Φαμπέρ Ο καταστροφέας – Tristan Garcia: Κριτική βιβλίου

“Ίσως να ξαναγυρίσει, αλλά δεν είναι πια εδώ. Η ανάμνησή του ξεθωριάζει. Κάτι δικό του μιλάει μέσα μου και με βάζει κατά καιρούς ακόμα σε πειρασμό, όταν κάθομαι στο τραπέζι μου και γράφω. Ζει στα βιβλία μου. Εκεί μόνο, κατά τα άλλα έχει τελειώσει ͘ με στοίχειωσε και με παράτησε” γράφει ο συγγραφέας κλείνοντας την κουρτίνα της αφήγησής του και το μάτι στον ήρωά του Φάμπερ. Αυτός ο Φαμπέρ ενσαρκώνει τόσο εύληπτα και γλαφυρά έναν ολόκληρο κόσμο και μία εποχή που βρίσκεται πλέον στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Με ανάμνηση τον αιματηρό και επαναστατικό Μάη του ’68 ο Φαμπέρ παραβιάζει κανόνες και αρχές από πολύ μικρή ηλικία, με μία διάθεση να επιβληθεί της εποχής του, να διαφοροποιηθεί από πολύ νωρίς. Είναι ένας “καταστροφέας” του καιρού του και εισβάλει με τρόπο σαρωτικό στις ζωές των ανθρώπων που τον συναναστρέφονται προκαλώντας αναστάτωση, παραβατική συμπεριφορά και μπελάδες. Ο Φαμπέρ είναι ένα πρόσωπο που καθρεφτίζει όλα εκείνα τα παιδιά που επιθύμησαν να αναδειχτούν μέσα σε έναν κόσμο ολοένα μεταβαλλόμενο, άστατο και ασταθή, μέσα σε μία κοινωνία που τα ανέδειξε δια της απουσίας πολιτικών πρωτοβουλιών για την ορθολογική και συστηματική διαπαιδαγώγησή τους. Θύματα και θύτες λοιπόν, παιδιά όπως ο Φαμπέρ, επιδίδονται σε συμπεριφορές που προσελκύουν βλέμματα αλλά δεν οδηγούν πουθενά, καταδικασμένα πριν ακόμα αρθρωθούν οι κουβέντες τους και φανούν οι πράξεις τους.

Ο Garcia δεν επιλέγει τυχαία να εντρυφήσει σε ένα ζήτημα φλέγον για εκείνα τα παιδιά όπως ο Φαμπέρ που παίζουν με την ίδια τους την υπόσταση και την επιβίωσή τους σε έναν κόσμο που μοιάζει να είναι εχθρός τους. Ο συγγραφέας με τόλμη και θάρρος θα μας εντάξει στο πλαίσιο που καθορίζεται από την μια από μια γενιά ένδοξη σαν εκείνη που πρωτοστάτησε τον Μάη του ’68 και επέφερε αλλαγές στο εκπαιδευτικό αλλά όχι μόνο σύστημα και από την άλλη από εκείνη την γενιά του Φαμπέρ και των άλλων παιδιών, μίας άδικης μεταβατικής γενιάς, για να είμαστε ειλικρινείς, η οποία επιχείρησε να αυτοπροσδιοριστεί και να καταστεί εξίσου παρεμβατική ως μία συνιστώσα που θα προσπαθήσει να αλλάξει και πάλι τα κακώς κείμενα. Τελικά όμως μεγαλύτερο το τίμημα και η θυσία. Ένας ολόκληρος κόσμος εμπνεύστηκε από τα επιτεύγματα εκείνων των παιδιών του Μάη του ’68 που άλλαξαν με λόγια και σκέψεις τον ρου της ιστορίας και οι επερχόμενες γενιές, όπως αυτή του Φαμπέρ, οι κατά κάποιο τρόπο αδικημένες θα το φέρουν βαρέως αν και εκείνες δεν κατορθώσουν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και να επιφέρουν με τον τρόπο τις δικές τους αλλαγές, μοιάζει αυτό το συναίσθημα να διαβρώνει κάθε έκφανση της ζωής τους. Η εποχή του Φαμπέρ και τα παιδιά σαν τον Φαμπέρ, μεγάλωσαν ανορθόδοξα και ούτε λίγο ούτε πολύ “γεύονται” το αποτέλεσμα πολιτικών προηγούμενων χρόνων και όταν μέρος αυτών είναι αποτυχημένες και σε λάθος κατεύθυνση, όλα είναι δυνατόν να πάνε στραβά και ανάποδα με άγνωστες συνέπειες.

