«Η επίσκεψη» είναι ο τίτλος μιας συλλογής διηγημάτων που αποτελείται από ιστορίες σύγχρονες, καθημερινές, και όμως ανατρεπτικές. Η Εύα Στάμου, συγγραφέας και ψυχολόγος, παρατηρεί τη νεοελληνική πραγματικότητα και αγγίζει ζητήματα καίρια, τόσο σε ατομικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Οι ήρωες των διηγημάτων μοιάζουν γνώριμοι, και η συγγραφέας τούς αντιμετωπίζει με συμπάθεια αλλά και διορατικότητα.
***
-Το τελευταίο σας βιβλίο αποτελεί συλλογή διηγημάτων, αλλά γράφετε και μυθιστορήματα, δοκίμια, άρθρα. Ποια θέση έχουν τα διηγήματα στο πολυποίκιλο συγγραφικό σας έργο;
Αν και έχω γράψει τέσσερα μυθιστορήματα, τα τελευταία χρόνια επιλέγω τη μικρή φόρμα της νουβέλας και του διηγήματος την οποία θεωρώ ιδιαίτερα απαιτητική. Μέσα σε λίγες σελίδες ο συγγραφέας καλείται να κατασκευάσει έναν ολόκληρο κόσμο, να αναδείξει και στη συνέχεια να αποδομήσει τους ήρωές του, να προκαλέσει τον στοχασμό μα και το συναίσθημα του αναγνώστη. Κάθε διήγημα αποτελεί ένα λογοτεχνικό στοίχημα για τον δημιουργό. Αυτό που περισσότερο με ενδιαφέρει στις αφηγήσεις μου είναι να ανατρέπω με τη γραφή μου τα υπάρχοντα σχήματα και να υποδεικνύω διαφορετικές οπτικές ταράζοντας με τον τρόπο αυτό τις αναγνωστικές βεβαιότητες. Αρκετές από τις ιστορίες του νέου βιβλίου μου είναι γραμμένες σε πρώτο πρόσωπο με γλώσσα ανεπιτήδευτη, αυτή που μιλούν οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους, προκειμένου να προσδώσω στα κείμενα πειστικότητα και ως έναν βαθμό την ενάργεια ενός θεατρικού μονόπρακτου. Επεδίωξα ωστόσο ο κάθε χαρακτήρας να έχει το δικό του, ξεχωριστό ύφος, την δική του φωνή – ελπίζω να κατάφερα να δημιουργήσω την εντύπωση της άμεσης προφορικότητας.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
-Στα διηγήματά σας η σχέση μητέρας-παιδιού φαίνεται να παραμένει καθοριστική πολλά χρόνια μετά την ενηλικίωση του παιδιού, είτε επειδή λειτουργεί ασφυκτικά, είτε επειδή δεν ήταν επαρκής συναισθηματικά. Δεδομένου ότι έχετε και την ιδιότητα της ψυχολόγου, πώς πιστεύετε ότι μπορεί να κοπεί υγιώς ο ομφάλιος λώρος, ή αντίστροφα, να αναπληρωθεί η έλλειψη;
Το πρόβλημα ξεκινά από το γεγονός ότι ορισμένοι γονείς αντιμετωπίζουν τα παιδιά όχι ως αυτόνομες υπάρξεις αλλά ως δική τους προέκταση. Τα πρώτα χρόνια της ζωής βιώνουμε μια σχέση απόλυτης συμβίωσης με τη μητέρα, λες και αποτελούμε ενιαίο οργανισμό, κάτι που είναι απαραίτητο για την επιβίωσή μας. Αν όμως αυτό δεν αρχίζει σταδιακά να αλλάζει με την βούληση και την αρωγή των γονιών ή έστω μέσα από πιο βίαιες διαδικασίες απεξάρτησης κατά τη διάρκεια της εφηβείας, μπορεί να οδηγηθούμε σε μία σειρά από ψυχικές συγκρούσεις και βιώματα θυμικής συμφόρησης που καταλήγουν σε προσωπικά αδιέξοδα. Η ψυχοθεραπεία είναι ένας δημιουργικός και συχνά αποτελεσματικός τρόπος ώστε να επιλύσουμε ζητήματα τέτοιας φύσεως και να αρχίσουμε να λειτουργούμε ως αυτόνομες προσωπικότητες, έστω και σε μεγάλη ηλικία.
