Εύα Σταμάτη: Για το δικαίωμα να είσαι παιδί!

Ένα πρωτοποριακό μουσείο, το Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης, ένα από τα ελάχιστα στον κόσμο που εκθέτουν έργα ζωγραφικής και κατασκευές παιδιών, κλείνει αυτό τον μήνα τα 20 χρόνια δημιουργικής ζωής. 140.000 παιδιά νηπιαγωγείου και δημοτικού έχουν συμμετάσχει στα σχολικά εκπαιδευτικά προγράμματά του με πηγή έμπνευσης τις εκθέσεις που παρουσιάζει στο χώρο του, 11.000 παιδιά έχουν δημιουργήσει έργα ζωγραφικής και κατασκευές στα εικαστικά εργαστήρια που διοργανώνει για παιδιά 2,5-14 ετών, ενώ οι συλλογές του περιλαμβάνουν 8.000 έργα παιδιών. Παράλληλα, οι μεμονωμένοι επισκέπτες κάθε εθνικότητας έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν σε δίγλωσσα διαδραστικά παιχνίδια.  

Η διευθύντριά Εύα Σταμάτη μάς εξηγεί γιατί είναι τόσο σημαντικό να εκπαιδεύονται τα παιδιά μέσα από την Τέχνη.  

Συνέντευξη Ντόση Ιορδανίδου

CultureNow: Πότε και πώς δημιουργήθηκε το Μουσείο; Από πού προήλθε η ιδέα;

Εύα Σταμάτη: Η… καταγωγή του είναι από τις Μηλιές του Πηλίου, από όπου και η δική μου μακρινή καταγωγή από τους προπαππούδες μου και από τους δύο γονείς! Το Τοπικό  Μουσείο Μηλεών προκήρυξε το 1987 έναν Πανελλήνιο Διαγωνισμό Παιδικής Ζωγραφικής με στόχο την προσέλκυση μεγαλύτερου αριθμού μικρών σε ηλικία επισκεπτών ώστε να γνωρίσουν την τοπική ιστορία και λαογραφία. Οι ετήσιοι διαγωνισμοί συνεχίστηκαν τα επόμενα χρόνια και η απήχηση ήταν τόσο μεγάλη που η ολοένα αυξανόμενη συμμετοχή ξεπέρασε τις δυνατότητες οργάνωσης του διαγωνισμού από το Τοπικό Μουσείο. Τα βραβευμένα έργα έγιναν εκθέσεις στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στο Διεθνές Μουσείο Παιδικής Τέχνης του Όσλο, στο Παιδικό Μουσείο του Μανχάταν, στην γκαλερί Mayfair του Λονδίνου, ενώ απέσπασαν ενθουσιώδη σχόλια από τον Τύπο. Η γνωριμία με τον Rafael Goldin, Ιδρυτή του Διεθνούς Μουσείου Παιδικής Τέχνης στο Όσλο ήταν καταλυτική για την αναζήτηση χώρου στέγασης για το Μουσείο Παιδικής Τέχνης στην Ελλάδα από την ιδρύτριά του Ελένη-Φαίη Σταμάτη, που εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 1994 και στεγάζεται από τότε στο νεοκλασικό κτίριο στην Πλάκα επί της οδού Κόδρου 9.

C. N.: Ποιος είναι ο σκοπός του Μουσείου; Γιατί παιδική τέχνη;

Ε. Σ.: Σκοπός του είναι να αναδείξει τη μοναδικότητα της Παιδικής Τέχνης και να προσφέρει τη δυνατότητα γνωριμίας με την Τέχνη από την παιδική ηλικία. Να προσφέρει διεξόδους που ένας ενήλικος έχει στερηθεί προ πολλού και ένα παιδί έχει ανάγκη να βιώνει κάθε μέρα. Τα παιδιά πειραματίζονται με ποικίλα υλικά, γνωρίζουν διαφορετικές τεχνικές ζωγραφικής, χρησιμοποιούν τη φαντασία τους, καλλιεργούν την αισθητική τους, αναπτύσσουν τη δημιουργικότητά τους. Προτείνοντας λοιπόν μια διαφορετική εκπαιδευτική διαδικασία, μέσω της Τέχνης, το Μουσείο συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας γενιάς νέων με ενδιαφέρον για τον πολιτισμό.

C. N.: Είστε διευθύντρια του Μουσείου τα τελευταία 4 χρόνια. Ποιοι είναι οι δικοί σας, καινούριοι (;) στόχοι;

Ε. Σ.: Όταν ένας φορέας όπως το Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης δημιουργείται για να προβάλει κάτι σχεδόν μοναδικό στο είδος του, την Παιδική Τέχνη, και αναπτύσσει πρωτοποριακές δραστηριότητες ήδη από το ξεκίνημά του, φροντίδα μου ήταν η εξασφάλιση της ευρύτερης συνειδητοποίησης της αξίας του έργου και των εκθεμάτων του.

