Ένας χορός μεταμφιεσμένων του Τζουζέππε Βέρντι: Β΄κύκλος παραστάσεων στη Λυρική

Μετά την μεγάλη επιτυχία που σημείωσαν οι παραστάσεις του Χορού Μεταμφιεσμένων τον Δεκέμβριο του 2011, η Εθνική Λυρική …

Σκηνή ανακοινώνει την πραγματοποίηση τεσσάρων επιπλέον παραστάσεων της θρυλικής όπερας του Βέρντι, τον Μάρτιο του 2012.

Η μεγαλειώδης όπερα του Τζουζέππε Βέρντι, η οποία πραγματεύεται τη δύναμη της εξουσίας, τον έρωτα και την προδοσία, παρουσιάζεται, στην πρωτότυπη μη λογοκριμένη εκδοχή της, σε μουσική διεύθυνση Λουκά Καρυτινού και σκηνοθεσία Δημήτρη Μαυρίκιου.

Ο Χορός Μεταμφιεσμένων είναι μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της ΕΛΣ, την καλλιτεχνική περίοδο 2011-12. Η κινηματογραφική ματιά του Δημήτρη Μαυρίκιου, αλλά και η διαχρονικότητα της σκηνοθεσίας του, ενθουσίασαν το κοινό. Τα σκηνικά του Δημήτρη Πολυχρονιάδη κατάφεραν να αποδώσουν εξαιρετικά τη σκηνή της δολοφονίας στην όπερα της Στοκχόλμης, ενώ τα κοστούμια της Ελένης Μανωλοπούλου ακολούθησαν με συνέπεια την αισθητική γραμμή της παράστασης, όπως άλλωστε και οι «μυστηριώδεις» φωτισμοί του Λευτέρη Παυλόπουλου.

H Όπερα σε τρεις πράξεις, Ένας Χορός μεταμφιεσμένων βασίζεται σε ποιητικό κείμενο του Αντόνιο Σόμμα που με τη σειρά του στηρίχτηκε σε προγενέστερο του Εζέν Σκριμπ  για την όπερα Γουσταύος Γ’ ή Ο χορός των μεταμφιεσμένων του Ντανιέλ Ωμπέρ. Η γαλλική όπερα είχε παρουσιαστεί με μεγάλη επιτυχία στο Παρίσι το 1833.

Από μουσική άποψη, ο Χορός μεταμφιεσμένων είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έργα του Βέρντι καθώς συνενώνει το γνώριμο ιταλικό πάθος του συνθέτη με την λαμπρότητα της γαλλικής όπερας, που υπήρξε πρότυπό του. Επιπλέον, ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα έργα του Βέρντι, καθώς διαθέτει ένα στοιχείο που σπάνια συνδυάζουμε με αυτόν: το χιούμορ.

Ο Δημήτρης Μαυρίκιος, με μεγάλες επιτυχίες στο θέατρο και τον κινηματογράφο, επιστρέφει στην Εθνική Λυρική Σκηνή, 27 χρόνια μετά από την πρώτη του σκηνοθεσία στην όπερα του Μασνέ Βέρθερος. Ο Μαυρίκιος τοποθετεί τη δράση του έργου στο σήμερα. Η παράσταση ξεκινάει με την αναπαλαίωση της πρόσοψης ενός μνημειακού κτηρίου όπερας και τελειώνει με τη δολοφονία του ήρωα του έργου μέσα στο κτήριο αυτό.

Η υπόθεση στηρίζεται σε πραγματικό γεγονός, τη δολοφονία του Γουσταύου Γ’ βασιλιά της Σουηδίας κατά τη διάρκεια ενός χορού μεταμφιεσμένων το 1792 μέσα στην Βασιλική Όπερα της Στοκχόλμης. Οι λογοκριτικές αρχές προκάλεσαν πολλά προβλήματα στον Βέρντι, καθώς η σκηνική παρουσίαση της δολοφονίας ευρωπαίου μονάρχη δεν ήταν ανεκτή. Έτσι, τόπος και δράση της υπόθεσης μεταφέρθηκαν στη Βοστώνη στα τέλη του 17ου αιώνα  και ο βασιλιάς Γουσταύος Γ΄ έγινε κυβερνήτης με το όνομα Ρικκάρντο.  Πρόσωπα όπως η μάντισσα Ουλρίκα  Άρβιντσον υπήρχαν στο περιβάλλον του μονάρχη, ωστόσο η αισθηματική πλοκή είναι τελείως φανταστική. Στη νέα παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ο Δημήτρης Μαυρίκιος επέλεξε να επαναφέρει τα ιστορικά πρόσωπα και τον τόπο της δράσης.