-Η σύγκρουση ανάμεσα σε διαφορετικές κουλτούρες φαίνεται ότι σας απασχολεί έντονα. Έχοντας ζήσει τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Μεγάλη Βρετανία, πώς βλέπετε να αντεπεξέρχεται η ελληνική κοινωνία σε αυτή την πρόκληση;
Ο τόπος παίζει σημαντικό ρόλο στις ιστορίες μου. Τοποθετώ τους ήρωές μου σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και του εξωτερικού –Δανία, Αγγλία, Γαλλία, Αμερική– όπου έχω περάσει σύντομα ή μεγάλα διαστήματα της ζωής μου. Αυτή η επιλογή εκφράζει την επιθυμία μου να απευθυνθώ στο αναγνωστικό κοινό γράφοντας για θέματα πανανθρώπινα, όπως οι συγκρούσεις στο κοινωνικό και το ερωτικό πεδίο, η φθορά του σώματος, το πένθος, η δυσκολία των σύγχρονων σχέσεων, η ταξική, εθνική, σεξουαλική διαφορετικότητα, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η μοναξιά. Το γεγονός ότι κείμενά μου μεταφράζονται στα γαλλικά, δανικά, ιταλικά, αραβικά, μου δείχνει ότι παρουσιάζουν ενδιαφέρον για ένα διεθνές ακροατήριο.
Το τελευταίο διάστημα βλέπω ότι οι Έλληνες δημιουργοί έχουν αρχίσει να εντάσσουν στα κείμενά τους σύγχρονα θέματα. Αν και η επανάσταση του ‘21, ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος, ο Εμφύλιος, η Μικρασιατική Καταστροφή αποτελούν ιστορικά ορόσημα, είναι επίσης καιρός να μετακινηθούμε στο σήμερα και τα δεκάδες ζητήματα που απασχολούν τον σύγχρονο πολίτη, αφήνοντας πίσω μας την ηθογραφία και την προσπάθεια μίμησης του Παπαδιαμάντη ή του Βιζυηνού που ως λογοτέχνες ήταν άλλωστε μοναδικοί.
Μιλώντας γενικότερα για τη σχέση, ειρηνική ή συγκρουσιακή, μεταξύ ανθρώπων που προέρχονται από διαφορετικές κουλτούρες ή χώρες, θα έλεγα ότι μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας χαρακτηρίζεται από ενσυναίσθηση για τον πόνο κατατρεγμένων ανθρώπων, ωστόσο χρειάζεται σοβαρότερη ενημέρωση και έλλογη συζήτηση ώστε να καταστούν κατανοητές οι διαστάσεις ενός σύνθετου και διαρκώς αυξανόμενου ανθρωπιστικού προβλήματος.
-Σε αρκετά διηγήματά σας φαίνεται η εμφάνιση μιας γυναίκας είτε να προδίδει την αλήθεια για την ψυχολογική της κατάσταση είτε να την εγκλωβίζει σε στερεότυπα που απέχουν παρασάγγας από την πραγματικότητα. Πόσες αλήθειες μπορεί να προδίδει κάποιος χωρίς να μιλήσει και πόσο στρεβλή εικόνα, αντίστροφα, μπορεί να σχηματίσουν οι άλλοι κρίνοντας μόνο από την επιφάνεια; Ποιες είναι οι ιδιότητες που πρέπει να διαθέτει ή να αναπτύξει κάποιος για να φτάσει στο σημείο να κρίνει αμερόληπτα, όσο είναι αυτό εφικτό;
Όλοι έχουμε περισσότερες από μία όψεις, δεν είμαστε μονοδιάστατοι. Η συμπεριφορά μας καθορίζεται βεβαίως από τον χαρακτήρα μας αλλά επηρεάζεται επίσης από τις περιστάσεις και την αλληλεπίδραση με τους άλλους. Σε κάθε περίπτωση είναι καλό να αποφεύγουμε κρίσεις που αφορούν την προσωπικότητα ενός ανθρώπου βασιζόμενοι στα εξωτερικά του χαρακτηριστικά – αρκετά συνηθισμένο φαινόμενο όταν το αντικείμενο της παρατήρησής μας είναι γυναίκα, αφού για αρκετούς ο χαρακτήρας μιας γυναίκας ταυτίζεται με το σώμα της (τις ενδυματολογικές επιλογές, ή τον σωματότυπό της). Για αυτό δεν είναι ακατανόητη η τάση πολλών γυναικών να δίνουν μεγάλη έμφαση στην εξωτερική τους εμφάνιση ακολουθώντας συχνά καταπιεστικές, κοστοβόρες, ακόμα και επικίνδυνες μεθόδους διατήρησης της κομψότητας και της νεότητάς τους.
