Σε επιστολή του με ημερομηνία 27.9.1962, ο Νίκος Καχτίτσης (1926-1970) απευθύνεται στον φίλο του και συγγραφέα του Ταξιδιώτη (1945) Επαμεινώνδα Χ. Γονατά (1924-2006), επικρίνοντάς τον για την κριτική αμφιβολία του απέναντι στο πρώτο αυτό έργο του:
«…απορώ με την αναλγησία σας να θέλετε να μιλάτε με τέτοια περιφρόνηση για ένα τέτοιο μικρό αριστουργηματάκι που με έκανε έξω φρενών από την ευχαρίστηση […] ενώ το όλο έργο είναι βασισμένο στην έλλειψη της παραμικρής πιθανότητας, δεν υπάρχει ούτε στιγμή που να μη βεβαιώνεται ο αναγνώστης ότι όλα αυτά είναι πραγματικά».*
Η διοργάνωση με τίτλο έξω φρενών από ευχαρίστηση εκκινεί από τα παράδοξα και αντιφατικά που φέρει η διατύπωση αυτή στο πλαίσιο πραγματοποίησής της (ιστορικό, λογοτεχνικό, κοινωνικό, προσωπικό) και ερευνά κυρίως όσα μπορεί να σημαίνει στο παρόν και το μέλλον και σε σχέση με αισθητικά και πολιτικοκοινωνικά αιτήματα και επείγοντα. Επισκέπτεται, μέσα από όλα όσα συμμετέχουν, την έννοια της «ευχαρίστησης» και τις πολλαπλές εκδοχές και μεταμορφώσεις της στα σύγχρονα «εξωφρενικά» δεδομένα: δεδομένα σύνθετων καλλιτεχνικών πρακτικών, διεκδικήσεων για το φύλο και τον ερωτισμό, ακτιβιστικών πρωτοβουλιών, κοινοτικών (ανα)σχηματισμών, της συντηρητικοποίησης χειμαζόμενων από διαδοχικές κρίσεις κοινωνικών ομάδων, των συνθηκών “doom and gloom” που δημιουργεί η καταστροφή του περιβάλλοντος, η ραγδαία επικράτηση του ψηφιακού, η αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων.
Επιχειρεί να εξετάσει τη δυνατότητα μιας άλλης σύνδεσης με την έννοια της απόλαυσης, της ευφρόσυνης διέγερσης, της επιθυμίας, της χαράς. Να φανταστεί έως την πραγματοποίησή της την κριτική απόσπαση της «εκτός των φρενών ευχαρίστησης» από το τεχνοκαπιταλιστικό φαντασιακό και τις απομειωτικές μελλοντολογίες του, από την ακροδεξιά, φανατική διαστροφή της έννοιας του «άγριου», από την λογοκρισία της αποικιοκρατικού τύπου κατάχρησης της “woke culture”, από ισοπεδωτικές πρακτικές commoning και θεσμικές ιδιοποιήσεις.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Επιχειρεί να ανιχνεύσει την (επανα)σύνδεσή της ευχαρίστησης με αγώνες για κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη, με μετααναπτυξιακές, περιβαλλοντικά εστιασμένες πρακτικές κοσμοπολιτικής, με queer προσεγγίσεις φροντίδας, γενναιοδωρίας και αλληλεγγύης, με ιθαγενείς παραδόσεις και αντιαποικιοκρατικά κινήματα (όπως το buen vivir, το quilombismo κ.ά.)· με το χιούμορ ως μεταμορφική δύναμη κριτικής ανατροπής (όπως εμφανίζεται στο έργο της Sara Ahmed και της Silvia Federici)· με την επαναγριοποίηση και την ατίθαση αισθητική του σαστίσματος (“aesthetics of bewilderment” του Jack Halberstam)· με την εκστατική ακρίβεια (που συναντάται στα «λυσσώδη διαβάσματα» του Καχτίτση, στη «λογοτεχνία της ανατροπής» του Γονατά, στα άγνωστα έως τώρα ζωγραφικά έργα της πρωτοπόρου κινηματογραφίστριας Αντουανέττας Αγγελίδη, στα σουρεαλιστικά ενοραματικά έργα της Marie Wilson-Βαλαωρίτη, στις εικαστικές πολιτικές ταινίες του Κώστα Σφήκα, στο μοναχικό βίωμα της μαστορικής του Θανάση Τότσικα, στη συλλογικά αναπτυσσόμενη για πολλά χρόνια δράση του Τεό Ρόμβου και της Χαράς Πελεκάνου για τη σωτηρία του νησιωτικού περιβάλλοντος)· με τη σύνθετη έννοια της αμοιβαιότητας που περιγράφει ο Michael Taussig· με την αμφισημία των άβολων αντικειμένων όπως τα jumping beans (τα φασόλια που πηδάνε) που σήμαναν τη ρήξη Caillois-Breton και το «θαυμαστό τραμπολίνο» του Michel Serres· με την ανίχνευση ριζοσπαστικών εκδοχών του μέλλοντος που επιχειρεί ο T. J. Demos και άλλα.
