Η Έντα Γκάμπλερ, «ο Άμλετ των γυναικείων ρόλων», είναι ένα από τα πιο γνωστά και πολυπαιγμένα έργα του Χένρικ Ίψεν, του συγγραφέα που άλλαξε με επαναστατικό τρόπο τα δεδομένα στη δραματική γραφή και το θέατρο εν γένει.
«Εξάμβλωμα της φαντασίας, τέρας, παρανοϊκή, ατομίστρια, άτεγκτη, ζηλιάρα, οραματίστρια, φεμινίστρια, ιδεαλίστρια, θύμα των περιστάσεων», είναι μερικοί μόνο από τους χαρακτηρισμούς που έχουν χρησιμοποιήσει οι κριτικοί για να περιγράψουν την ηρωίδα του Χένρικ Ίψεν. Από την πρώτη παρουσίασή του το 1891 μέχρι σήμερα, το έργο έχει αποσπάσει τον θαυμασμό και τον αποτροπιασμό, την εκτίμηση και την αποδοκιμασία, χωρίς ποτέ να αφήσει περιθώρια για εύκολες απαντήσεις.
Το έργο θέτει προβληματισμούς σχετικά με το επίπεδο και την ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογικής επανάστασης. `Αποτελεί ταυτόχρονα ένα καίριο ψυχογράφημα της γυναικείας φύσης, των ανθρώπινων σχέσεων και των προβλημάτων τους. Οι πολλαπλές ιδιότητες των κοινωνικών σχέσεων και οι ευφάνταστες συνήθειες της καθημερινότητας εξετάζονται στο μικροσκόπιο με έναν άμεσο, ρεαλιστικό και πνευματώδη τρόπο.
Για πρώτη φορά η Έντα Γκάμπλερ γίνεται όπερα ύστερα από πρόσκληση της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ για τη δημιουργία ενός νέου έργου σε συμπαραγωγή με την ομάδα The Medium Project. Η μουσική της όπερας φέρει την υπογραφή του συνθέτη και πιανίστα Γιώργου Δούση και χαρακτηρίζεται από το προσωπικό του μουσικό ιδίωμα, με την άμεση, λιτή και καθαρή μελωδική του γραφή. Όπως σημειώνει ο ίδιος: «Η μουσική της όπερας Έντα Γκάμπλερ χρησιμοποιεί άλλοτε μοτίβα για τη μουσική απεικόνιση των χαρακτήρων και άλλοτε ολόκληρες μουσικές ενότητες που συνδέονται με χαρακτήρες ή καταστάσεις. Στο σύνολό της ακολουθεί με ρεαλιστικό τρόπο την πλοκή και εξέλιξη του έργου, υποστηρίζοντάς, την άλλοτε αφηγηματικά και άλλοτε δημιουργώντας την κατάλληλη ατμόσφαιρα για την απόδοση των συναισθημάτων. Το έργο έχει σαφείς αναφορές στην παραδοσιακή όπερα, άριες, ντουέτα, τρίο, κουιντέτο και μικρές αφηγήσεις».
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η Έντα Γκάμπλερ αποτελεί την τέταρτη όπερα του Γιώργου Δούση, πλάι στις Δούλες (2011) του Ζ. Ζενέ, για ορχήστρα, δύο γυναικείες φωνές και εξαμελές φωνητικό σύνολο, την όπερα δωματίου The Shell Game (2014) της Έρις Kύργια, για πέντε τραγουδιστές και πιάνο, που ανέβηκε το 2015 στο Θέατρο Olvio με την ομάδα The Medium Project, και μια όπερα για παιδιά βασισμένη πάνω στο παραμύθι του Ευγένιου Τριβιζά Ποιος έκανε πιπί στο Μισισιπή (2008), που ανέβηκε το 2011 στο πλαίσιο της Πειραματικής Σκηνής της ΕΛΣ.
Η μεγαλύτερη πρόκληση για τη συγγραφή του λιμπρέτου της όπερας από την Έρι Κύργια εντοπίζεται στο πώς θα παραμείνει το κείμενο «ιψενικό» και πώς ένα τετράπρακτο δράμα θα μετατραπεί σε ευσύνοπτο λιμπρέτο, χωρίς να χαθεί η ιστορία. Για το λιμπρέτο που θα παρουσιαστεί στην αγγλική γλώσσα, η ίδια αναφέρει χαρακτηριστικά: «Το γλωσσικό ύφος του λιμπρέτου στηρίχτηκε στη γερμανική καταγωγή των αγγλικών, ώστε η σχέση με την πρωτότυπη γλώσσα να είναι η “εγγενέστερη” δυνατή· επιλέχθηκε ένα μέτρο που ταιριάζει στα αγγλικά και συγχρόνως δεν είναι ξένο προς την ελληνική ρυθμική αίσθηση».
