Είδαμε στο Φεστιβάλ Αθηνών: Ρομέο Καστελλούτσι, Go down Moses και Άρης Μπινιάρης, Το ’21

«Αυτό δεν είναι θέατρο», αυτή ήταν η κοινή φράση που άκουσα από θεατές στις δύο τόσο διαφορετικές παραστάσεις του Φεστιβάλ Αθηνών, αυτή του Ρομέο Καστελλούτσι “Go down Moses” και αυτή του Άρη Μπινιάρη «Το’21». Και στις δύο περιπτώσεις τα σχόλια που ακολουθούσαν την παραπάνω φράση όμως, ήταν θετικά!

Από τη Μαριάννα Παπάκη

Societas Raffaello Sanzio, Ρομέο Καστελλούτσι, Go Down Moses (Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, 28-30 Ιουνίου 2015)

Ο διάσημος ιταλός σκηνοθέτης Ρομέο Καστελλούτσι επισκέφθηκε φέτος για 3^η φορά τη χώρα μας, καλεσμένος του Φεστιβάλ Αθηνών, μετά τη «Θεία Κωμωδία» το 2009 και το «Περί της έννοιας του προσώπου του Υιού του Θεού» το 2011. Αυτή τη φορά ήρθε με την ομάδα του «Societas Raffaello Sanzio» για να μας παρουσιάσει την παράσταση “Go down Moses” που μπορεί να μην προκάλεσε διεθνώς τις διαμαρτυρίες που είχε προκαλέσει σε ένθερμους πιστούς η παράσταση «Περί της έννοιας του προσώπου του Υιού του Θεού» (σ.σ.: ευτυχώς στην Ελλάδα δεν υπήρξε καμία σχετική εκδήλωση διαμαρτυρίας) είχε όμως πολλά σημεία ικανά να γεννήσουν εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις.

Βασικό θέμα και σε αυτή την παράσταση ήταν η απελπισία του ανθρώπινου όντος μέσα όμως από ένα θρησκευτικό και κατά συνέπεια φιλοσοφικό περιβάλλον ανάδειξης. Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν δεν ήταν θεατρικά. Ο λόγος περιορίζεται μόνο στη σκηνή όπου ένας αστυνομικός, με τη βοήθεια της ψυχολόγου, προσπαθεί να εκμαιεύσει από μία γυναίκα που μόλις γέννησε, την αλήθεια για την τύχη του βρέφους της. Έχει προηγηθεί η σκηνή κατά την οποία η ίδια γυναίκα κλεισμένη σε μία τουαλέτα ενός σύγχρονου καφέ, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε, πλημμυρισμένη στα αίματα γεννά ολομόναχη το μωρό της… το οποίο έπειτα εγκαταλείπει στα σκουπίδια για να το σώσει, όπως ισχυρίζεται. Η σκηνή της γυναίκας που αιμορραγεί αποτελεί ένα «ρεαλιστικό διάλειμμα» στην παράσταση σαν κι εκείνο της ρεαλιστικής αναπαράστασης της αφόδευσης του ηλικιωμένου στην παράσταση που είδαμε στο Φεστιβάλ Αθηνών το 2011. Και ο ρεαλισμός σταματά εδώ.

Κατά τ’ άλλα οι δύο αυτές σκηνές πλαισιώνονται από την εναρκτήρια όπου βουβοί άνθρωποι θαυμάζουν ανύπαρκτα έργα τέχνης σε ένα μουσείο ή μια γκαλερί αλλά και από τη σκηνή όπου η γυναίκα εισέρχεται σε έναν αξονικό τομογράφο και εξέρχεται, ολοκληρώνοντας έτσι την παράσταση, σε μία αλά Κιούμπρικ σκηνή ενός άλλου χωροχρόνου, όπου το ον άνθρωπος ακόμα και στα πρώτα στάδια της εξέλιξής του πονά για τον έρωτα και το θάνατο. Καταλαβαίνοντας ότι αυτός ο πόνος δεν θα μετριάσει, εκπέμπει SOS. Η σωτηρία του ανθρώπου είναι πεταγμένη στα σκουπίδια και η απελπισία του διασχίζει τους αιώνες μέσα από τον εκκωφαντικό θόρυβο μιας ειδικής κατασκευής που μοιάζει να έρχεται από το μέλλον για να μεταφέρει ακριβώς αυτή την αέναη, βουβή κραυγή του ανθρώπου για σωτηρία.

Η δύναμη της εικόνας είναι, ειδικά σε αυτή την παράσταση, ανάμεσα στα δυνατά όπλα του Καστελλούτσι∙ Εικόνες φαντασιακές, εικόνες ρεαλιστικές και κυρίως μη ρεαλιστικές, εικόνες συμπαντικές, όλες δεμένες και παρουσιασμένες κινηματογραφικά σαν αλλεπάλληλες φωτογραφίες που συνδέουν μία προσωπική ιστορία που καταλήγει στην ιστορία του ανθρώπου. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η κατάχρηση, αν μας επιτρέπεται ο όρος, του εικονοκλαστικού θεάτρου είναι περιττή, πως δημιουργεί μια απόσταση και μια ψυχρότητα. Αντιλαμβανόμαστε την επανάληψη της έμφασης που θέλει να δώσει ο σκηνοθέτης στην απελπισία του ανθρώπου αλλά δεν τη νιώθουμε σαν γροθιά στο στομάχι όπως με την παράσταση «Περί της έννοιας του προσώπου του Υιού του Θεού». Με λίγα λόγια η εικαστική υπερβολή του “Go down Moses” αφαίρεσε σημαντικό κομμάτι της αυθόρμητης θεατρικής έκφρασης. Συμφωνώ με τον θεατή που άκουσα μετά το τέλος της παράστασης. Ναι, αυτό δεν είναι θέατρο. Είναι όμως, Καστελλούτσι! 

