Η έκθεση “Φώσφορος & Έσπερος – Διάλογος” πραγματοποιείται στον Πύργο Μπαζαίου, με επιμελητές τους Britta Bowers και Μάριο Βαζαίο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Νάξου 2024.
Τι συμβαίνει όταν ο άνθρωπος-δημιουργός ζει τη ζωή του ως τέχνη με πυρήνα καλλιτεχνικής δημιουργίας το όνειρο για υπέρβαση εαυτού;
Πώς η τέχνη δύναται να αποϋλοποιήσει τη ζωή, και τα έργα, δημιουργημένα από τα απομεινάρια της ύλης να λειτουργούν ως φωτεινοί σηματοδότες ενός ασίγαστου, ανυπότακτου πνεύματος;
Ο καλλιτέχνης που βρήκε στη Νάξο το νόημα της ζωής ως τέχνη, ο Klaus Pfeiffer, μπορεί να μην είναι πια μαζί μας, αλλά η ουσία της τέχνης του απλώνεται σαν χάδι στο νησί, μέσα από τους λεπταίσθητους τρόπους που αντιλαμβανόταν το νησιωτικό τοπίο, την ιστορία του τόπου και την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, αλλά και την ίδια την ιστορία της τέχνης.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
13 χρόνια πριν είχαμε δει τον Pfeiffer στο συμπόσιο της έκθεσης της συλλογής Prinzhorn στο Μουσείο Μπενάκη, έκθεση όπου μεταξύ άλλων παρουσίαζε συλλογή έργων από καλλιτέχνες ψυχικών νοσημάτων που έπεσαν θύματα του προγράμματος ευθανασίας του Χίτλερ. Ο καλλιτέχνης, από τη μεριά της ιστορίας της Outsider art, παρουσίασε τη δυστοπία των φριχτών πειραμάτων του Ναζιστικού καθεστώτος σε ένα θλιμμένο κρεσέντο που θύμιζε Χόγκαρθ και Ένσορ. Αυτό που όμως κάνει εντύπωση και τότε και τώρα είναι η παρουσίαση της υπερνίκησης του βάρους του ανθρώπου που τον κρατά δέσμιο στη γη, όταν η ψυχή του θέλει να πετάξει, καθώς από την εδραίωση της σταθερής θέσης του ανθρώπου στη γη εκπορεύονται πολλά δεινά, όπως η κατάχρηση εξουσίας και η κατασκευή της ανθρώπινης εξαθλίωσης.
Τα φτερά του ανθρώπου σύμφωνα με το έργο του Pfeiffer ξεδιπλώνονται μέσα στην ίδια του ψυχή. Είναι τα φτερά της αγάπης, της ενσυναίσθησης, του ονείρου. Η ψυχή πρέπει να κάνει χώρο για να ανοίξουν τα φτερά της, και τον χώρο αυτό τον δημιουργεί η τέχνη. Και φυσικά το φως που με τόση φροντίδα απλώνει στα υποβλητικά δωμάτια του Πύργου Μπαζαίου η Radaviciute, η οποία μέσα από τα απορροφητικού χρωματικού πεδίου έργα, τοποθετημένα ευφυώς μπροστά από τα φυσικά ανοίγματα του Πύργου, διαχέουν το χρώμα τους στο χώρο σε μία φαντασμαγορία του φωτός που μας δημιουργεί την αίσθηση ότι κυλάμε κι εμείς προς το κέντρο της σκέψης του Klaus Pfeiffer, το μαγικό εργαστήριο ενός δημιουργικού Δόκτορος Καλλιγκάρι.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Pfeiffer μεγάλωσε μέσα στην ελευθεριότητα του Fluxus και γαλουχήθηκε με το μανιφέστο του George Maciunas που έδινε έμφαση όχι στη μοναδικότητα του καλλιτέχνη, ούτε στο ότι η τέχνη πρέπει να φαίνεται περίπλοκη, εξεζητημένη, βαθιά, εμπνευσμένη, σπάνια, γεμάτη νόημα και με εμπορική αξία προσιτή στους λίγους και εκλεκτούς. Σύμφωνα με τη Fluxus σκέψη, ο Fluxus καλλιτέχνης δεν οφείλει να αποδείξει ότι είναι ούτε απαραίτητος ούτε μοναδικός, αλλά ότι όλα μπορούν να είναι τέχνη, ότι οποιοσδήποτε μπορεί να κάνει τέχνη. Ως εκ τούτου, η τέχνη πρέπει να είναι απλή σαν παιχνίδι, απεριόριστη, προσιτή σε όλους και να αρκείται στις ιδιότητες ενός απλού φυσιολογικού συμβάντος.