Ο αρχιμουσικός Ανδρέας Τσελίκας έχει την ευθύνη της μουσικής διεύθυνσης ενός επταμελούς μουσικού συνόλου. Η έμπειρη Ράια Τσακηρίδη σκηνοθετεί ένα ιδιαίτερο έργο όπου «όλοι οι ήρωες περιστρέφονται γύρω από την Έντα παίζοντας μαζί της ένα ξεχωριστό παιχνίδι». Στην παράσταση, το κοινό θα παρακολουθήσει τη ζωή της Έντας Γκάμπλερ μέσα από τα δικά της μάτια. «Μοναδική σύντροφός της σε αυτό το ταξίδι είναι μια μαύρη τρύπα, που μόνο εκείνη βλέπει και η οποία καθορίζει την πραγματικότητά της», υπογραμμίζει η Τσακηρίδη.
Η Έντα Γκάμπλερ αποτελεί την πέμπτη συμπαραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ενισχύοντας την πολύτιμη συνεργασία της με δημιουργικές, δραστήριες και ανήσυχες ομάδες από τον χώρο της όπερας και του μουσικού θεάτρου.
Σκηνοθετικό σημείωμα
Η Έντα Γκάμπλερ αποτελεί μια ιδιαίτερη μορφή στο κόσμο του θεάτρου, ως η αντιηρωίδα που συνδέεται με την ποιητική της αποτυχίας. Η σκηνοθετική προσέγγιση της παράστασης έχει ως στόχο, μέσω της αποδόμησης των εννοιών και των συμβόλων του έργου, να συνδιαλλαγεί με τη σύγχρονη πραγματικότητα και να δώσει ζωή στην αντισυμβατική μορφή της πρωταγωνίστριας, και στον τρόπο που βιώνει αυτή την πραγματικότητά της.
Έτσι, βρισκόμαστε όλοι να παρακολουθούμε τη ζωή της αντιηρωίδας μας μέσα από τα μάτια της Έντας Γκάμπλερ. Δύο μάτια κοιτούν την Έντα αδιάκοπα κάθε φορά που τολμάει αυτή να βγει έξω από τις βαθιές γνωσίες της. Είναι χαραγμένες μέσα της τόσο βαθιά, που καθηλώνεται κάθε φορά από τη δύναμη της επιβολής των κοινωνικών συμβάσεων της εποχής της. Η Έντα, κάθε φορά που προσπαθεί να πάρει ανάσα, πέφτει πάνω στους τοίχους που η ίδια επέλεξε να χτίσει.
Όμως, προσπαθώντας να απεγκλωβιστεί από εκεί, βλέπουμε την πρωταγωνίστρια να σκηνοθετεί συχνά την ίδια της την πραγματικότητα, στήνοντας παιχνίδια εξουσίας που τελικά θα την οδηγήσουν στην τραγική της κατάληξη. Ένας λανθάνων ερωτισμός, που δεν διοχετεύεται ποτέ στον στόχο του, την καταπιέζει ακόμα περισσότερο και την οδηγεί σε ακραίες συμπεριφορές. Βλέπει τον κόσμο άδειο, γεμάτο ρηχές και κοινωνικές συμβάσεις. Μοναδική σύντροφός της σε αυτό το ταξίδι είναι μια μαύρη τρύπα, που μόνο εκείνη βλέπει και η οποία καθορίζει την πραγματικότητά της.
Το σκηνικό και η ενδυματολογική προσέγγιση της παράστασης αποδίδεται με έναν συμβολικό τρόπο. Όσο η Έντα πλησιάζει στο δικό της αδιέξοδο, ο χρόνος γυρνά πίσω. Η υποκρισία της κοινωνίας στα τέλη του 19ου αιώνα έρχεται σε αντίστιξη με την πραγματικότητα της σύγχρονης εποχής.
Κατά τη διάρκεια του έργου, όλοι οι ήρωες περιστρέφονται γύρω από την Έντα παίζοντας μαζί της ένα ξεχωριστό παιχνίδι. Τι θα γίνει όμως όταν αποφασίσουν να σταματήσουν;
Σύνοψη
Η Έντα, κόρη του στρατηγού Γκάμπλερ, αν και πολύφερνη νύφη της πόλης της, επιλέγει προς έκπληξη όλων να παντρευτεί τον βαρετό και θαμπό νεαρό ακαδημαϊκό Τέσμαν, που έχει ανατραφεί από τις θείες του με αξίες διαφορετικές και πιο συντηρητικές από τις δικές της. Το ζευγάρι επιστρέφει από το γαμήλιο ταξίδι στο καινούργιο σπίτι του, το οποίο έχει αγοραστεί και ανακαινιστεί χάρη στην προσδοκία του Τέσμαν για μια έδρα στο πανεπιστήμιο.
Στο μεταξύ, επιστρέφει στην πόλη, έπειτα από διαμονή δύο ετών σε κάποιο απομονωμένο μέρος, και ο Λέβμποργκ, συνάδελφος και πνευματικός ανταγωνιστής του Τέσμαν. Μαζί του φτάνει και η Τέα, σύντροφος του Λέβμποργκ, που τον βοήθησε όχι μόνο να ανακάμψει από τον τρυφηλό βίο που διήγε ως τότε, αλλά και να ανακτήσει τη δημιουργική του δύναμη, οδηγώντας τον στη συγγραφή ενός βιβλίου, που θα ταράξει τα νερά της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας.
