Να αφηγείσαι την παγκόσμια ιστορία μέσα από την παράθεση γεγονότων μιας οικογένειας και να το κάνεις άρτια και με δεξιοτεχνία είναι αποτέλεσμα τέχνης που δεν διαθέτει ο καθένας. Μέσα σε λίγες σελίδες, ο Μάξιμ Μπίλλερ καταφέρνει να ξεδιπλώσει μία ολόκληρη εποχή παλινωδιών και υπόγειων διεργασιών που ενέχουν το μικρόβιο της αμφιβολίας. Όντως έτσι έλαβαν χώρα τα γεγονότα που καταγράφει για τον παππού του, ήταν θύμα μιας εσωτερικής οικογενειακής δολοπλοκίας και τι πραγματικά τι του συνέβη και τον οδήγησε στον θάνατο; Παραθέτει την σκληρή πλευρά της ιστορίας και αναφέρεται σε στοιχεία που ακόμα και σήμερα αναζητούν τις απαντήσεις τους εφόσον αυτές μπορούν να δοθούν βεβαίως. Ο κόσμος του τότε δεν έχει καμία σχέση με τον κόσμο του σήμερα γιατί άλλαξαν οι εποχές αλλά οι άνθρωποι συνεχίζουν και επαναλαμβάνουν τα ίδια σφάλματα γιατί οι άνθρωποι δεν αλλάζουν εύκολα.
Ένας πεσών που αντικατοπτρίζει τον υπόγειο πόλεμο
Ο Σμιλ Γκριγκόρεβιτς υπήρξε θύμα μιας πολύ άστατης περιόδου όπου τα σταλινικά μέσα εξόντωσης ανθρώπων έδιναν και έπαιρναν ως την χαφιεδολογία και την κατασκοπεία αντιπάλων. Βρισκόμαστε σε μία εποχή όπου οι ρωσικές και κατά προέκταση οι τσεχικές μυστικές υπηρεσίες εκτελούσαν κατά γράμμα και δίχως την παραμικρή παρέκκλιση τα όσα τους ανέθεταν οι προϊστάμενοί τους. Πλεκτάνες δημιουργούνταν γύρω από κάθε όνομα και οι φίλοι γίνονταν εχθροί εν μία νυκτί αρκεί το όνομά τους να εμπλεκόταν έστω και άδικα στο δίχτυ μιας άδικης προπαγάνδας. Οι συνθήκες ήταν απόλυτα ρευστές, κάθε προσπάθεια αντίστασης βαφόταν με αίμα και βασανισμό, δεν υπήρχε διέξοδος και κανείς δεν έκανε λόγο για το καθεστώς δικαιοσύνης.
Ο Μπίλλερ με την αφήγησή του καταφέρνει να περιγράφει όλο αυτό το κλίμα πλήρους αβεβαιότητας και ανασφάλειας, περιγράφει ένα σύστημα που αποφάσιζε για τις ζωές των ανθρώπων με βάση τις πολιτικές τους πεποιθήσεις και το κατά πόσο υπάκουαν στο σύστημα αυτό και ήταν πιστοί υπηρέτες τους. Κάθε κίνηση αντίστασης καταπνιγόταν πριν ακόμα δει το φως της ημέρας, καθένας παρακολουθούνταν συνεχώς εφόσον η δράση του κρινόταν ύποπτη και επικίνδυνη για το καθεστώς. Ο Μπίλλερ μιλάει για τον παππού του σε μία υπόθεση αληθοφανή όπου καταθέτει και καταμαρτυρά όσα είχαν ειπωθεί για εκείνον, είναι ακέραιος στις καταθέσεις και τις μαρτυρίες του και μας δίνει μία ολοκληρωμένη εικόνα, πολλές φορές ωμή της ίδιας της οικογένειάς του, του πατέρα του και του θείου του που δεν αποκλείεται να αποτελούσαν και οι ίδιοι ένοχοι για όσα του συνέβησαν.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ο πόλεμος υπήρξε ισχυρός ενάντια σε επίδοξους αντιπάλους για να κρατηθεί το σύστημα και το καθεστώς συμπαγές και να μην αποκαλυφθούν μυστικά που ίσως απαξίωναν την ιστορική αλήθεια στα μάτια του λαού. Ο παππούς του Μπίλλερ υπήρξε άραγε απειλή για το καθεστώς και ένας αντικαθεστωτικός που έπρεπε να εξουδετερωθεί και αυτήν την αποστολή ανέλαβαν οι γιοι του για να απαλλαχθούν οι ίδιοι από τυχόν συνέπειες; Είναι δύσκολο κανείς να βγάλει εύκολα συμπεράσματα αλλά ο Μπίλλερ προσφέρει στον αναγνώστη μία αγωνιώδη αφήγηση που έχει στοιχεία σχεδόν αστυνομικού δράματος και πολιτικού θρίλερ που εκτυλίσσεται σαν σε κινηματογραφικό σκηνικό. Διακρίνουμε μία δράση υπόκωφη, μία συστηματική προσπάθεια ερμηνείας από πλευράς συγγραφέως και τα γεγονότα πάνε και έρχονται με γρήγορο ρυθμό.