Ένα τέτοιο συμβάν που μέλλει να παραμένει αέναα ανεκπλήρωτο, είναι και ο αρχέγονος πόθος για πτήση που αντανακλά τις ηρακλείτειες αρχές του «ρέοντος» κινήματος. Ο καλλιτέχνης μέσα από μία αφηγηματική σειρά συμβόλων, όπως ζωγραφικά έργα, γλυπτά, απομεινάρια δράσεων, φωτογραφίες, μας δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε ότι τα έργα του δεν υπήρξαν ποτέ κλειστά, αλλά ανοιχτά και πτερόεντα στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ ιερού και βέβηλου. Το διακύβευμα παραμένει πάντα η ώσμωση θεατή-καλλιτέχνη για να λειτουργήσει ως το πλαίσιο που θα επιφέρει τη δημιουργική σύμπτωση της στιγμής. Η λεπταισθησία της πράξης μεταφοράς της ιδέας σε έργο παρέμεινε το κεντρικό χαρακτηριστικό της πρακτικής του Pfeiffer. Ο τρόπος δηλαδή, με τον οποίο αποσπά προσεκτικά τη βαρύτητα από τα έργα του, σαν να χρησιμοποιεί μία σύριγγα και να την απορροφά. Τα έργα είναι τόσο ανάλαφρα όσο ανάλαφρα παραδίδεται μία ψυχή στο επέκεινα.
Η έκθεση στον Πύργο Μπαζαίου περιελίσσεται δεξιοτεχνικά προς την κορυφή του πύργου, προσδίδοντας την αίσθηση της ψυχικής ανάτασης και στροβιλίζει στους αιθέρες τον θεατή ως συνεπιβάτη στο ουτοπικό “Πλοίο των Τρελών”, το ιπτάμενο ιστιοφόρο από ευρεθέντα υλικά, φτερά και σκελετούς μικρών πτηνών που περισυνέλλεξε ο ίδιος από το νησί. Το εξαϋλωμένο αυτό γλυπτό ξεδιπλώνει το φαντασιακό του καλλιτέχνη για μία εναέρια περιπέτεια όπου τα φτερά είναι τα ιστία του καραβιού στο οποίο επιβαίνουν αγγελιοφόροι του Απραγματοποίητου, όπως θραύσματα από τα πειράματα του Ντα Βίντσι, όντα που κατοικούν στα οράματα του Μπος, έκπτωτοι άγγελοι, ζώα που έσβησαν εν πτήσει και έμεινε μόνο το περίγραμμα τους και η σκιά στον τοίχο. Στο έδαφος της απογείωσης, ο ίδιος ο καλλιτέχνης φωτογραφίζεται από τον Valius να περιδιαβαίνει ένα “νεκροταφείο σταυρών”, το μνημείο του Λόφου των Σταυρών στη Λιθουανία, εκεί που ακόμα και ο θάνατος φαντάζει ουτοπικός μέσα από τα σύμβολα του που αντιστοιχούν στον συλλογικό θρήνο της ανθρωπότητας. Δίπλα, το φασματικό περίγραμμα αυτού του καραβιού το υφαίνει με άλικη κλωστή ο Valius, ως αδράχτι της μνήμης του καλλιτέχνη που θα ταξιδεύει αέναα μέσα μας.
O Pfeiffer to 2001 αποφασίζει να προβεί στην πιο απονενοημένη πράξη ουτοπίας, να πετάξει με το σώμα του στο “First Humanpowered Flight in Lithuania” μία δράση αφιερωμένη στον πρωτεργάτη του Fluxus Emmett Williams, ενορχηστρωμένη από τον Ιάπωνα του κινήματος τον Ayo. Η φωτογραφία της στιγμιαίας πτήσης παρουσιάζεται στην ανακατασκευή του εργαστηρίου του στην κεντρική αίθουσα του Πύργου. Σε αυτό το αληθινό, και φαντασιακό μαζί, Wunderkammer, με προσοχή, τρυφερότητα και αγάπη στο έργο του, συνταίριαξαν τα θραύσματα της σκέψης του καλλιτέχνη οι δύο επιμελητές.
Στη φωτογραφία το πτητικό ύφασμα που ενδύθηκε ο Klaus μοιάζει σαν “δέρμα” που τεντώνεται στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα για να τον ταξιδέψει ανάμεσα σε σύνορα και καιρούς. Εκείνο το πρωινό, για λίγα δευτερόλεπτα μοιάζει να φύσηξε ένας αληθινά φρέσκος αέρας για να πραγματοποιηθεί ο πόθος όλων μας, το περίφημο όνειρο της στιγμιαίας αιώρησης- ένα φευγαλέο θαύμα που διαρκεί όσο ένα μόνο ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων, όταν το δέρμα, τα δέντρα, το κορμί, οι ρίζες, τα ακροδάχτυλα θα ανασηκωθούν για να στροβιλιστούν ανάμεσα σε γη και ουρανό, σε εκείνον, τον Αιώνιο Χορό.
Στην κορυφή του Πύργου στέκονται σαν ατάραχοι προφήτες, με τις γαμψές τους μύτες και τα πολύχρωμα ακρόφτερα, οι Άνθρωποι-Πουλιά, οι Birdmen, και μας κοιτούν. Ξεμυτούν από τα βάθη του Πρωτόγονου. Μα κι όλη η αρχαιότητα εδώ βρίσκεται. Ο ορισμός της τραγωδίας ως μίμηση πράξης σπουδαίας και τελείας. Εδώ και ο Μεσαίωνας με τη μάγευση της φύσης στα Βιβλία των Ωρών. Κι η πρώιμη Αναγέννηση με τα προφητικά της απο-ανθρώπινα πλάσματα. Και ο Τζιακομέττι, με τη γεωμέτρηση του Ανθρώπου. Και τα παραμύθια των παιδιών που ταξιδεύουν με χάρτινα καραβάκια. Αλλά και η Ανθρωπόκαινος εδώ ελλοχεύει κι αυτή, σαν κραυγή για επιβίωση. Κραυγή για τη διάσωση της μνήμης του Ωραίου και του Υψηλού.
Το τρίπτυχο είναι ζωγραφισμένο σε χειροποίητο χαρτί, τόσο άυλο, μάλλον υφασμένο από το λευκό νήμα των νεφών. Αυτό το έργο είναι τα τρία πρόσωπα του Klaus Pfeiffer. Είναι ο Φώσφορος κι ο Έσπερος, το λυκαυγές και το λυκόφως, και στη μέση ένας ήλιος που μας φωτοδοτεί.
Τελικά, ίσως να απαντήσουμε πιο εύκολα στην ερώτηση «τι είναι Τέχνη», αν, σύμφωνα με τον Nam June Paik, «αποποιηθούμε την αρρώστια του να λατρεύουμε την αιωνιότητα. Το παρόν γίνεται αιωνιότητα από μόνο του». Αυτό το αιώνιο παρόν, που διαπνέεται από την απουσία-παρουσία του καλλιτέχνη, λειτουργεί σαν φορέας αέναης αρχέγονης ενέργειας στα έργα του Klaus Pfeiffer, που μέσα από τη συνομιλία με τους Diana Radaviciute και Saulius Valius, κατάφεραν να απογειώσουν έναν ολόκληρο πέτρινο πύργο κάπου στη Νάξο της Αριάδνης.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Εργαστήρι Pfeiffer
Διαβάστε επίσης:
Φώσφορος & Έσπερος – Διάλογος: Έκθεση στον Πύργο Μπαζαίου
Φεστιβάλ Νάξου 2024: Το φετινό πρόγραμμα