Η αμερόληπτη κρίση προϋποθέτει κατανόηση και αποδοχή του εαυτού καθώς και γνώση των προσωπικών ορίων ώστε να αποφεύγουμε όσο είναι δυνατόν τις προβολές και τις γενικεύσεις. Απαιτεί επίσης την ικανότητα να μπαίνουμε στη θέση των άλλων και να αντιλαμβανόμαστε, όσο είναι εφικτό, τη δική τους πραγματικότητα.
-Τα διηγήματα που συναπαρτίζουν το β’ μέρος της “Επίσκεψης” λαμβάνουν χώρα σε ένα απροσδιόριστο νησί που δέχεται αθρόες μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές. Αφηγητές είναι πρόσωπα που βρίσκονται στο νησί αυτό για διάφορους λόγους και με διαφορετικές ιδιότητες. Ποια ήταν τα σχετικά ερεθίσματα που είχατε;
Το λογοτεχνικό έναυσμα δόθηκε από την εργασία μου ως ψυχοθεραπεύτρια με διασωστικά πληρώματα στο ανατολικό Αιγαίο – μια πραγματικά συνταρακτική εμπειρία την οποία για λόγους επαγγελματικής δεοντολογίας δεν θα μπορούσα να μεταφέρω στο χαρτί. Αντί για αυτό έπλασα ιστορίες για λογοτεχνικούς χαρακτήρες που βασίστηκαν στην παρατήρηση και την επινόηση. Χωρίς να αποκαλύπτω στοιχεία για αληθινούς ανθρώπους, με όπλο την συγγραφική μου φαντασία, θέλησα να μεταφέρω στο αναγνωστικό κοινό την ατμόσφαιρα που επικρατεί σε έναν τόπο όπου λειτουργεί κέντρο φύλαξης προσφύγων, τους τρόπους με τους οποίους επηρεάζεται άμεσα η ζωή όσων εργάζονται εκεί καθώς και η καθημερινότητα των ντόπιων.
-Μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο ανασφάλειας και αβεβαιότητας –υγειονομικής, οικονομικής, διεθνοπολιτικής– ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό που πιστεύετε ότι χρειαζόμαστε σήμερα περισσότερο από ποτέ για να είμαστε καλά με τον εαυτό μας και τους άλλους γύρω μας;
Το σημαντικότερο είναι η καλή ψυχική υγεία· όπως γράφω και σε αρκετά άρθρα μου με θέμα την ανολοκλήρωτη ψυχιατρική μεταρρύθμιση στη χώρα μας, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι υγεία χωρίς ψυχική υγεία δεν υπάρχει. Η δύναμη που μας εξασφαλίζει μια καλή ψυχική κατάσταση μας επιτρέπει να κάνουμε σχέδια και όνειρα για το μέλλον, να μην απελπιζόμαστε με τα όσα φρικτά συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια –πανδημία, πόλεμος, κλιματική κρίση, έκρηξη ενδοοικογενειακής βίας–, να αγωνιζόμαστε για τις ιδέες μας συνειδητοποιώντας την αξία της κοινωνικής προσφοράς. Η ψυχική ισορροπία μας βοηθά επίσης να παραμένουμε ψύχραιμοι, να μελετάμε τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας πριν δράσουμε, να εντοπίζουμε γρήγορα τα fake news και να αντιστεκόμαστε στην προσπάθεια χειραγώγησης των συνειδήσεων από τον κίτρινο Τύπο.