Επετειακή συναυλία για τα 75 χρόνια της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών

Κλείσαμε τα 75 μας χρόνια λοιπόν… Είμαστε από όλες τις απόψεις ώριμοι, γεμάτοι ωστόσο πολλές φρέσκες ιδέες. Τα τρία τέταρτα του αιώνα που πέρασαν είναι μεστά από αναμνήσεις, φωτεινές και σκοτεινές. Από ζυμώσεις, μέσα από τις οποίες βρήκαμε το στίγμα και το κοινό μας. Μια πορεία ενδιαφέρουσα, χαραγμένη πάνω στα μεγάλα συμφωνικά έργα του διεθνούς και του ελληνικού ρεπερτορίου. Είναι τόσο πολλά αυτά που θέλουμε να μοιραστούμε μαζί σας, τόσο σημαντικά τα θρυλικά ονόματα με τα οποία έχουμε συμπράξει και τα οποία μας τιμούν επιστρέφοντας ξανά και ξανά κοντά μας… Τόσο κομβικές οι πρώτες εκτελέσεις έργων…

Από πού να ξεκινήσουμε; Ποιον (από τους τόσους σπουδαίους μουσικούς και ανθρώπους) να αναφέρουμε χωρίς να παραλείψουμε δεκάδες άλλους; Αν από την αρχή είχαμε ένα σλόγκαν θα ήταν το ίδιο: «Πιστοί στη Μουσική». Σε αυτό υπήρξαμε πάντα συνεπείς. Από την αρχή. Και η επετειακή μας συναυλία χτίστηκε υπηρετώντας το όραμά μας. Η βραδιά ανοίγει με τις «Επτά αθάνατες αρετές» του Γιώργου Κουρουπού, έργο που θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά. Αμέσως μετά, ο θρυλικός πιανίστας Ανατόλ Ουγκόρσκι, θα ερμηνεύσει το «Αυτοκρατορικό» Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα του Μπετόβεν. Η συναυλία ολοκληρώνεται με το «Αρχαίο ελληνικό εμβατήριο» και τη «Μικρή Συμφωνία σε σι ύφεση μείζονα» του δικού μας Νίκου Σκαλκώτα, ο οποίος αποτελεί ένα από τα πιο τιμητικά κεφάλαια στην ιστορία μας.

Ένα έργο για τα 75 Χρόνια μας – Το σημείωμα του συνθέτη Γιώργου Κουρουπού

Οι επτά αθάνατες αρετές (Παραγγελία της Κ.Ο.Α., Α΄ Παγκόσμια Εκτέλεση)

Τον Δημήτρη Μητρόπουλο γνώρισα από κοντά στα δώδεκα μου χρόνια. Από τότε τον αγαπούσα και τον θαύμαζα, χωρίς ίσως να είμαι ακόμη σε θέση να καταλάβω ακριβώς το αληθινό του μέγεθος.

Όταν, πριν ένα χρόνο περίπου, ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής της ΚΟΑ κύριος Στέφανος Τσιαλής μου ζήτησε να γράψω ένα έργο για την επέτειο των εβδομήντα πέντε χρόνων από την ίδρυση της Ορχήστρας, ο νους μου πήγε  αμέσως στον Δημήτρη Μητρόπουλο, που ήταν ο πρώτος μαέστρος της «Συμφωνικής Ορχήστρας του Ωδείου Αθηνών»-πρόπλασμα της Κρατικής Ορχήστρας  Αθηνών. Ήθελα να είναι ένα έργο-ύμνος στο μεγαλείο ενός καλλιτέχνη, που είναι για μένα πρότυπο ανθρώπου και μουσικού.

Η μεταφορική ερμηνεία της μουσικής είναι πάντοτε παρακινδυνευμένη και πάντως οπωσδήποτε υποκειμενική. Η Μουσική είναι ένα οργανωμένο σύνολο ήχων, που μπορεί να γεννά εντελώς διαφορετικές σκέψεις  και ανόμοια συναισθήματα στον κάθε ακροατή. Δεν δίστασα ωστόσο να «καταγράψω» τις «επτά αρετές» του Δημήτρη Μητρόπουλου, σε μορφή «θέμα και παραλλαγές». Το θέμα του έργου θα ήταν ένα από τα τραγούδια του συνθέτη Μητρόπουλου, σε ποίηση Κ. Π. Καβάφη. Η κάθε παραλλαγή θα απέδιδε μία από τις πολλές και χαρακτηριστικές αρετές του ανθρώπου και μαέστρου Μητρόπουλου.

Φρόντισα η κάθε παραλλαγή να έχει κάτι ιδιαίτερο, που να προσάδει στον τίτλο της:

Στην «πνευματικότητα», επεδίωξα  μια εκζήτηση στις συνηχήσεις των οργάνων και μια απρόσμενη μεταμόρφωση του χαρακτήρα του θέματος.

Στην «ευαισθησία», αντιπαραβάλλω δύο στοιχεία: ένα λυρικό-εκφραστικό κι ένα παιγνιώδες-δυναμικό, που είναι η άλλη όψη του πρώτου.

Στην «τόλμη», με το πιάνο σε ρόλο concertante, θυμίζω το γνωστό, κομβικό περιστατικό της νεανικής φάσης της ζωής του Μητρόπουλου, όταν λόγω ξαφνικής αδιαθεσίας  του προγραμματισμένου μαέστρου, ο Μητρόπουλος δέχτηκε να αναλάβει στη συναυλία τον διπλό ρόλο του μαέστρου και του πιανίστα, παίζοντας και διευθύνοντας συγχρόνως το 3ο κονσέρτο για πιάνο του Προκόφιεφ (Βερολίνο 1930).

Στην «ταπεινοφροσύνη», η όλη λυρική υπόσταση της παραλλαγής είναι μια έμμεση αναφορά στις θρησκευτικές, μεταφυσικές ανησυχίες του Μητρόπουλου και στην απόρριψη κάθε προσποίησης («πόζας») στη ζωή και στην τέχνη.

H «επιμονή» ήταν φυσικό να αποδοθεί με την επίμονη επανάληψη ενός σύντομου μοτίβου, που διατρέχει όλο το α’ και γ’ μέρος της παραλλαγής σαν ηλεκτρικό ρεύμα. Ένα κάπως λυρικότερο β’ μέρος παρεμβάλλεται εν είδει «αντιπερισπασμού», χωρίς ωστόσο να διασπάται η ροή του κομματιού.

Η «ολιγάρκεια» είναι ένα παιχνίδι που βασίζεται στην ηχητική επεξεργασία του κάθε μεμονωμένου ήχου του θέματος.

Τέλος η «γενναιοδωρία» βασίζεται στην λογική της minimal μουσικής, με τη συνεχή,  σταδιακή προσθήκη νέων στοιχείων, πάνω σε μίαν αρχική ρυθμική-μελωδική βάση.

Προφανώς όλες οι παραλλαγές βασίζονται σε φράσεις ή μοτίβα που εμπεριέχονται στο « θέμα».

Αυτή είναι βέβαια η δική μου «ανάγνωση» του έργου. Θα ήμουν ωστόσο ευτυχής εάν ο κάθε ακροατής έφευγε ικανοποιημένος από την δική του, αναπόφευκτα υποκειμενική αντίληψη του έργου.

Το πρόγραμμα με μια ματιά

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΡΟΥΠΟΣ (γεν. 1942)

Οι επτά αθάνατες αρετές (παραγγελία της Κ.Ο.Α., α’ παγκόσμια εκτέλεση)

ΛΟΥΝΤΒΙΧ ΒΑΝ ΜΠΕΤΟΒΕΝ (1770 – 1827)

Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ.5 σε μι ύφεση μείζονα, έργο 73 «Αυτοκρατορικό»
Allegro
Adagio un poco mosso –
Rondo: Allegro ma non troppo

ΝΙΚΟΣ ΣΚΑΛΚΩΤΑΣ (1904-1949)

Ἀρχαῖον ἑλληνικὸν ἐμβατήριον (1946-47)

ΝΙΚΟΣ ΣΚΑΛΚΩΤΑΣ (1904 – 1949)

Μικρή Συμφωνία (Sinfonietta) σε σι ύφεση μείζονα
Andante sostenuto – Allegro
Andantino tristesso
Scherzino: Molto vivace
Finale: Vivacissimo

Στέφανος Τσιαλής, Μουσική Διεύθυνση

Ανατόλ Ουγκόρσκι, Σολίστ