Φεστιβάλ Αθηνών 2011: Ιδομενέας στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Ο πολυβραβευμένος νεαρός μαέστρος Ζερεμί Ρορέρ, που ξεχωρίζει για τη θεατρική ευαισθησία, τη λεπτή μουσικότητα και την …

έξοχη τεχνική του, μαζί με το μουσικό σύνολό του Le Cercle de l’ Harmonie επιστρέφουν στο Φεστιβάλ Αθηνών, αυτή τη φορά για να μας παρουσιάσουν σε συναυλιακή μορφή την τρίπρακτη όπερα «Ιδομενέας» του Μότσαρτ. 

Το 1781, σε ηλικία μόλις 25 ετών, ο νεαρός Μότσαρτ πρωτοπαρουσιάζει στο Μόναχο την όπερα «σέρια» υπό τον τίτλο Ιδομενέας με ανέλπιστη επιτυχία. Βασισμένο στον αρχαιοελληνικό μύθο και στο πεντάπρακτο δράμα του Αντουάν Ντανσέ, που επεξεργάστηκε ο λιμπρετίστας κληρικός Τζιοβάνι Μ. Βαρέσκο, το έργο συμπλέκει μορφολογικά χαρακτηριστικά της ιταλικής, γαλλικής και γερμανικής οπερατικής παράδοσης.

Ο βασιλιά της Κρήτης Ιδομενέας, επιστρέφοντας στην πατρίδα του μετά την πολιορκία της Τροίας, καλείται να αντιμετωπίσει ένα τραγικό δίλημμα: για να σώσει το βασίλειο του θα πρέπει να θυσιάσει τον γιο του, Ιδαμάνθη. Αλλά κι ο Ιδαμάνθης βρίσκεται  με τη σειρά του εγκλωβισμένος ανάμεσα στον έρωτα δύο πριγκιπισσών: της αιχμάλωτης Τρωάδας Ίλιας και της Ηλέκτρας. Το δράμα κορυφώνεται με την πρόθεση της Ίλιας και του ίδιου του Ιδομενέα να θυσιαστούν, ενώ ο «από μηχανής θεός» θα δώσει την ανέλπιστη λύση…
Ο Ζερεμί Ρορέρ έχει χαρακτηριστεί «Ανακάλυψη της χρονιάς 2008» από τους Γάλλους κριτικούς. Σε νεαρή ηλικία υπήρξε βοηθός των Μαρκ Μινκόφσκι και Ουίλλιαμ Κρίστι. Το 2005, μαζί με τον βιολονίστα Ζυλιέν Σωβάν, ίδρυσε το σύνολο Le Cercle de l’Harmonie (Ο κύκλος της Αρμονίας).

Το 2006, ο Ζερεμί Ρορέρ και ο Κύκλος της Αρμονίας τράβηξαν την προσοχή του ευρύτερου κοινού, που ενθουσιάστηκε με την παρουσίαση του Ιδομενέα στο Φεστιβάλ της Μπων. Από τότε, κάθε χρόνο παρουσιάζουν στο φεστιβάλ μια καινούργια κορυφαία παραγωγή. Το 2008, ο Ρορέρ και η ορχήστρα του έκαναν μια περίφημη εμφάνιση στο φεστιβάλ της Αιξ-αν-Προβάνς με το έργο του Χάυντν L’infedeltà delusa. Ο Ρορέρ τιμήθηκε με το Βραβείο «Γκαμπριέλ Ντυσυρζέ», που δίνεται σε εξαιρετικούς νέους ερμηνευτές του Μότσαρτ.

Έχει ήδη διευθύνει πολλές σημαντικές ορχήστρες, όπως της Όπερας της Βαστίλλης και της Λυών, τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Γαλλικής Ραδιοφωνίας και τη Συμφωνική Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας της Στουτγάρδης.

Το 2008, έκανε ένα εντυπωσιακό ξεκίνημα στις ΗΠΑ με την Ορχήστρα Δωματίου της Φιλαδέλφειας και αργότερα στο Βέλγιο, διευθύνοντας στο θέατρο La Monnaie τους Γάμους του Φίγκαρο (2009) και τον Ιδομενέα (2010) με μεγάλη επιτυχία. Επίσης, παρουσίασε πολλές οπερατικές παραγωγές στην Opéra Comique του Παρισιού. Στο Θέατρο των Ηλυσίων Πεδίων διηύθυνε τα έργα του Κουρτ Βάιλ Mahagonny Songspiel και Εφτά θανάσιμα αμαρτήματα με το Ensemble Modern και την Angelika Kirchschlager.

