Η ‘Ιρις, καθηγήτρια σε μια Σχολή Καλών Τεχνών, δίνει στους οκτώ φοιτητές της μια άσκηση ελεύθερου θέματος με σκοπό τη βαθύτερη ωρίμανσή τους σε μια περίοδο κρίσης. Οι εικοσάχρονοι φοιτητές ενθουσιάζονται με την ιδέα της ελεύθερης επιλογής και δημιουργούν ένα «εργαστήριο φαντασίας» χωρίς περιορισμούς. Την αρχή κάνει ένας από τους φοιτητές, ο Γιώργος, που βρίσκει τυχαία το κινητό της Ίριδας και βασίζει την εργασία του στη ζωή της. Η επιλογή του ελεύθερου θέματος ως άσκηση, αλλά και ως πρόταση έρευνας, εξετάζει τα αμφίβολα όρια της ατομικής ελευθερίας στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες.
Σκηνοθετικό σημείωμα
H ιδέα για το «Ελεύθερο Θέμα» ξεπήδησε σε μια εποχή που ένιωσα έντονη την ανάγκη να επαναδιαπραγματευτούμε τις ελευθερίες μας. Η παρακολούθηση της κρίσης στην προηγούμενή μου ταινία «Ημερολόγια Αμνησίας» για δύο χρόνια 2010-12 μου δημιούργησε διάφορα ερωτήματα. Ένιωσα μια έντονη αλλαγή στον κοινωνικοπολιτικό χώρο δίπλα μου κι έναν συντηρητισμό, που ξεπερνούσε και τα χειρότερα όνειρά μας…
Ταυτόχρονα εισέπραξα και από προοδευτικούς ανθρώπους, μια δυσκολία να αποδεχτούν τον «άλλο», λες και τόσο καιρό εκκολαπτόταν ένας ύποπτος «φασισμός» της καθημερινότητας. Ένιωσα η βούλησή μου, όπως και των περισσότερων συνανθρώπων μου να μην γίνεται σεβαστή, αλλά και να μην αντιδρά σχεδόν κανείς σε μια τέτοια κατάσταση ή, ακόμη κι αν αντιδρά, να μην το λαμβάνουν υπόψη τους τα κέντρα εξουσίας. Ήθελα με κάποιο τρόπο να μιλήσω γι’ αυτά τα πράγματα που με έπνιγαν. Να μιλήσω μ’ έναν τρόπο άμεσο, που όμως ν’ ακολουθεί τον παραλογισμό των καταστάσεων: Το «Ελεύθερο Θέμα» να συνυπάρχει αισθητικά με την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης, να είναι το ίδιο φόρμα και περιεχόμενο.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Την ίδια περίπου περίοδο της κρίσης έκανα μάθημα σε μια σχολή. Οι φοιτητές μου με είχαν εντυπωσιάσει με τις απόψεις τους και τη δουλειά τους. Για κάποιο λόγο τους ενέταξα στο «Ελεύθερο Θέμα». Εννοείται πως οι χαρακτήρες και τα θέματα δεν έχουν τίποτα να κάνουν με τα δικά τους, έχει όμως να κάνει η ατμόσφαιρα και η αισθητική προσέγγιση των εργασιών. Η αντισυμβατική τους διάθεση, όταν έπρεπε να χειριστούν την ελευθερία και η αμηχανία τους απέναντι στην άρση των κανόνων που μου είχε μείνει ανεξίτηλη.
Η αθωότητα, η αφέλεια πολλές φορές, ανακατεμένη με τη διάθεση για έρευνα, με την επιρροή από την ιστορία της τέχνη, με την ευθύτητα απέναντι στις ιστορίες που τους ενοχλούσαν και τους προβλημάτιζαν, ήταν παρούσες. Αυτοί οι νέοι άνθρωποι θα μπορούσαν να μιλήσουν για οτιδήποτε, να σου επιστρέψουν με δύναμη ό,τι τους ενοχλεί, – γιατί, ναι, το πίστευαν, η «Τέχνη μπορεί ν’ αλλάξει τη ροή των πραγμάτων». Σκέφτηκα πως μια τέτοια ομάδα φοιτητών θα μπορούσε ίσως κάποια στιγμή ν’ αντιδράσει, αν της δινόταν η ευκαιρία να συνειδητοποιήσει πως το ανθρώπινο ον είναι ελεύθερο να κριτικάρει τις κοινωνικές συμβάσεις και να παρεμβαίνει στην πολιτική και οικονομική πραγματικότητα.
Ο ρόλος της καθηγήτριας μ’ έβαλε σε σκέψεις. Πόσο επεμβαίνει; Πόσο επεμβαίνει χωρίς να γίνεται παρεμβατική; Την ίδια περίοδο ολοκληρώθηκε και στο σενάριο η σχέση της καθηγήτριας με τον Γάλλο εραστή και αυτή η επαναλαμβανόμενη αγωνία της για την πολιτιστική διαφορά. Πού αρχίζουν και τελειώνουν οι ομοιότητες και οι διαφορές μας; Πόσο καλυμμένες μπορεί να είναι οι σχέσεις εξουσίας μέσα στο κοινό οικοδόμημα που αποκαλούμε Ευρώπη; Η Ίρις υποφέρει, αλλά ελπίζει. Έχει εμπιστοσύνη στη ζωή!
Συντελεστές
Σενάριο-Σκηνοθεσία: Στέλλα Θεοδωράκη
Ηθοποιοί: Θεοδώρα Τζήμου, Δημήτρης Κίτσος, Laurent Sauvage, Αντώνης Καρυστινός, Λάζαρος Γεωργακόπουλος, Κωνσταντίνος Ελματζιόγλου, Δημήτρης Θεοδωρίδης, Πάνος Κούγιας, Μάρθα Λαμπίρη, Ιωάννα Μούσουρα, Φραγκίσκη Μουστάκη, Ναταλία Ρήγα