Στην πρωτότυπη, μη λογοκριμένη, εκδοχή του Χορού Μεταμφιεσμένων, που με τη μορφή αυτή δεν έχει παιχτεί ποτέ έως τώρα στην Ελλάδα, ο λαοφιλής Γουσταύος Γ\’ της Σουηδίας εμφανίζεται διχασμένος ανάμεσα στο κρυφό πάθος του για την Αμέλια και τη βαθιά φιλία που τον δένει με το σύζυγό της Άνκαρστραιμ. Η Αμέλια, επίσης ερωτευμένη με τον Γουσταύο, θέλοντας να προστατέψει το γάμο της, καταφεύγει στη μάγισσα Ουλρίκα Άρβιντσον. Εκείνη τη στέλνει να βρει το βοτάνι της λήθης σ\’ έναν τρομακτικό τόπο εκτέλεσης καταδίκων, όπου συναντά τον Γουσταύο που την είχε ακολουθήσει ως εκεί. Τη συνάντηση αυτή ανακαλύπτει ο Άνκαρστραιμ μέσα από τον ζήλο του να προστατεύσει τον βασιλιά από εχθρούς του ορκισμένους να τον δολοφονήσουν. Συντετριμμένος και διπλά προδομένος από τη γυναίκα και τον φίλο του, ο Άνκαρστραιμ θα συνεργαστεί με τους συνωμότες. Ένας χορός μεταμφιεσμένων θα προσφέρει τις ιδανικές συνθήκες για την εκδίκησή του. Ο «φωτισμένος» μονάρχης Γουσταύος Γ\’ της Σουηδίας δολοφονήθηκε στις 16 Μαρτίου του 1792 μέσα στη βασιλική όπερα της Στοκχόλμης κατά τη διάρκεια ενός χορού μεταμφιεσμένων που ο ίδιος είχε διοργανώσει.

Το κείμενο του Αντόνιο Σόμμα, ξεχωρίζει για τη θεατρικότητά του, στηρίζεται σε διαρκείς ανατροπές και σε ειρωνικά παιχνίδια της μοίρας ενώ δίνει ευκαιρία στους ήρωες να εκφράσουν με πάθος τα συναισθήματά τους.

Ο Τζουζέππε Βέρντι, με τη μουσική του εξέφρασε σε αισθητικό επίπεδο το πνεύμα του ώριμου ρομαντισμού και σε πολιτικό επίπεδο την επιθυμία των συμπατριωτών του να δουν την Ιταλία ελεύθερη και ενωμένη. Αγαπήθηκε από ιδιαίτερα πλατύ κοινό και απέκτησε εξαρχής δημοτικότητα που παραμένει αμείωτη μέχρι σήμερα. Στις ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες του 19ου αιώνα ο Βέρντι υπήρξε ο συνθέτης που έζησε εκείνη την μοναδική στιγμή στην Ιστορία της μουσικής, κατά την οποία η υψηλή τέχνη έγινε ταυτόχρονα και λαϊκή.

Ένας χορός μεταμφιεσμένων σε μια ματιά

Ο συνθέτης / Ο Τζουζέππε Βέρντι, ο διασημότερος συνθέτης του ιταλικού ρομαντισμού, γεννήθηκε στο Λε Ρόνκολε της βόρειας Ιταλίας το 1813 και πέθανε στο Μιλάνο το 1901. Σπούδασε μουσική στο επαρχιακό Μπουσσέτο και στη συνέχεια στο Μιλάνο. Τα πρώτα του έργα γράφηκαν μέσα στο επαναστατικό κλίμα της εποχής, απηχώντας ιδεολογικά τον αγώνα για την απελευθέρωση των ιταλικών κρατιδίων από τους Αυστριακούς και την ενοποίησή τους σε κυρίαρχη χώρα. Η ενασχόληση του Βέρντι με την πολιτική τον ανέδειξε σε εθνικό σύμβολο. Ως ακροστιχίδα το σύνθημα Viva Verdi σήμαινε Ζήτω ο Βίκτωρ Εμμανουήλ βασιλιάς της Ιταλίας – Viva Vittorio Emanuele Re D’ Italia. Το 1861 ο συνθέτης εξελέγη μέλος του πρώτου ιταλικού κοινοβουλίου. Διασημότερες όπερές του, εκτός από τον Χορό Μεταμφιεσμένων (1859) είναι, οι Ναμπούκκο (1842), Ριγολέττος (1851), Ο τροβαδούρος (1853), Η παραστρατημένη – La traviata (1853), Η δύναμη του πεπρωμένου (1862), Αΐντα (1871), Οθέλλος (1887) και Φάλσταφ (1893).