Πρόσφατα έκανε το ξεκίνημά του στην Κρατική Όπερα της Βιέννης διευθύνοντας το Έτσι κάνουν όλες του Μότσαρτ, ενώ μελλοντικά σχέδιά του περιλαμβάνουν την Ορχήστρα Δωματίου του Μονάχου και τη Γερμανική Φιλαρμονική Μουσικής Δωματίου της Βρέμης. Επίσης, το 2013 θα παρουσιαστεί πρώτη φορά στο Φεστιβάλ του Γκλάιντμπορν. Οι ηχογραφήσεις του με τους Ντ. Ντάμραου, Φ. Γιαρούσκυ και τον Κύκλο της Αρμονίας έχουν λάβει εξαιρετικές κριτικές.

Ο μαέστρος και συνθέτης Ζερεμί Ρορέρ και ο βιολονίστας Ζυλιέν Σωβάν, κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ της Ντωβίλ, το 2005, αποφάσισαν να διαμορφώσουν ένα ιδανικό Σύνολο για την εκτέλεση του συμφωνικού και λυρικού ρεπερτορίου του τέλους του 18ου αιώνα αναβιώνοντας το όνομα Ο κύκλος της Αρμονίας (Le Cercle de l’Harmonie). Η ταυτότητα του Συνόλου συνδέεται με τα αριστουργήματα του Μότσαρτ και του Χάυντν, αλλά και με το γαλλικό ρεπερτόριο από το τέλος της μοναρχίας έως το 1830.

Η φήμη του Κύκλου της Αρμονίας αυξάνεται διαρκώς από τη δημιουργία του έως σήμερα. Ύστερα από το ξεκίνημά του το 2006 στο Φεστιβάλ της Μπων με τον Ιδομενέα του Μότσαρτ, το Σύνολο έχει παρουσιαστεί στους σημαντικότερους συναυλιακούς χώρους και φεστιβάλ της Γαλλίας (Θέατρο των Ηλυσίων Πεδίων, Opéra Comique του Παρισιού, Όπερα της Λυών, Φεστιβάλ Αιξ-αν-Προβάνς, MC2 της Γκρενόμπλ, Φεστιβάλ του Λεσσαί) και της Ευρώπης (Ελληνικό Φεστιβάλ, Φεστιβάλ ΜΑ – Brugge, Musikfest Βρέμης, αίθουσες συναυλιών στο Βαγιαδολίδ και το Μπιλμπάο, στο Palazetto Bru Zane στη Βενετία, στην Tonhalle του Ντύσσελντορφ, στη Νέα Όπερα της Βιέννης, στην Όπερα του Μόντε Κάρλο και του Λουξεμβούργου, κ.α.).

Οι ηχογραφήσεις του Κύκλου της Αρμονίας με την εταιρεία Virgin Classics έχουν λάβει πολλές διακρίσεις: Timbre de Platine (περιοδικό Opéra), Diapason d’or, Grand Prix του περιοδικού Gramophone, βρίσκεται ανάμεσα στις 10 επιλογές του περιοδικού Répertoire και στις 10 καλύτερες ηχογραφήσεις της χρονιάς για την εφημερίδα The New York Times. Για τις συναυλίες με τους Φ. Γιαρούσκυ και Ντ. Ντάμραου και τις Συμφωνίες αρ. 25, 26 και 29 του Μότσαρτ, έλαβε τη διάκριση ffff του περιοδικού Télérama και το Βραβείο των Γερμανών Κριτικών. Το 2011, υπέγραψε τριετή συμφωνία με την εταιρεία Naïve. Οι δύο πρώτοι τίτλοι αυτής της συνεργασίας είναι Beethoven 1800 και Λοντόισκα του Κερουμπίνι.

Το μουσικό σχήμα Le Cercle de l’Harmonie εδρεύει στη Ντωβίλ. Επιχορηγείται από το Ίδρυμα Orange και τον Όμιλο Swiss Life.

