«Φαλακρή τραγουδίστρια»: Απουσία προσωπικής ταυτότητας

Στη Β´ σκηνή του θεάτρου της οδού Κεφαλληνίας, παρακολουθήσαμε το έργο του Ευγένιου Ιονέσκο, «Φαλακρή τραγουδίστρια», σε μετάφραση των Αλέξανδρου Μυλωνά και Αλέξη Αλάτση. Σκηνοθετεί η Μαρία Ξανθοπουλίδου μια στέρεη παράσταση, δύσκολη και απαιτητική που παράγει άπλετο καυστικό χιούμορ. Η δυναμική του πολυμορφικού κειμένου έχει διαχρονική ισχύ, καθώς οι χρεωκοπημένες ζωές αποτελούν την επιτομή και του σημερινού «πολιτισμένου» κόσμου μας.

Μηνύματα και προβληματισμοί προσδίδουν σύγχρονο χαρακτήρα σε ένα επαναστατικό συγγραφικό πόνημα που προοικονόμησε την αποπροσωποίηση του ατόμου, στα επόμενα χρόνια.

Τα σκηνικά / κοστούμια επιμελήθηκε η Αριάδνη Βοζάνη, την κίνηση η Κατερίνα Φωτιάδη, τους φωτισμούς η Βαλεντίνα Ταμιωλάκη και την πρωτότυπη μουσική ο Λόλεκ.

Ένα πρωτοποριακό έργο που γράφτηκε το 1948 και ανέβηκε στη σκηνή του Theatre des Noctabules, στο Παρίσι, το Μάιο του 1950, με τίτλο «La Cantatrice Chauve».

«Τραγωδία της γλώσσας», ήθελε ο Ιονέσκο να ονομάσει το έργο του που αποτελείται από ένδεκα σκηνές σχεδόν χωρίς περιεχόμενο. Όπως μας αποκαλύπτει ο ίδιος στο «Σημειώσεις και Αντι- σημειώσεις, η «Φαλακρή τραγουδίστρια», γράφτηκε, επειδή επηρεάστηκε από μία μέθοδο εκμάθησης αγγλικών. Έτσι ο σκελετός και το ύφος του βιβλίου «L’ anglais sans peine», χρησιμοποιήθηκαν ως πρωτογενές υλικό, για το θεατρικό.

Έργο ανατρεπτικό για την εποχή του, καθιέρωσε το « Θέατρο του Παραλόγου» και σήμερα θεωρείται ένα από τα σημαντικά έργα του κλασικού ρεπερτορίου. Ο Γαλλορουμάνος συγγραφέας με σατιρικό τρόπο καταγγέλλει την έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας μέσα στην παγκόσμια κοινότητα, με όχημα μια κενή γλώσσα. Μία γλώσσα αποστεωμένη, ανεπαρκής στη λεξιλογική της έκφραση, που απλώνεται και επηρεάζει την όλη ψυχολογική ιδιοσυστασία της ανθρώπινης ύπαρξης.

Κείμενο γεμάτο συμβολισμούς μιλάει για τα δεινά του μικροαστισμού και του αποκλεισμού της εξατομίκευσης. Πως αυτά μετατρέπουν τον άνθρωπο σε αυτοματοποιημένη μηχανή, χωρίς προσωπικότητα, όνειρα,, ενδιαφέροντα, ιδέες και οράματα. Ανία, επιδερμικές σχέσεις, συναισθηματική στέρηση, ένδεια πνευματικότητας, απέραντη αίσθηση μοναξιάς, κυριαρχούν στις ζωές των ηρώων.

Τα δύο ζευγάρια οι Σμιθ και οι Μαρτέν, αδυνατούν να συνομιλήσουν, καθώς οι λέξεις έχουν εκδυθεί το νόημά τους και το μόνο που παράγουν είναι ανούσιοι ήχοι. Τίποτε αληθινό δεν μοιράζονται και ό,τι προσωπικό και αυθεντικό υπάρχει μέσα τους, πέφτει στο βωμό της μηχανιστικής αντίληψης για τα πράγματα. Ο πάγος και το κενό του εσωτερικού τους κόσμου καταδικάζει οποιαδήποτε ανάπτυξη αυτογνωσίας και καλλιέργεια ουμανιστικού στοιχείου.

Η σκηνοθέτιδα Μαρία Ξανθοπουλίδου, οικοδομεί τη γεωμετρία της παράστασης στοχεύει στο κέντρο του προβληματισμού του συγγραφέα, πατώντας πάνω στην ακμαία μετάφραση.

Έκφραση, κίνηση και λόγος, αποδίδονται με εύστοχο τρόπο, πλην ελαχίστων περιπτώσεων, όπου παρατηρείται μία αδόκιμη υπερβολή. Οι ηθοποιοί κινούνται σαν μαριονέτες, όπως πίστευε ο ίδιος ο Ιονέσκο για τους ανθρώπους της εποχής του. Η δική του κοσμική πραγματικότητα διακρινόταν από παραίτηση και ηττοπάθεια που μετέτρεπαν την κοινωνία σε αγέλη. Τα λιτά αντιπροσωπευτικά σκηνικά και κοστούμια, οι αριστοτεχνικοί φωτισμοί και η υπαινικτική μουσική συμπληρώνουν το παζλ της θεατρικής κατασκευής.