Πρεμιέρες / Η όπερα Ένας χορός μεταμφιεσμένων παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Teatro Apollo της Ρώμης στις 17 Φεβρουαρίου 1859. Από την Εθνική Λυρική Σκηνή η όπερα παραστάθηκε για πρώτη φορά στις 7 Δεκεμβρίου 1949 σε μουσική διεύθυνση Λεωνίδα Ζώρα και σκηνοθεσία Τάκη Μουζενίδη.

Σύνοψη

Α’ Πράξη / Στοκχόλμη 1792. Βλέποντας το όνομα της Αμέλιας, συζύγου του φίλου και συμβούλου του Άνκαρστραιμ στον κατάλογο των προσκεκλημένων για τον επικείμενο χορό μεταμφιεσμένων, ο Γουσταύος Γ’, βασιλιάς της Σουηδίας, ταράζεται. Φτάνει ο Άνκαρστραιμ, που τον προειδοποιεί για τη δράση συνωμοτών. Ο Γουσταύος καλείται επίσης να αποφασίσει για την τύχη της Ουλρίκας Άρβιντσον που κατηγορείται για μαγεία. Ο υπηρέτης Όσκαρ την υπερασπίζεται θερμά κι έτσι ο Γουσταύος αποφασίζει να ανακαλύψει μόνος την αλήθεια πηγαίνοντας να την επισκεφτεί μεταμφιεσμένος, μαζί με αυλικούς του.
Η Ουλρίκα καλεί τα πνεύματα. Φτάνει ο Γουσταύος μεταμφιεσμένος σε ψαρά. Παίζει κρυφά με τη μάντισσα, καθώς βοηθά να βγει αληθινή η πρώτη της προφητεία. Αναγγέλλεται η Αμέλια και η Ουλρίκα διώχνει προσωρινά τους υπόλοιπους. Ο Γουσταύος κρυφακούει. Η Αμέλια ομολογεί τον έρωτά της και ζητά από την Ουλρίκα γιατρικό ώστε να γαληνέψει την ταραγμένη καρδιά της. Εκείνη της μιλά για ένα βοτάνι και ο Γουσταύος αποφασίζει να συναντήσει την Αμέλια στον τόπο που θα το αναζητήσει.

Όταν η Αμέλια φεύγει, ο κόσμος επιστρέφει. Η Ουλρίκα προλέγει ότι ο Γουσταύος θα πεθάνει από εκείνον που πρώτος θα του σφίξει το χέρι. Όλοι αρνούνται να τον πλησιάσουν. Φτάνει ο Άνκαρστραιμ που χαιρετά τον Γουσταύο, σφίγγοντάς του το χέρι. Η ταυτότητα του βασιλιά αποκαλύπτεται.

Β’ Πράξη / Έξω από την πόλη, στο τόπο των απαγχονισμών. Μεσάνυχτα. Η Αμέλια γυρεύει το βοτάνι. Ξαφνιάζεται καθώς βλέπει μπροστά της τον Γουσταύο. Εξομολογούνται τον έρωτά τους. Απρόσμενα φτάνει ο Άνκαρστραιμ, που προειδοποιεί τον Γουσταύο ότι η ζωή του κινδυνεύει άμεσα. Η Αμέλια προλαβαίνει να καλύψει το πρόσωπό της και ο Άνκαρστραιμ υπόσχεται να τή συνοδεύσει μέχρι τις πύλες της πόλης χωρίς να τής μιλήσει, χωρίς να τήν κοιτάξει. Ο Γουσταύος διαφεύγει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Οι συνωμότες σταματούν τον Άνκαρστραιμ και ζητούν να μάθουν ποια είναι η άγνωστη καλλονή. Κατά την αντιπαράθεση, προσπαθώντας να σώσει τον σύζυγό της η Αμέλια αποκαλύπτει την ταυτότητά της. Ο Άνκαρστραιμ βγάζει τα συμπεράσματά του και ζητά από τους συνωμότες να τόν συναντήσουν στην κατοικία του. 

