Δεν είναι λίγες οι φορές που εκστασιασμένοι μπροστά σε ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα αναρωτιόμαστε τί είναι αυτό που βλέπει ο καλλιτέχνης, πώς η ιδιαίτερη απόδοση ενός απλού πράγματος μπορεί να προκαλεί τόσο διαφορετικά και έντονα συναισθήματα. Με ποιο τρόπο οι εναλλαγές του φωτός σε ένα πολύ συγκεκριμένο αντικείμενο, διαφοροποιούν την οπτική του καλλιτέχνη κάνοντάς τον να διερωτάται: «ομπρέλα ή αστερισμός; », όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ζωγράφος Αντώνης Τσακίρης. Ειδικά για τους ψυχολόγους που ασχολούνται με τις διαφορετικές καταστάσεις της συνείδησης και τη διερεύνηση του ψυχικού κόσμου, αυτά τα ερωτήματα αποτελούν ξεχωριστή πρόκληση.
Παρόλο που η έρευνα σε αυτό τον τομέα είναι φτωχή, κυρίως λόγω της ιδιαιτερότητας και της πολυπλοκότητας των δομών που συμμετέχουν, καθώς είναι δύσκολο να περιγραφούν και να μετρηθούν με συγκρίσιμα μεγέθη, ερευνητικά δεδομένα φαίνεται να συσχετίζουν χαρακτηριστικά της διπολικής διαταραχής με τη δημιουργικότητα. Θεωρείται σε πολλές περιπτώσεις, ότι οι αλλαγές που συμβαίνουν στην εγκεφαλική λειτουργία κατά τις φάσεις υπομανίας και μανίας της διαταραχής, λειτουργούν καταλυτικά για την εμφάνιση δημιουργικότητας υψηλού επιπέδου.
Επιπλέον, μελέτες καταδεικνύουν ότι τα δημιουργικά άτομα μοιράζονται περισσότερα κοινά χαρακτηριστικά προσωπικότητας με ανθρώπους που πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή, σε σχέση με όσους έχουν λιγότερη έφεση στις δημιουργικές δραστηριότητες.
Όμως στ’ αλήθεια τι σημαίνει αυτό; Ότι κάθε δημιουργικό και πρωτοποριακό μυαλό φλερτάρει με την ψυχική ασθένεια;
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης από γνωστικούς ψυχολόγους, υπογραμμίζει πως η σκέψη των δημιουργών, χωρίς να είναι απαραίτητα αποκκλίνουσα, είναι συχνά χαοτική και ασύνδετη. Αυτές ακριβώς οι ιδιαιτέρες διεργασίες της σκέψης επιτρέπουν στο δημιουργικό άτομο να συνταιριάσει πλήθος, φαινομενικά άσχετων μεταξύ τους πληροφοριών, με ένα τρόπο μοναδικό, που δεν είναι άμεσα κατανοητός σε όσους είναι προσγειωμένοι στην «πραγματικότητα».
Δημιουργείται, όμως, το εξής παράδοξο׃ πως είναι δυνατόν οι δημιουργικές ιδιοφυίες να είναι, έστω και για μια στιγμή, ταυτόχρονα αποκκλίνουσες και εξαιρετικά φωτισμένες; Μόνο πρόσφατα οι ερευνητές κατάφεραν να βρουν τι είναι αυτό που συνδέει την τρέλα με την ευφυΐα. και τι είναι αυτό που τις διαχωρίζει. Φαίνεται να μπορούμε να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα αν κατανοήσουμε βαθύτερα τις πιο σημαντικές, από ψυχολογικής άποψης, διαστάσεις της ανθρώπινης προσωπικότητας׃ τη Δεκτικότητα και τη Διανόηση. Διαστάσεις εξαιρετικά δύσκολο να περιγραφούν, καθώς εμπερικλείουν πάρα πολλές επιμέρους παραμέτρους, όπως, τις ψυχολογικές συνδέσεις με την τέχνη, τα αισθητικά ενδιαφέροντα, την αντισυμβατικότητα, τη φαντασία, τη δημιουργικότητα, και τη διανοητική περιέργεια.
Η διάσταση της Διανόησης σχετίζεται περισσότερο με την εξερεύνηση και το ταίριασμα αφηρημένων μορφών της γνώσης, ενώ η Δεκτικότητα σχετίζεται περισσότερο με το ταίριασμα αντιληπτικών και αισθητηριακών εμπειριών.
Η ερευνητική προσπάθεια του DeYoung και των συναδέλφων του κατέληξε στο συμπέρασμα οτι η ευφυΐα προϋποθέτει οξυδερκή αντίληψη της πραγματικότητας, ενώ η παρέκκλιση, «η τρέλα», αποτελεί σύγχυση της πραγματικότητας.
Η λύση, λοιπόν, στο παράδοξο μοιάζει να είναι η εξής: οι μετρήσεις στο γενικό πληθυσμό έδειξαν ότι η Δεκτικότητα συσχετίζεται με την Διανόηση. Η συσχέτιση, όμως αυτή, απέχει πολύ από το να είναι τέλεια. Από την άλλη, εκείνοι που σκοράρουν πολύ υψηλά τόσο στη διάσταση της Δεκτικότητας όσο και στη διάσταση της Διανόησης αποτελούν ένα μικρό κομμάτι του γενικού πληθυσμού, που έχει τις περισσότερες πιθανότητες να αφήσει το στίγμα του σε μεταγενέστερες γενιές.
Κλείνοντας, θα συμφωνήσω με τον Kuszewski όταν υπογραμμίζει ότι «αν δεν υπήρχαν αυτά τα διαταραγμένα γονίδια, δεν θα υπήρχαν εξαιρετικά δημιουργικοί άνθρωποι. Το να είσαι στο απόλυτο μέσο κάθε χαρακτηριστικού μέσα στο ευρύ φάσμα, σε καθιστά ισορροπημένο μεν, αλλά λιγάκι βαρετό. Στα άκρα του φάσματος είναι που συμβαίνουν όλα τα συναρπαστικά πράγματα. Σε κάποιους αυτά τα συναρπαστικά γίνονται ανεξέλεγκτα και καταλήγουν σε ψυχικές διαταραχές. Κάποιοι άλλοι όμως, ενώ εμφανίζουν κάποια χαρακτηριστικά διαταραχών, όπως π.χ, της διπολικής διαταραχής, της σχιζοφρένειας και άλλων ψυχολογικών καταστάσεων, έχουν το χάρισμα να ελέγχουν με εξαιρετική μαεστρία τα χαρακτηριστικά αυτά και καταλήγουν να γίνουν οι δημιουργικές ιδιοφυίες που θαυμάζουμε, και που τόσο απεγνωσμένα έχει ανάγκη ο κόσμος μας».
Άλλωστε, όπως είχε πει ο Αριστοτέλης δυο χιλιάδες χρόνια πριν׃ «Δεν υπάρχει μεγαλοφυΐα χωρίς το άγγιγμα της τρέλας».
Info:
Η Ελένη Βασιλειάδου είναι Ψυχολόγος, απόφοιτη του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος του τομέα Γνωστικής Ψυχολογίας του Α.Π.Θ. με επαγγελματική εξειδίκευση Master Practitioner in Eating Disorders & Obesity από τον Εθνικό Οργανισμό για τις Διατροφικές Διαταραχές της Μεγάλης Βρετανίας – NCFED. Από το 2007 εργάζεται ως ελεύθερος επαγγελματίας στο προσωπικό της γραφείο στο Νέο Ηράκλειο Αττικής.