Μετά την πρώτη του παρουσία στο Φεστιβάλ Αθηνών με την παράσταση «Το θείο Τραγί» ο Άρης Μπινιάρης, συνδέει το λόγο του Γιάννη Σκαρίμπα με τη φετινή του δουλειά, αφού προχώρησε στην παράσταση «Το ’21» εμπνεόμενος από τις ιδέες του βιβλίου του Χαλκιδαίου λογοτέχνη, «Το 1821 και η αλήθεια».

Το κείμενο της μουσικοθεατρικής αυτής performance αποτελείται από έγγραφα εθνοσυνελεύσεων, άρθρα από εφημερίδες και  επίσημες μαρτυρίες, υλικό που χρονολογείται από το 1817 μέχρι το 1835. Το εξαιρετικό αυτό υλικό συνέδεσε επίσης εξαιρετικά ο Άρης Μπινιάρης δημιουργώντας ένα αφηγηματικό κείμενο που ξετυλίγει την ιστορία από την προετοιμασία ακόμα της ελληνικής επανάστασης του 1821 και τον εκφοβισμό για το ξεκίνημά της  –  που κάποιοι προσπαθούσαν να εμφυσήσουν στον κόσμο –  περνά στο ξέσπασμα της επανάστασης και στις δύσκολες ώρες, τα δύσκολα χρόνια των αρματολών που δεν τους απέμενε τίποτε άλλο πια να φάνε, παρά … αίμα, φτάνει μέχρι την απελευθέρωση της Ελλάδας αλλά και τη νέα σκλαβιά της βασιλείας. 

Μια σύνθεση κειμένων με ροή, ειρμό και συνοχή που βοήθησε τον θεατή-ακροατή να παρακολουθήσει την αφήγηση χωρίς χάσματα. Σε αυτό συνέβαλαν φυσικά και οι δύο συνεργάτες του Άρη Μπινιάρη, οι Τάκης Βαρελλάς (μπάσο) και Βασίλης Γιασλακιώτης (ντραμς) οι οποίοι μελοποίησαν το κείμενο της παράστασης και φυσικά ερμήνευσαν τη μουσική αυτή ζωντανά επί σκηνής μαζί με τον Άρη Μπινιάρη (ηλεκτρική κιθάρα).  Το δυνατό όμως στοιχείο της performance ήταν η ιδιαίτερη αφηγηματική ικανότητα του frontman του σχήματος ο οποίος, χωρίς υπερβολές, χρωμάτιζε την κάθε λέξη χωριστά δημιουργώντας ένα περιβάλλον ζωντανό και σύγχρονο μετατρέποντας τη δυσκολία της καθαρεύουσας σε μοναδική ιδιαιτερότητα. Ο Άρης Μπινιάρης έχει το χάρισμα της αφήγησης και αυτό φυσικά μαρτυρά την πλήρη κατανόηση του λόγου καθώς η κατανόηση των λέξεων και των σημαινομένων τους είναι η βάση για τη σωστή μεταφορά τους επί σκηνής.

Η παράσταση «Το ’21» ήταν μια απλή στο αποτέλεσμά της αλλά ολοκληρωμένη μουσικοθεατρική δουλειά  της οποίας τόσο το μουσικό όσο και το αφηγηματικό κομμάτι ήταν άρτια παρουσιασμένα. Κι αυτό γιατί, ο θεατής άκουγε ένα δεμένο σχήμα από τρεις πολύ καλούς μουσικούς αλλά και ένα άψογα ερμηνευμένο παραστασιακό κείμενο, όχι απλώς από έναν μουσικό που μας παρουσιάζει τη θεατρική του πλευρά, αλλά από έναν ηθοποιό και σκηνοθέτη ο οποίος κατέχει τους κώδικες της τέχνης. Σαν σύγχρονος ραψωδός ολοκληρώνει την ιστορία του με τη συνοδεία της λύρας (Βασίλης Γιασλακιώτης) και μας αφήνει όλους με ένα μούδιασμα και μία περίεργη αίσθηση ελευθερίας. Όλα αυτά, μία ημέρα πριν το δημοψήφισμα και εν μέσω μιας πρωτόγνωρης κατάστασης για όλους μας. Όχι, δεν προσπαθώ να κάνω εύκολες επικαιροποιήσεις αλλά τα γεγονότα κάποιες φορές οδηγούν μόνα τους τη σκέψη και μας οδηγούν σε συνειρμούς. Ίσως, κάπως έτσι να εκφράζεται η πολιτική τέχνη σήμερα… Ίσως, αυτά να είναι τα μέσα. Ναι, συμφωνώ και πάλι με τον θεατή, δεν ήταν θέατρο, αλλά αυτό δε νομίζω πως ενόχλησε κανένα!

Photos: Εύη Φυλακτού