Γ’ Πράξη / Στον γραφείο του ο Άνκαρστραιμ είναι αποφασισμένος να διασώσει την τιμή του θανατώνοντας την Αμέλια. Όταν εκείνη τον παρακαλεί να δει τελευταία φορά το παιδί τους, ο Άνκαρστραιμ συνειδητοποιεί ότι μόνος ένοχος είναι ο Γουσταύος.

Φτάνουν οι συνωμότες, ο Ρίμπινγκ και ο Χορν. Ο Άνκαρστραιμ επιμένει να τον δεχτούν στην ομάδα τους. Ζητούν από την Αμέλια να τραβήξει τον κλήρο με το όνομα εκείνου που θα εκτελέσει τη δολοφονία του Γουσταύου: Εκείνη δεν γνωρίζει αλλά συναισθάνεται το επερχόμενο κακό. Ο κλήρος γράφει το όνομα του Άνκαρστραιμ. Φτάνει ο Όσκαρ με τις προσκλήσεις για τον χορό μεταμφιεσμένων. Οι συνωμότες αποφασίζουν να δράσουν εκεί.

Ο Γουσταύος αποφασίζει να ξεχάσει την Αμέλια και να τη στείλει μαζί με τον σύζυγό της σε άλλο τόπο. Στον χορό ο Άνκαρστραιμ μαθαίνει από τον Όσκαρ τι κοστούμι φορά ο Γουσταύος. Η Αμέλια προειδοποιεί τον αγαπημένο της, που της ανακοινώνει την απόφασή του. Καθώς αποχαιρετίζονται ο Άνκαρστραιμ δολοφονεί τον Γουσταύο. Εκείνος προλαβαίνει να διαβεβαιώσει τον σύζυγο ότι σεβάστηκε τη γυναίκα του. Στη συνέχεια συγχωρεί του συνωμότες, αποχαιρετά την πατρίδα και πεθαίνει.

Σημείωση / Η νέα παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής επαναφέρει τα ιστορικά ονόματα των ηρώων και τους τόπους του λογοκριμένου ποιητικού κειμένου, τα οποία ενέπνευσαν τον Βέρντι. Επίσης, Όσκαρ αποδίδεται σκηνικά ως γυναίκα, δηλαδή με το φύλο που αντιστοιχεί στην φωνή του ρόλου.

Μουσική διεύθυνση Λουκάς Καρυτινός
Σκηνοθεσία Δημήτρης Μαυρίκιος
Σκηνικά Δημήτρης Πολυχρονιάδης
Κοστούμια Ελένη Μανωλοπούλου
Φωτισμοί Λευτέρης Παυλόπουλος
Κινησιολογία – Χορογραφία Αποστολία Παπαδαμάκη
Διεύθυνση χορωδίας Νατάσα Αγγελοπούλου – Αγαθάγγελος Γεωργακάτος
Έμμετρη απόδοση ποιητικού κειμένου υπερτίτλων Δημήτρης Μαυρίκιος

Για το βίντεο της παράστασης συνεργάστηκαν:
Σκηνοθεσία Δημήτρης Μαυρίκιος
Φωτογραφία Λευτέρης Παυλόπουλος
Μοντάζ Αλέξανδρος Κλημόπουλος
Βοηθός Σκηνοθέτις Μαρία Χανδρά

Γουσταύος Γ΄(Ρικκάρντο)             
Δημήτρης Πακσόγλου
Αμέλια Αντωνία Καλογήρου
Άνκαρστραιμ (Ρενάτο)    
Κάρλος Αλμεγκέρ
Ουλρίκα Άρβιντσον   
              
 

Φρεντερίκα Προϊέττι
ΌσκαρΒασιλική Καραγιάννη

Χριστιανός (Σιλβάνο) Άκης Λαλούσης (9, 15/3)
Κώστας Μαυρογένης (11, 18/3)
Κώστας Μαυρογένης

Ρίμπινγκ (Σάμιουελ) Διονύσης Τσαντίνης
Χορν (Τομ) Δημήτρης Κασιούμης
Δικαστής / Υπηρέτης της Αμέλιας  Άρης Προσπαθόπουλος (9, 15/3)
Πέτρος Σκένδρος (11, 18/3)

Συμμετέχει η Ορχήστρα και η Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής