται στη σκηνή του θεάτρου Άνεσις. Περισσότερες πληροφορίες.