Παραγωγή
Théâtre des Champs Elysées (Παρίσι)

Η παράσταση του «Ιδομενέα» στο Μόναχο, το 1780/81, ήταν ένα μεγάλο στοίχημα. Το άγχος είχε κυριεύσει τόσο τον Μότσαρτ, τον λιμπρετίστα και τους ερμηνευτές, όσο και τον διευθυντή του θεάτρου. Παρόλα αυτά, το αποτέλεσμα τους δικαίωσε.

Το 1777 ο Μότσαρτ βρέθηκε για πρώτη φορά στο Manheim. Η τοπική όπερα της Αυλής και η εξαιρετική ορχήστρα της, με το μοντέρνο εκφραστικό της στιλ, είχαν συναρπάσει το νεαρό συνθέτη τόσο πολύ, ώστε εξέφρασε στον ηγεμόνα την επιθυμία του να συνθέσει μια όπερα για το Manheim. Το καλοκαίρι του 1780 έλαβε την έγκριση, και του ανατέθηκε η σύνθεση του έργου για το επικείμενο καρναβάλι.

Στο μεταξύ, ο ηγεμόνας Karl Teodor von der Pfalts είχε ανακηρυχθεί ηγεμόνας της Βαυαρίας και είχε μετακομίσει στο Μόναχο, ευτυχώς μαζί με τη θεατρική ομάδα και ορχήστρα. Ο Μότσαρτ είχε ήδη ανεβάσει με επιτυχία το 1775 την opera buffa «Ψευτοκηπουρίνα», που αποδείχθηκε ιδιαίτερα καρποφόρα συνεργασία. Την Α’ Πράξη του «Ιδομενέα» τη μετέφερε ήδη στις αποσκευές του ο συνθέτης όταν κατέφθασε στο Μόναχο.

Οι συντελεστές στα πρόθυρα της απελπισίας

Ίσως ο ίδιος ο ηγεμόνας επέλεξε το συγκεκριμένο έργο: δηλαδή, το λιμπρέτο από τον Αντουάν Ντανσέ του έργου «Tragédie lyrique Idoménée» (Λυρική Τραγωδία για τον Ιδομενέα), που μελοποιήθηκε το 1712 για την Όπερα του Παρισιού από τον Αντρέ Καμπρά. Το λιμπρέτο δε μεταφράστηκε μόνο στα ιταλικά για την πρεμιέρα στο Cuvilliés Theater του Μονάχου, αλλά υπέστη και τροποποιήσεις.

Την αποστολή ανέλαβε να φέρει σε πέρας ο εφημέριος της Αυλής του Σάλτσμπουργκ Τσιαμπατίστα Βαρέσκο (1735-1805). Αντιμέτωπος όμως με τις κατευθύνσεις της Αυλής και τις συχνές αλλαγές που του μεταφέρονταν μετά την αλλεπάλληλη αλληλογραφία μεταξύ Μότσαρτ και του πατέρα του, απελπίστηκε. Ο Βαρέσκο ήταν δεσμευμένος μ’ ένα προσχέδιο στο οποίο είχαν συμφωνήσει ο διευθυντής του Θεάτρου του Μονάχου, ο κόμης του Σέαου, και ο πατέρας του Μότσαρτ, Λέοπολντ. Στο προσχέδιο καθορίζονταν δραματουργικά καθώς και μουσικά πλαίσια, όπως το πόσες θα ήταν οι άριες και πόσο θα διαρκούσε το πέρασμα κάθε ρόλου.

Από την αλληλογραφία της εποχής μαθαίνουμε ότι ο Μότσαρτ ήταν δυσαρεστημένος με τους πρωταγωνιστές. Από τη μια, ο θρυλικός τενόρος Άντον Ράαφ, που ενσάρκωνε τον Ιδομενέα στην πρεμιέρα του έργου, στις 29 Ιανουαρίου του 1781, ήταν ήδη 66 ετών, από την άλλη, ούτε ο καστράτο Βιντσέντσο νταλ Πράτο, που ερμήνευε τον Ιδάμανθη, ενθουσίασε τον συνθέτη. Ο Μότσαρτ όταν ρωτήθηκε και για τους δύο απάντησε ότι «ερμηνεύουν το ρετσιτατίβο χωρίς ψυχή και φλόγα» και ότι «είναι οι πιο ελεεινοί ηθοποιοί που ανέβηκαν ποτέ πάνω στη σκηνή».