Η οργάνωση του 1ου Επιστημονικού Συνεδρίου για την Παιδική Τέχνη στην Ελλάδα, το 2005, ήταν η αρχή. Ο επόμενος στόχος ήταν η προσέγγιση και γνωριμία του Μουσείου με το ελληνικό κοινό καθώς την πρώτη 10ετία το Μουσείο είχε ήδη διοργανώσει αρκετές δράσεις και συνεργασίες στο εξωτερικό.

Πραγματοποιήθηκε ο εμπλουτισμός των εκθέσεων με διαδραστικές γωνιές που προσφέρουν σε επισκέπτες όλων των ηλικιών δραστηριότητες για μια προσωπική και δημιουργική ανακάλυψη των εκθεμάτων όλες τις μέρες και ώρες που το Μουσείο είναι ανοικτό. Επιδιώκεται η επαφή με όλο και νεότερες ομάδες κοινού, εργαστήρια για γονείς με παιδιά προσχολικής ηλικίας, διοργανώνονται προγράμματα με την ενεργή συμμετοχή όλης της οικογένειας και προσεγγίζεται μια νέα ομάδα που αναδύθηκε με την πάροδο των ετών, οι απόφοιτοι των εργαστηρίων του Μουσείου.

C. N.: Σε τι αναφέρεται η νέα έκθεση του Μουσείου “Το δικαίωμα να είσαι παιδί”;

Ε. Σ.: Είναι σαφής αναφορά στη Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, ένα επίσημο έγγραφο που υιοθετήθηκε ομόφωνα από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 20 Νοεμβρίου 1989 και έχει επικυρωθεί σε 193 χώρες παγκοσμίως. Η επιλογή του συγκεκριμένου θέματος για την παρουσίαση μιας έκθεσης Παιδικής Τέχνης ήταν μία πρόκληση για το Μουσείο και ταυτόχρονα ένα από τα καλύτερα «δώρα» για τα γενέθλια των 20 χρόνων λειτουργίας του. Το δικαίωμα να είσαι παιδί μέσω της Τέχνης εκπροσωπεί το όραμα που ακολουθεί το Μουσείο στα 20 χρόνια λειτουργίας του: την εκπαίδευση των παιδιών μέσω της Τέχνης.

Έχουν επιλεγεί ογδόντα τέσσερα παιδικά έργα από τις συλλογές του Μουσείου, ανάμεσά τους έργα παιδιών που νοσηλεύτηκαν στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο την περίοδο 1945-1948 (δωρεά Λιλής Αλιβιζάτου), έργα παιδιών της φυλής των Καλάς, τη Unicef αλλά και αναπαραγωγές έργων από τη συλλογή του Διεθνούς Μουσείου Παιδικής Τέχνης στο Όσλο της Νορβηγίας. Τα περισσότερα  έργα δέχονται πολλές «αναγνώσεις» και είναι φοβερή η «αμεσότητα» των έργων και οι εικαστικές «λεπτομέρειες»! Η έκθεση πλαισιώνεται από τα αντίστοιχα εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες με σκοπό  τα παιδιά, μέσα από τα ζωγραφικά και τρισδιάστατα έργα συνομηλίκων τους, και με την παρότρυνση του ερμηνευτή, να αντιληφθούν την έννοια «δικαίωμα». Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τα δικαιώματά τους σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση και να ευαισθητοποιηθούν σε θέματα παραβίασης των δικαιωμάτων. Να μάθουν με ποιο τρόπο να υπερασπίζονται και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους για τον εαυτό τους αλλά και για τους άλλους και να πληροφορηθούν για τους φορείς που προστατεύουν τα δικαιώματά τους. Να κατανοήσουν ότι εκτός από δικαιώματα έχουν και υποχρεώσεις, να διαχωρίσουν την έννοια «δικαίωμα» από την έννοια «επιθυμία».

Να συνειδητοποιήσουν  την ανάγκη της συμμετοχής, της δράσης και της συνεργασίας και να σέβονται τα δικαιώματα των άλλων. Να αντιληφθούν ότι η τέχνη βοηθάει να εκφράσουμε προσωπικές ιδέες και απόψεις και να δημιουργήσουν το δικό τους έργο με θέμα τα δικαιώματά τους. Το κάθε πρόγραμμα σχεδιάζεται σύμφωνα με την ηλικία των παιδιών στα οποία απευθύνεται (Νηπιαγωγείο-Α΄ Δημοτικού, Β΄-Γ΄ Δημοτικού,  Δ΄-Στ΄ Δημοτικού), και την παρουσίαση των προγραμμάτων αναλαμβάνουν ειδικευμένα στελέχη του Μουσείου, μέλη του Εκπαιδευτικού Τμήματός του.