Ο Λέβμποργκ εμφανίζεται στο σπίτι του Τέσμαν και της Έντας, όπου αποκαλύπτεται ότι με την τελευταία τους δένει μια παλιά, στενή και μυστηριώδης σχέση. Μέσα σε λίγη ώρα η Έντα καταφέρνει να παρασύρει τον Λέβμποργκ στην παλιά του ζωή, την οποία εκείνη έβλεπε ως διονυσιακή υψηλοφροσύνη. Η νύχτα που ακολουθεί αποδεικνύεται καταστροφική για τον Λέβμποργκ, καθώς χάνει όχι μόνο το επιστημονικό πόνημα που θα τον αποκαθιστούσε στα μάτια όλων και θα έκανε το όνομά του αθάνατο, αλλά και την πίστη του για ζωή.
Η Έντα τότε του προτείνει μία «όμορφη» αυτοκτονία, αντάξια του «υψηλού» του φρονήματος. Τίποτε όμορφο και υψηλό, όμως, δεν θα συμβεί και η Έντα, διαψευσμένη και απειλημένη από τη μοναξιά, το κενό, και το σκάνδαλο, δραπετεύει από μια ζωή που ποτέ δεν θα ένιωθε δική της.
Η Ομάδα μουσικού θέατρου The Medium Project με μια ματιά
Η ομάδα όπερας The Medium Project ιδρύθηκε το 2013 ύστερα από πρωτοβουλία της σκηνοθέτριας Ράιας Τσακηρίδη και του αρχιμουσικού Ανδρέα Τσελίκα. Στόχος της είναι η παρουσίαση λυρικών έργων του 20ού και 21ου αιώνα. Πειραματισμός, εφευρετικότητα και δημιουργικότητα είναι οι λέξεις που οδηγούν την ομάδα με όραμα να φέρει τη σύγχρονη όπερα πιο κοντά στο ευρύ κοινό και να αναδείξει τις αξίες της στη σημερινή πραγματικότητα.
Στο ενεργητικό της ομάδας περιλαμβάνονται οι παραγωγές: Το Μέντιουμ του ΤζανΚάρλο Μενότι, που ανέβηκε για τρεις διαδοχικές σεζόν ξεκινώντας τον Οκτώβριο του 2013 με τεράστια επιτυχία στο θέατρο BETON7, στο Από μηχανής θέατρο και στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Το Bon Appetit! του Αμερικανού συνθέτη Lee Hoiby που παρουσιάστηκε τον Σεπτέμβρη του 2015 στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ σε πρώτη πανελλήνια, και ακολούθησε τον Μάρτιο του 2016 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, και στο Θέατρο Στροβόλου στην Κύπρο. Το Hin und Zuruck του Paul Hindemith το 2015 στη Βοστώνη με το σύνολο ALEA III.
Την όπερα του Γιώργου Δούση σε λιμπρέτο Έρις Κύργια The Shell Game, μετά από ανάθεση της ομάδας στους δημιουργούς για νέα όπερα από Έλληνες καλλιτέχνες, τον Νοέμβριο του 2015 στο θέατρο OLVIO για 12 παραστάσεις αποσπώντας εξαιρετικές κριτικές από τον τύπο και το κοινό. Το δημοφιλέστατο Trouble in Tahiti του Leonard Bernstein που παρουσιάστηκε με αξιοσημείωτη επιτυχία για 12 παραστάσεις στο θέατρο Σημείο, και στο Φεστιβαλ Μεγάρου Γκύζη Σαντορίνης σημειώνοντας παράταση παραστάσεων, από τον Νοέμβριο του 2016 έως τον Φεβρουάριο του 2017. Το Raven Revisited του Κωστή Κριτσωτάκη στο Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας – Λευτέρης Βογιατζής τον Ιούνιο του 2018 σε παγκόσμια πρώτη.
Συντελεστές
Μουσική διεύθυνση Ανδρέας Τσελίκας
Σκηνοθεσία Ράια Τσακηρίδη
Σκηνικά – Κοστούμια Παύλος Θανόπουλος
Δραματολογία Μαρίνα Μέργου
Κίνηση Κορίνα Κόκκαλη
Φωτισμοί Χρήστος Τζιόγκας
Διανομή
Έντα Γκάμπλερ: Γιούλια Ρουτιλιάνο (25, 26, 27/1) – Ιρένα Αθανασίου (1, 2, 3/2)
Τέα: Τζίνα Φωτεινοπούλου
Άιλερτ: Χάρης Ανδριανός
Τέσμαν: Μιχάλης Ψύρρας
Μπρακ: Γιώργος Ρούπας
Μουσικό σύνολο: Μελίνα Μακρή (φλάουτο), Άγγελος Πολίτης (κλαρινέτο), Ανδρέας-Ρολάνδος Θεοδώρου (τρομπόνι), Μάριος Νικολάου (κρουστά), Στέλλα Τσάνη (βιολί), Έλλη Φιλίππου (τσέλο), Θοδωρής Ιωσηφίδης (πιάνο)