Όμως, η πρεμιέρα σημείωσε τεράστια και ανέλπιστη επιτυχία. Ο ηγεμόνας Καρλ Τέοντορ, απευθυνόμενος στον Μότσαρτ, είπε: «Δεν μπορεί να πιστέψει κανείς ότι κάτι τόσο μεγάλο κρύβεται σ’ ένα τόσο μικρό κεφάλι». Παρά την επιτυχία, κατά τη διάρκεια της ζωής του Μότσαρτ, υπήρξε μόνο μια παράσταση, σε κοντσέρτο του 1786 στη Βιέννη, για την οποία ο συνθέτης μετέτρεψε το ρόλο του Ιδάμανθη από καστράτο σε τενόρο.

Την άκαμπτη μορφή της opera seria, που χαρακτηρίζει και τον «Ιδομενέα» του Μότσαρτ, παρά τους νεοτερισμούς της, δεν την προτιμούσαν συχνά. Στο εξής, τον «Ιδομενέα» τον παρουσίαζαν μόνο μετά από επεξεργασία, όπως ο Ρίχαρντ Στράους (Βιέννη, 1931) και ο Ερμάνο Βολφ-Φεράρι (Μόναχο, 1931). Συγκεκριμένα, ο Στράους την συνέπτυξε και τη μετέβαλε, ενώ πρόσθεσε και ένα «όραμα του Ιδομενέα». Η αυθαιρεσία σταμάτησε το 1972, όταν παρουσιάστηκε ο «Ιδομενέας» στην Νέα Έκδοση Μότσαρτ, την οποία είχε επεξεργαστεί το Ίδρυμα Mozarteum.

Τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, τα έργα του Χέντελ και άλλων συνθετών του Μπαρόκ βγήκαν ξανά στην επιφάνεια για να γίνουν πιο κατανοητά από το μουσικόφιλο κοινό. Σαν αποτέλεσμα, ο «Ιδομενέας» απέκτησε, έστω και με καθυστέρηση, τη σημασία που του άξιζε. Η όπερα παρουσιάζεται σήμερα σε πολλές λυρικές σκηνές.

H όπερα «Ιδομενέας» πρωτοπαρουσιάστηκε στο Μόναχο στις 29.1.1781, όταν ο Mozart ήταν 25 ετών. Ο λιμπρετίστας του έργου, κληρικός Τζιοβάνι Μπατίστα Βαρέσκο (Giovanni Battista Varesco) (1735-1805) βασίστηκε στο πεντάπρακτο δράμα του Αντουάν Ντανσέ (Antoine Danchet, 1671-1748) «Idoménée» (1712), το οποίο και μετεπεξεργάστηκε, ώστε να δημιουργήσει το ποιητικό κείμενο μιας τρίπρακτης opera seria στα πρότυπα της οπερατικής αναμόρφωσης του Gluck. Στο έργο συμπλέκονται μορφολογικά χαρακτηριστικά τριών διαφορετικών οπερατικών παραδόσεων, της ιταλικής, της γαλλικής και της γερμανικής, συναίρεση που είχε ήδη δοκιμαστεί στον γερμανικό και στον ιταλικό χώρο.

Le Cercle de l’Harmonie

Μουσική διεύθυνση Jérémie Rhorer
Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ (1756-1791)
Ιδομενέας, Βασιλιάς της Κρήτης, KV 366 (1781)
Όπερα σε 3 πράξεις (σε συναυλιακή μορφή)

Διανομή

ΙΔΟΜΕΝΕΑΣ Richard Croft, ΙΔΑΜΑΝΘΥΣ Kate Lindsey, ΙΛΙΑ Sophie Karthӓuser, ΗΛΕΚΤΡΑ Alexandra Coku, ΑΡΒΑΚΗΣ Xavier Mas, ΑΡΧΙΕΡΕΑΣ Emiliano Gonzalez-Toro, ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ Nahuel di Pierro

Συμμετέχει η χορωδία δωματίου Les Éléments

Στα ιταλικά με ελληνικούς υπέρτιτλους