Ο Φαμπέρ, η Μαντλέν, ο Μπαζίλ ανήκουν σε μία Δύση που αναζητά πατήματα και ταυτότητα, ο Μάης του ’68 μπορεί να έφερε πολλές αλλαγές αλλά τα προβλήματα για ριζικές μεταρρυθμίσεις σε όλους τους τομείς ήταν όνειρο απατηλό, ένα μικρό κομμάτι ικανοποιήθηκε και αυτό μετά από πολλούς αγώνες. Μήπως ήρθε η ώρα εκείνη την δεκαετία του ’90 όπου ο κόσμος και πάλι ήταν σε αναβρασμό να επέλθει επιτέλους αυτό που όλοι προσδοκούσαν ή η ζωή θα χαντακωνόταν και πάλι σε υποσχέσεις και επιθυμίες που ποτέ δεν γίνονταν πραγματικότητα; Ο Φαμπέρ έγινε το νέο πρότυπο ενός νέου που θα επιτύχει τους στόχους του, θα διαπρέψει τα επερχόμενα χρόνια, θα γυρίσει νικητής από την αρένα της ενήλικης ζωής. Δυστυχώς το στοίχημα δεν πέτυχε, τίποτα δεν έγινε, ο δρόμος ήταν ανοιχτός αλλά η ελπίδα που όλοι ανέμεναν δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ και ο Φαμπέρ ήρθε αντιμέτωπος με ένα παρόν που μύριζε αποτυχία και πως κανείς να το αποδεχτεί όταν άλλα έχει φανταστεί και ονειρευτεί. Απειθαρχία, εγκληματική δράση στα όρια της τιμωρίας, ασυδοσία, επιθετικότητα και κάθε είδους ατιμωτικές συμπεριφορές θα είναι το επιστέγασμα ενός Φαμπέρ που διαλύει τα πάντα γιατί όλα γύρω του θυμίζουν αποσυναρμολογημένη μηχανή και εκτροχιασμένο τρένο. Θα πει ο ίδιος χαρακτηριστικά: “Νά όμως που ήμουν μπροστά τους κατεστραμμένος, αλλά τα αποθέματα των ελπίδων τους ήταν τέτοια, που η χαρά τους βλέποντας με ζωντανό υπερνικούσε την απογοήτευση της ανακάλυψης ότι είχα αποτύχει ολοκληρωτικά”. Δεν γνώρισε τους γονείς του, αλλά δοκίμασε να αποτελέσει πρότυπο για τους συμμαθητές του. Τι γίνεται όμως μετά από χρόνια όταν αντικρίζει την πόλη που μεγάλωσε, αυτή την μικρή πόλη του Μορναί; Δυστυχώς θα γυρίσει ξοφλημένος και ανίκανος να αποδείξει το οτιδήποτε, έρμαιο της δικής του αδυναμίας να εμφανίσει ένα οποιοδήποτε επίτευγμα, ξεβρασμένος από μία εποχή ανίκανη να στηρίξει παιδιά σαν τον Φαμπέρ και να τα νουθετήσει.

Ο συγγραφέας θα αφηγηθεί την ιστορία ενός ανώνυμου Φαμπέρ, μίας ανθρώπινης “μηχανής” που θα μπορούσε να λέγεται αλλιώς, αν κανείς αναγνωρίσει στον Φαμπέρ έστω και ένα θετικό, αν σε αυτόν βρει μία ικμάδα αισιοδοξίας πως κάτι έστω επιχείρησε να δημιουργήσει, πως με κάποιο τρόπο πάλεψε να ξεπεράσει το κακό μικρόβιο της καταστροφής που τον διακατείχε, τότε ίσως μας αναφέρει ο συγγραφέας πως αξίζει να τον θυμόμαστε. Επιρρεπής στην παράβαση, σκυμμένος πάνω από την αποδόμηση, “μπορεί κανείς να πιστέψει ότι ο Φάμπερ ήταν ένας διάβολος παρά τη θέλησή του, μια δύναμη απόλυτα αρνητική, αλλά με τη μορφή ανθρώπου”. Εκπροσωπεί και στο πρόσωπό του προσωποποιείται μία ολόκληρη κοινωνία που δεν κατάφερε να εδραιώσει μία ορθόδοξη πορεία προς κάποια πραγμάτωση και να παρουσιάσει ένα όραμα για το μέλλον και έτσι “ανεχθήκαμε την κοινωνία σαν μια υπόσχεση που διαψεύστηκε διπλά. Μερικοί το συνήθισαν, κάποιοι άλλοι δεν μπόρεσαν ποτέ να το αποδεχτούν”.

“Αρκούμαστε σε πρόσωπα με εύθραυστα νεύρα, ανικανοποίητα, μονίμως ανήσυχα, που επικρίνουν την άνεση, την υγεία, τη ζωή, γιατί αισθάνονται ότι έρχεται η νύχτα και ο θάνατος, παρόλο που είναι ακόμα μακριά”.

Ποτέ δεν θα πας εκεί που πάνε οι καταδικασμένοι, στη λησμονιά, στα μαρτύρια. Θα τους σκέφτεσαι αυτούς, εμένα, αλλά εσύ είσαι φωτεινό πλάσμα. Με αγάπησες όσον καιρό μπορούσες, κανείς δεν θα κατηγορήσει για τίποτα, σου το υπόσχομαι. Είμαι ευτυχισμένος για σένα, μέσα στα σκοτάδια θα ξέρω ότι η ψυχή σου ζει εν ειρήνη”.

Το βιβλίο του Tristan Garcia, Φαμπέρ Ο καταστροφέας, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.