Η διανομή πολύ καλή, Αλέξανδρος Μυλωνάς, Φαίη Ξυλά, Ευγενία Αποστόλου, Σωκράτης Πατσίκας, Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος και Σοφιάννα Θεοφάνους.

Ο κύριος Σμιθ του Αλέξανδρου Μυλωνά, κοφτός, άκαμπτος, απότομος, κυνικός, αντιμετωπίζει την όλη κατάσταση με έναν φλεγματικό τρόπο που σπάει κόκαλα. Το κωμικό στοιχείο που πηγάζει μέσα από το σαρκασμό του δείχνει την ανελέητη απόγνωση του χαρακτήρα που ενσαρκώνει, αιχμάλωτου της ισοπεδωτικής ρουτίνας.

Η Φαίη Ξυλά ξεχωρίζει για την ερμηνεία της ως κυρία Σμιθ, μια γυναίκα βαθιά πληγωμένη και ξένη προς τον εαυτό της. Αποσυρμένη σε ένα κόσμο άσκοπο, αντιφατικό, τραγικά πληκτικό και άρρωστο, βιώνει το απέραντο κενό της, ανίκανη να αντιδράσει. Με μέτρο, σύνεση και αέρα ρομπότ, κινείται μέσα στο σκηνικό που εικονοποιεί ένα αντιπροσωπευτικό αγγλικό σαλόνι, αποπνέοντας καθαρά την αυτοεγκατάλειψή της. Η ταλαντούχα ηθοποιός αποτυπώνει σαφώς τη μετριότητα της ζωής της ηρωίδας, έτσι ώστε να ενισχύει την εμβέλεια του δραματουργικού βάθους.

Εξαιρετικός στο ρόλο του ο χαρισματικός Σωκράτης Πατσίκας, προσεγγίζει το ρόλο ως κύριος Μαρτέν, με το δικό του χαρακτηριστικό ύφος. Άλλοτε με αφέλεια σοκαριστική και άλλοτε με την κουτοπονηριά του μέσου συμβατικού ανθρώπου, τελοιοποιεί την εικόνα του προσώπου που υποδύεται.

Η υπηρέτρια της Σοφιάννας Θεοφάνους, πειστικότατη, προκλητική, αφοσιωμένη στο ερμηνευτικό της κέντρο και δηκτική, σκιαγραφεί την περσόνα αποδοτικά.

Πολύ καλή η Ευγενία Αποστόλου, ως κυρία Μαρτέν, με υπερβατική συστολή ενίοτε και πληθωρική αυθορμησία που εντείνουν μια αδόμητη ασυμμετρία.

Αξιοπρεπής ο Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος, που υποδύεται τον πυροσβέστη. Κάποιες όμως στομφώδεις κινήσεις και κινητικές υπερβάσεις δεν πείθουν.

Γενικά επικρατούν λεκτικές ετοιμολογίες, παιγνιώδη πειράγματα και ένας ιλιγγιώδης ρυθμός εκφοράς του λόγου. Αυτά συγκροτούν ένα κλίμα γκροτέσκ και θολό, πλήρως εναρμονισμένο με το πνεύμα και τις δραματικές προθέσεις του κειμένου.

«Φαλακρή τραγουδίστρια», θεατρικό έργο που στηρίζεται στην αντιφατικότητα του συναισθήματος, στην ανατροπή της αριστοτελικής λογικής και στη δυσπιστία της διαλεκτικής εμβέλειας της γλώσσας.

Η ομοιομορφία της ιδεολογικής αντίληψης για τον προσδιορισμό του εαυτού, της κοινωνίας και του παγκόσμιου στερεώματος, δημιουργεί ισοπεδωτικό και σκιερό περιβάλλον. Ένα περιβάλλον παθητικό, σαρκοβόρο και επικίνδυνο, με πολλές πινελιές χλευασμού ή εμπαιγμού.

«Από τη στιγμή που το κωμικό είναι η διαίσθηση του παραλόγου, τότε, κατ´ εμέ, το κωμικό είναι πιο πολύ κοντά στην απελπισία», σημειώνει ο Ευγένιος Ιονέσκο.

Μια παρωδία, αντικομφορμιστική, όπου οι σκηνικοί κανόνες παραβιάζονται και το συναίσθημα εκφράζεται μέσα από την αντινομία και τις αντιθέσεις. Επίσης η δριμεία ειρωνεία με τα στοιχεία του παραλόγου που ακολουθούν, προωθούν τη δράση και εξασφαλίζουν με πληρότητα την ακαθοριστία. Το διφορούμενο νοηματικό σύμπαν, η απουσία προσέγγισης και η ποικιλομορφία των ερμηνειών για τα διαδραματιζόμενα, αποτυπώνουν την ανθρωπογεωγραφία της θεατρικής παραγωγής

Διαβάστε επίσης:

Η Φαλακρή Τραγουδίστρια, του Ευγένιου Ιονέσκο στο Θέατρο οδού Κεφαλληνίας – Β’ σκηνή