Εισαγωγή στη λογοτεχνία των Αράβων – Ελένη Κονδύλη

Σε μια εποχή ακραίου θρησκευτικού φανατισμού, αλλά και ταύτισης ή συσχέτισης της ισλαμικής τρομοκρατίας με τον αραβικό πολιτισμό, η Ελένη Κονδύλη εδώ και πολλά χρόνια ασχολείται αθόρυβα με τον ελληνοαραβικό διάλογο μέσα από τα βιβλία της, τις διαλέξεις και τα μαθήματα που διδάσκει ως καθηγήτρια αραβικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Δεδομένου ότι η ελληνική βιβλιογραφία εί- ναι ελλιπής ως προς τη μελέτη του αραβικού κόσμου, η Κονδύλη έρχεται με τα βιβλία της να καλύψει το κενό, αποφεύγοντας την εύκολη λύση της μετάφρασης ξένων σχετικών έργων, αλλά καταθέτοντας πρωτότυπες μελέτες, παρόλο που ανατρέχει βεβαίως στη διεθνή βιβλιογραφία.

Το παρόν βιβλίο, «Εισαγωγή στη λογοτεχνία των Αράβων», αποτελεί μια πανοραμική εικόνα της αραβικής λογοτεχνίας. Από την πρώτη του έκδοση το 2001 (εκδ. Ελληνικά Γράμματα), παραμένει το μόνο βιβλίο το οποίο παρουσιάζει ένα γενικό πλαίσιο για την εξέλιξη της αραβικής λογοτεχνίας, από τα πρώτα γραπτά μνημεία της μέχρι σήμερα, και η δομή του βοηθά τον αναγνώστη να εντάξει το κάθε λογοτεχνικό κείμενο στην πραγματική ιστορική του διάσταση. Η τωρινή έκδοση, από τις εκδόσεις «Πεδίο», είναι ριζικά ανανεωμένη και εμπλουτισμένη με πολλά νέα κεφάλαια.

«Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τον λόγο των διπλανών μας: Πώς δημιουργήθηκε; Πού έχει τις πηγές του;» αναφέρεται η συγγραφέας. Πολύ περισσότερο που οι σχέσεις των Αράβων με τον ελληνικό πολιτισμό ήταν ιδιαίτερα στενές και οι πάμπολλες μεταφράσεις των ελληνικών έργων σε διάφορους τομείς έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση του κλασικού αραβικού πολιτισμού. «Η αραβική λογοτεχνία», συνεχίζει η συγγραφέας, «έχει τις πηγές της στη θάλασσα της άμμου του νησιού των Αράβων (αυτή είναι η ονομασία της Αραβικής Χερσονήσου από τους Άραβες). Οι εκβολές της βρίσκονται κυρίως στη Μεσόγειο και ανατολικά στην Αραβική Θάλασσα». Από πού περνά, πώς αλλάζουν τα λογοτεχνικά είδη, τι συναντούν για να έρθουν με τη σύγχρονη μορφή τους μέχρι εμάς – σε αυτά και σε πολλά άλλα ερωτήματα απαντά η Ελένη Κονδύλη στη μελέτη της, προσπαθώντας να βοηθήσει τον αναγνώστη να κατανοήσει τη διαδρομή της αραβικής λογοτεχνίας και να ζήσει την περιπέτεια του τραγουδιού και της γλώσσας της. Γι’ αυτό επέλεξε να διανθίσει την παρουσίαση με μεταφρασμένα αποσπάσματα αντιπροσωπευτικών έργων κάθε εποχής.

«Οι Άραβες εναπόθεσαν στη μαγεία της γλώσσας τους την ίδια τους την ψυχή», εφόσον η τέχνη του λόγου, και μάλιστα του ποιητικού, έχει τεράστια σημασία γι’ αυτούς. Όπως αναφέρεται σε κάποιο σημείο, ο ποιητής κατείχε εξέχουσα θέση στη φυλή, καθώς αυτός εξυμνούσε τις αρετές και τις ιστορικές στιγμές της φυλής του. «Ήταν τόσο ο θεματοφύλακάς της όσο και ο πολιτικός προπαγανδιστής της, συχνά δε, ήταν και ο αρχηγός της».

Ο αραβικός κόσμος γνωρίζει μεγάλη γεωγραφική εξάπλωση, γι’ αυτό η λογοτεχνία του είναι πλούσια και πολύπλευρη, με κοινό εργαλείο την αραβική γλώσσα, η μακροβιότητα της οποίας μπορεί να συγκριθεί με εκείνη της ελληνικής ή της κινεζικής. Το βιβλίο, εκτός από τα εισαγωγικά κατατοπιστικά κείμενα, διαρθρώνεται σε εννέα κεφάλαια με πολλά υποκεφάλαια το καθένα, στα οποία καταγράφεται η πορεία της αραβικής λογοτεχνίας: ξεκινώντας από την πρώιμη αραβική λογοτεχνία και το ίδιο το Κοράνι ως λογοτεχνικό κείμενο ύψιστης σημασίας, τη λογοτεχνική παραγωγή της εποχής των κατακτήσεων και της εποχής των Αββασιδών, συνεχίζοντας με τη λαϊκή λογοτεχνία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το «Χίλιες και μία νύχτες», τη λογοτεχνία της Αναγέννησης, και φθάνοντας έως τις μέρες μας και τον τρόπο γραφής των αραβικών.

Συνδυάζοντας την επιστημονική προσέγγιση με έναν λόγο απλό και οικείο, το βιβλίο απευθύνεται σε όποιον ενδιαφέρεται να μυηθεί στον άγνωστο ακόμη στη χώρα μας κόσμο των Αράβων. Η «Εισαγωγή στη λογοτεχνία των Αράβων», κάνοντας γνωστή στο ελληνικό κοινό την εξέλιξη της αραβικής λογοτεχνίας, έχει επίσης στόχο να αναδείξει τις ανθρωπιστικές αξίες του αραβικού πολιτισμού και να συνεισφέρει στη γνωριμία, τον αλληλοσεβασμό και, κατ’ επέκταση, στην ειρηνική συμβίωση των λαών.

Η Ελένη Κονδύλη γεννήθηκε στην Αθήνα και μεγάλωσε στο Βέλγιο. Αρχικά σπούδασε ρομανική φιλολογία και στη συνέχεια βυζαντινή και κλασική αραβική φιλολογία και ιστορία. Είναι διδάκτωρ αραβικής λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Λουβέν. Εργάστηκε για αρκετά χρόνια στο εξωτερικό, στο Κέντρο Αραβικής Φιλοσοφίας, στο Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών, στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας του Βελγίου και αλλού. Διακρίθηκε τρεις φορές για τη συμβολή της στα αραβικά γράμματα. Είναι καθηγήτρια του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου διδάσκει μαθήματα της ειδικότητάς της γύρω από τον αραβικό κόσμο και τις σχέσεις του αραβικού πολιτισμού και λογοτεχνίας με τον ελληνικό και γαλλικό κόσμο. Σχετικά βιβλία της στα ελληνικά: Εισαγωγή στη Λογοτεχνία των Αράβων (2001), Άδωνις: Οι αναλογίες και οι αρχές (μετάφραση, εισαγωγή, λεξιλόγιο, σχόλια) (2003), Αραβικός πολιτισμός (2016).