Η διοργάνωση έξω φρενών από ευχαρίστηση αναπτύσσεται στον χώρο σε μια μορφή ζωντανής και συνευφρόσυνης σπουδής (study), με την ευφορική σωματικότητα, την ανήσυχη διάθεση και σκόπιμα διαταραγμένη ιεράρχηση των ερωτημάτων που θέτει: Πόσο συχνά η εξεγερσιακή δυναμική μετατρέπεται σε ενοχή ή μεταστοιχειώνεται σε (αυτο)τιμωρητικό διδακτισμό, παραλυτική θλίψη, μούδιασμα, ή και νεοφιλελεύθερες self improvement τεχνολογίες και soft φιλοσοφίες μπροστά στις αδυσώπητες πολιτικές της καταστροφής και τις κοσμογονίες που τις νομιμοποιούν και παρατείνουν; Πώς μπορεί να πραγματωθούν σήμερα η φιλία, η αγάπη, η αλληλεγγύη, η ριζοσπαστική παιδαγωγική, η αντίληψη των πολλαπλών αποχρώσεων, οι «από τα κάτω» διεκδικήσεις στις διαφορετικές σύγχρονες συγκυρίες και δυνατότητες κατάφασης, άρνησης, αναπαράστασης; Πώς μεταφράζεται η φράση «έξω φρενών από ευχαρίστηση» σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα και άρα άλλες φιλοσοφικές κοσμοθεωρήσεις ή γνωστικές προσεγγίσεις (π.χ. enjoyment, jouissance κλπ.) ή πώς θα μπορούσε να γίνει αντιληπτή εκτός των δεσμών της γλώσσας; Τι θέση μπορεί να έχουν σε σχέση με αυτήν οι ανεξάρτητες οντότητες και πρωτοβουλίες της δημόσιας σφαίρας (το “dark matter” κατά Gregory Sholette); Πώς μπορούμε να κατανοήσουμε το έξω φρενών της ευχαρίστησης στον πέρα-από-τα ανθρώπινα κόσμο;
Η διοργάνωση (η έκθεση και τα επεισόδια της) θα επιχειρήσει να υλοποιηθεί σαν ένας «κόσμος πολλών κόσμων», ένα συναλλογενές που δημιουργούν όλα τα προσκεκλημένα άτομα και οντότητες, με χαρακτηριστικά υλικά και μη. Προσκεκλημένα καλλιτεχνά και επιμελητά από την Ελλάδα και το εξωτερικό διαμορφώνουν και συνεμψυχώνουν προς διαφορετικές κατευθύνσεις το «έξω φρενών από ευχαρίστηση» σώμα της.
Θα υλοποιηθεί στο ημιτελές και υπό διαμόρφωση κτίριο «Νόμπελ» στο Χαλάνδρι, χώρο που συνδέεται άλλωστε και με την ιδιάζουσα, υπέρμετρη επιθυμία του θεμελιωτή του Γεώργιου Μάρκου (1946-2017) και, κυρίως, με την επίμονη και ουσιαστική διεκδίκηση του Δήμου για κοινωνικά και πολιτιστικά εξωστρεφή παρουσία (κάτι που σηματοδοτήθηκε ήδη με τη διαθεματική διοργάνωση «Το Αίνιγμα του Δάσους», Σεπτέμβριος 2022 – Ιανουάριος 2023).
Το πρόγραμμα της διοργάνωσης περιλαμβάνει performances, αφιερώματα σε queer κοινότητες, προβολές ταινιών σε ειδικά επιμελητικά σύνολα, επιτελεστικές ομιλίες για την κοινωνική οικολογία και την αποανάπτυξη, μουσικά δρώμενα κ.ά.
Στο έξω φρενών από ευχαρίστηση, σε επιμέλεια Νάντιας Αργυροπούλου, συμμετέχουν τα εξής καλλιτεχνά, καλλιτεχνικές οντότητες και επιμελητά:
Αντουανέττα Αγγελίδη, Πατρίσια Απέργη & Oμάδα Χορού Αερίτες, Ρέα Βαλντέν, Tosh Basco, VASKOS (Βασίλης Νούλας & Κώστας Τζημούλης), Μαρίνα Βελησιώτη, Νίκος Βέλμος, Υπατία Βουρλούμη (με Jackie Abhulimen, MAENADS (Eleni Ikoniadou, Aliki Leftherioti, Afroditi Psarra), Μαρία Φ. Ντολόρες, Μαρία Σιδέρη, Τάκα Τάκα), Ίρια Βρεττού, The Callas (Λάκης Ιωνάς & Άρης Ιωνάς), Ιωάννα Γερακίδη (με Leah Clements, Άννα Σαββατοπούλου, Γιάννα Χαραχλιάννη), Πηνελόπη Γερασίμου, Daglara, Navine G. Dossos με James Bridle, Δημήτρης Ιωάννου, Διονύσης Καβαλλιεράτος, Ξένια Καλπακτσόγλου μαζί με τις [Πέγκυ Ζάλη, Σοφοκλή Κουτσουρέλη, Παναγιώτη Λιανό] και Αθηνά Κουμπαρούλη, Λητώ Κάττου, Blaise Kirschner, Κατερίνα Κομιανού, Κωνσταντίνος Λαδιανός, ΛΑΛΑ, Κωνσταντίνος Λαμπρίδης, Ίρις Λυκουριώτη, Ειρήνη Μίγα, Rashaad Newsome, Νιόνια Φιλμς (Άλκηστη Ευθυμίου, Μαρία Φ. Ντολόρες, Σοφία Ντώνα, Σμαρώ Παπαευαγγέλου), Σοφία Ντώνα, Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Άγγελος Παπαδημητρίου, Εύα Παπαμαργαρίτη, Agnieszka Polska, Προσωρινή Ακαδημία Τεχνών, Filipa Ramos (με Rosalind Fowler, Goutam Ghosh & Jason Havneraas, Mariana Murcia, Lea Porsager, Ani Schulze), Τεός Ρόμβος & Χαρά Πελεκάνου, Βαλίνια Σβορώνου, Γαβριέλλα Σίμωσι, Πάνος Σκλαβενίτης, Νάνσυ Σταματοπούλου (με Τάσο Βρεττό, Μάκη Φάρο, Νικολέτα Χατζοπούλου), Κωστής Σταφυλάκης & Τεό Τριανταφυλλίδης, Εύα Στεφανή, Κώστας Σφήκας, Θανάσης Τότσικας, Αντιγόνη Τσαγκαροπούλου / Bunny, Ελένη Τωμαδάκη, Georgia Fambris, Family Business, ΦΥΤΑ, Ηλιάνα Φωκιανάκη (με Δανάη Ηώ, Μαίρη Ζυγούρη, Harun Farocki), Hypercomf, Marie Wilson-Βαλαωρίτη (με Ζωή Βαλαωρίτη & Κατερίνα Βαλαωρίτη).
Συντελεστές:
- Επιμέλεια: Νάντια Αργυροπούλου
- Βοηθός επιμέλειας: Αδριανός Ευθυμιάδης
- Οπτική ταυτότητα και έντυπο υλικό: Εύα Παπαμαργαρίτη
- Σχεδιασμός και εγκατάσταση οπτικοακουστικών: Μάκης Φάρος, Αντώνης Γκατζουγιάννης
- Συνεργάτης αρχιτέκτονας: Σοφία Τεκτονίδου
- Βοηθός δράσεων: Στέφανι Οράτη
- Σχεδιασμός φωτισμών: Νίκος Βλασόπουλος
- Επιμέλεια κειμένων: Φωτεινή Πίπη
- Μεταφορά και εγκατάσταση έργων: Move Art
- Ασφάλιση έργων: Karavias Underwriting Agency S.A.
- Παραγωγή: Laika Productions, AtoZ communication & strategy Ι.Κ.Ε.
Τα έργα του Νίκου Βέλμου προέρχονται από τη Συλλογή του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, Δωρεά Τάκη Ευσταθίου.
* Από τον Κατάλογο 24, Αθήνα: Εκδόσεις Στιγμή, Δεκέμβριος 2009.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΕΩΝ
Παρασκευή 13/10:
19:00 «Γράμματα από τη νήσο Τιόμαν», περφόρμανς των VASKOS (Βασίλης Νούλας & Κώστας Τζημούλης). Διάρκεια: 25 λεπτά
20:00 “She*, They, He* Wanted Green Lawns,” πρόγραμμα οκτώ μικρών έργων κινούμενης εικόνας που επικεντρώνεται στην απόλαυση ως διαμαρτυρία, σε επιμέλεια Νιόνια Φιλμς. Διάρκεια: 76 λεπτά
Παρασκευή 20/10:
19:00 «Σπερίσματα ή τεχνογεωγραφικές παιδαγωγικές», εσπερινές συναντήσεις με ιστορίες του παρελθόντος και του παρόντος ως παραμύθια ή τραγούδια, σε επιμέλεια Ίριδος Λυκουριώτη. Σύντομα θα ανακοινωθούν ημερομηνίες και για άλλα σπερίσματα.
20:30 «Χαρά-ματά», μια περφόρμανς αφιερωμένη στη χαρά. Που όλοι την ξέρουν αλλά δεν τη βρίσκει κανείς. Από την Ομάδα Χορού Αερίτες, σε χορογραφία Πατρίσιας Απέργη
Πέμπτη 26/10:
20:00 «Μεταξύ παρουσίας και απουσίας», βραδιά-κολάζ από περφόρμανς, βίντεο και προφορικό λόγο, με έμφαση στο queer τραύμα, στην απώλεια και στις outsider υποσημειώσεις της ιστορίας, σε επιμέλεια ΛΑΛΑ
Παρασκευή 3/11:
19:00 «Δυσαρμονικοί Συντονισμοί», περφόρμανς των MAENADS (Ελένη Ικονιάδου, Αλίκη Λευθεριώτη, Αφροδίτη Ψαρρά), Μαρίας Σιδέρη, Τάκα Τάκα, ποιητικό ηχητικό κομμάτι της Jackie Abhulimen, βιβλίο με ζωγραφικές και σημειώσεις ημερολογίου της Μαρίας Φ. Ντολόρες, σε επιμέλεια Υπατίας Βουρλούμη
Σάββατο 4/11:
18:00 “Untitled Hand Dance” [Χορός χεριών χωρίς τίτλο], περφόρμανς της Tosh Basco εστιασμένη αποκλειστικά στις χειρονομίες, «μετατοπιζόμενες συνθέσεις με ενσωματωμένες μέσα τους τις στιγμές του κόσμου»
Κυριακή 5/11:
13:00 «Σπουδή για πέντε κεφάλια παρελαυνόντων», του Πάνου Σκλαβενίτη. Ομάδες Χαλανδριωτών προσκαλούνται να μοιραστούν ιστορίες και γνώσεις σχετικά με πομπές, καρναβαλικά δρώμενα και συλλογικές δημόσιες συναθροίσεις της περιοχής
Παρασκευή 10/11:
19:30 «Για μια απολαυστική μαχητικότητα», live πρόγραμμα για την απώλεια, την απόλαυση, την ήπια δύναμη και τη μαχητικότητα, σε επιμέλεια ΠΑΤ (Προσωρινής Ακαδημίας Τεχνών)
Κυριακή 12/11:
16:00 «Η αντίσταση των πυγολαμπίδων», επιτελεστικές ομιλίες για την τέχνη, την αποανάπτυξη, τις ευφρόσυνες πρακτικές αλληλεγγύης στην εποχή της παγκόσμιας κατάρρευσης, σε επιμέλεια Νάντιας Αργυροπούλου
18:00 «Απροσδόκητες Αποδόσεις», περφόρμανς της Νάνσυ Σταματοπούλου με τη συνεργασία των Τάσου Βρεττού, Μάκη Φάρου, Νικολέτας Χατζοπούλου
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Rashaad Newsome, στιγμιότυπο από το “Build or Destroy”, 2021.Μονοκάναλο βίντεο με ήχο, (05:31′)