Ο συγγραφέας σε κάποιο σημείο της αφήγησής του αναφέρει χαρακτηριστικά: “Ο πατέρας μου, πάλι, την εποχή εκείνη είχε βρεθεί ήδη πίσω στη Ρωσία, στο Λένινγκραντ, με τη Νατάλια, και σπούδαζε ιστορία. Έπειτα όμως τον πέταξαν έξω από το Κόμμα και αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Τσεχοσλοβακία, κι έτσι τώρα ζούσε και δούλευε εδώ, σε τούτο το δωμάτιο, σε τούτη την πόλη, είκοσι χρόνια σχεδόν. Όχι, δεν είχε γίνει ιστορικός, παρόλο που αυτό ήθελε από τότε που ήταν ένα μικρομέγαλο, χωρίς καμία αίσθηση του χιούμορ δεκάχρονο αγόρι στη Ρωσία”. Η ιστορική εκείνη περίοδος υπήρξε δύσκολη και επώδυνη καθώς δεν υπήρχαν πολλά μέσα για την επιβίωση και κανείς έπρεπε να τα βγάλει πέρα με λίγα και καλά έχοντας παράλληλα συνεχώς τον φόβο για αντίποινα αν τυχόν εκφραζόταν ανοιχτά ως προς τα πολιτικά ζητήματα.
Η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα τεταμένη και η ζωή είχε λίγες χαρές και πολλές λύπες, οι έρωτες ήταν δυνατοί γιατί έφερναν κοντά τους ανθρώπους και με κάποιον τρόπο διασκέδαζαν για λίγο τις αλγεινές εντυπώσεις από μία καθημερινότητα ανασφάλειας και άγριας μάχης για επιβίωση. Οι πρώην πλέον χώρες του ανατολικού μπλοκ όπως η Τσεχοσλοβακία όπου λαμβάνει χώρα όλο το πλαίσιο της ιστορίας υπήρξε μέρος του ρωσικού άξονα ενώ πριν είχε καταληφθεί από τα ναζιστικά στρατεύματα και άρα δεν είχε νιώσει καθόλου το αίσθημα ελευθερίας και ανεξαρτησίας. Η οικογένεια του Μπίλλερ ζούσε με το αίσθημα της αμφιβολίας για το αύριο ακόμα και μετά τον θάνατο του Στάλιν και οι μυστικές υπηρεσίες όπως η Κα Γκε Μπε και η αντίστοιχη τσεχοσλοβακική Ες Τε Μπε είχαν εισβάλλει ούτε λίγο ούτε πολύ σε κάθε σπίτι. “Ποιος δεν είχε βάσανα; Κάθε άνθρωπος έχει. Ακόμα και οι πέτρες, τα νερά της γης, τα ζώα, οι άντρες, τα παιδιά – όλοι κουβαλάνε έναν σταυρό”. Αυτόν τον σταυρό και τον Γολγοθά μας εκμυστηρεύεται εδώ ο Μπίλλερ μέσα από ένα μυθιστόρημα συγκλονιστικό και άκρως διδακτικό για νεότερους και μεγαλύτερους.
Αποσπάσματα του βιβλίου
“Σε σπουδαίες εποχές άνθρωποι σαν εμένα διαταράσσουν την εικόνα αρμονίας” φράση από βιβλίο του Μπρεχτ
“Ο τάτε – τότε πια μου επιτρεπόταν να τον φωνάζω και εγώ έτσι – ήταν, όπως πάντα, πολύ καλοντυμένος, φορούσε κίτρινη γραβάτα με γυαλιστερά χρυσά νήματα, την οποία είχε δέσει περίτεχνα σαν Εγγλέζος λόρδος…”
Διαβάστε επίσης:
Έξι βαλίτσες: Το βιβλίο του Μάξιμ Μπίλλερ από τις εκδόσεις Πατάκη