C. N.: Τι περιλαμβάνουν οι συλλογές του Μουσείου;

Ε. Σ.: Οι συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνουν 8.000 έργα ζωγραφικής και κατασκευές παιδιών 4 έως 14 ετών που εμπλουτίζονται κάθε χρόνο. Είναι βραβευμένες συμμετοχές παιδιών νηπιαγωγείων και μαθητών όλων των τάξεων του Δημοτικού από 11 Πανελλήνιους Διαγωνισμούς Παιδικής Ζωγραφικής, έργα ΑμεΑ και επιλεγμένα έργα από τα εικαστικά εργαστήρια για παιδιά που πραγματοποιεί το Μουσείο στο χώρο του. Έργα ζωγραφικής παιδιών από διάφορα μέρη του κόσμου, διεθνή συλλογή έργων με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Έργα με ιστορική αξία, καθώς δημιουργήθηκαν από παιδιά που νοσηλευόντουσαν στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο την περίοδο 1945- 1948 (δωρεά Λιλής Αλιβιζάτου). Έργα σημαντικά για την μελέτη της παιδικής Τέχνης, παιχνίδια με άχρηστα υλικά – κατασκευές παιδιών της Αφρικής και έργα παιδιών της φυλής των Καλάς, που ζει στο ΒΔ Πακιστάν, σχεδόν αποκλεισμένη από τον υπόλοιπο κόσμο, ανέγγιχτη από «αισθητικά πρότυπα», σε άμεση επαφή με το περιβάλλον και σε απόλυτη συνάφεια με τη φύση. Ο ηθικός κώδικας των Καλάς απέκλειε στους ανθρώπους της φυλής την οποιαδήποτε ζωγραφική αναπαράσταση πλην των διακοσμητικών στοιχείων και, χάρη στη συνεργασία  του Μουσείου με τη μη κυβερνητική οργάνωση «Έλληνες εθελοντές φίλοι των Καλάς», προσφέρθηκε για πρώτη φορά σ’ αυτά τα παιδιά η δυνατότητα ελεύθερης ζωγραφικής απεικόνισης. Τα έργα δημιουργήθηκαν από τα παιδιά χωρίς την οποιαδήποτε καθοδήγηση, διδασκαλία ή ερεθίσματα από άλλες εικόνες και αυτή η πρόκληση απέδωσε έργα υψηλής αξίας για τη μελέτη της Παιδικής Τέχνης.

C. N.: Τι οραματίζεστε σχετικά με το μουσείο αλλά και γενικότερα;

Ε. Σ.: Η παιδική Τέχνη ως έκθεμα ανταποκρίνεται στη σύγχρονη ανάγκη του ανθρώπου που περιστρέφεται γύρω από περισσότερο ατομικές ιστορίες. Η δυνατότητα επικοινωνίας με κάθε επισκέπτη είναι ένα προνόμιο που ελάχιστα Μουσεία στον κόσμο διαθέτουν.

Θέλουμε η γνωριμία κάθε επισκέπτη με το Μουσείο να είναι μια εμπειρία. Μέσω της Παιδικής Τέχνης καθιερώνουμε έναν όσο γίνεται περισσότερο συμμετοχικό τρόπο, συνδέουμε μικρούς και μεγάλους με κάτι κοινό, την παιδική τους ηλικία, και προτείνουμε μια συναισθηματική προσέγγιση και όχι μια εγκεφαλική διαδικασία. Προσπαθούμε να κρατήσουμε ζωντανή την επαφή με τον καλλιτέχνη που κρύβει κάθε παιδί μέσα του και το παιδί που θέλει να ξαναβρεί κάθε ενήλικας. Όπως είχε πει ο Πικάσο ήδη από το 1920, κάθε παιδί είναι καλλιτέχνης, το θέμα είναι πώς θα παραμείνει καλλιτέχνης μεγαλώνοντας.

Το Μουσείο προσφέρει ένα διαχρονικό τόπο συνάντησης με τους δημιουργούς των εκθεμάτων του. Τα παιδιά που εξέθεταν έργα τους το 1994 είναι ήδη σήμερα νέοι 20 χρόνια μεγαλύτεροι. Προσφέροντας τη δυνατότητα επαφής με την Τέχνη από την παιδική ηλικία, συμβάλλουμε στη διαμόρφωση μιας γενιάς νέων με αισθητική αγωγή και ενδιαφέρον για τον πολιτισμό, διαχρονικά.

Περισσότερες πληροφορίες για το Μουσείο: www.childrensartmuseum.gr