Η Τώνια Μαρκετάκη και η Φρίντα Λιάππα, οι δύο μεγάλες απούσες σκηνοθέτιδες, άφησαν το δυναμικό τους στίγμα στον μεταπολιτευτικό ελληνικό κινηματογράφο. Αυτή την εβδομάδα, η Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης τιμά τις δύο δημιουργούς αναζητώντας τη δύναμη της ελευθερίας έτσι όπως την κατέγραψαν στο έργο τους, μέσα από το αφιέρωμα με τίτλο Τώνια Μαρκετάκη & Φρίντα Λιάππα «Strength of Freedom».
Το αφιέρωμα πραγματοποιείται από την Πέμπτη 8 έως την Κυριακή 11 Δεκεμβρίου 2016 στο αγαπημένο στέκι της Ταινιοθήκης Θεσσαλονίκης, την αίθουσα Σταύρος Τορνές στην Αποθήκη 1 στο Λιμάνι.
Στο πλαίσιο του αφιερώματος προβάλλονται δύο μεγάλου μήκους ταινίες της Τ. Μαρκετάκη, τα φιλμ Ιωάννης ο βίαιος (1973) και Η τιμή της αγάπης (1983), και τέσσερις ταινίες της Φρίντας Λιάππα: οι μικρού μήκους Μετά σαράντα μέρες (1972), Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις (1977) και Απεταξάμην (1980) και η μεγάλου μήκους Οι δρόμοι της αγάπης είναι νυχτερινοί (1981).
Σημειώνεται ότι κατά το πρώτο διήμερο του αφιερώματος, ο σκηνοθέτης και σύντροφος στη ζωή της Φρίντας Λιάππα, Κυριάκος Αγγελάκος, θα προλογίσει τις ταινίες της.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Αξίζει να θυμηθούμε ότι:
– Η πρώτη ταινία της Τώνιας Μαρκετάκη, Ιωάννης ο βίαιος, με ήρωα έναν ψυχολογικά διαταραγμένο νεαρό δολοφόνο, βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα κατά τη δεκαετία του ’60.
– Αφετηρία της Φρίντας Λιάππα για την ταινία Οι δρόμοι της αγάπης είναι νυχτερινοί στάθηκε, όπως η ίδια έχει πει, ένα μικρό άρθρο εφημερίδας με θέμα τη διπλή αυτοκτονία δυο αδελφών στα τέλη της δεκαετίας του ’30: «Τα πτώματά τους, που βρέθηκαν λίγο καιρό μετά, θάφτηκαν βιαστικά. Αυτό που με εντυπωσίασε σε αυτό το θέμα, ήταν η απίστευτη μοναξιά αυτών των γυναικών, όπως και η απόλυτη απομόνωσή τους από το κοινωνικό περιβάλλον».
– Η ταινία μικρού μήκους Απεταξάμην της Φρίντας Λιάππα είναι μια σπουδή πάνω στην εφηβική σεξουαλικότητα αλλά κι ένας φόρος τιμής στο ίδιο το σινεμά, με αναφορές σε δημιουργούς όπως ο Μπουνιουέλ και ο Πολάνσκι.
Πρόγραμμα προβολών
Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου
18:30 Μετά σαράντα μέρες / Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις / Απεταξάμην
21:00 Ιωάννης ο βίαιος
Παρασκευή 9 Δεκεμβρίου
18:30 Οι δρόμοι της αγάπης είναι νυχτερινοί
21:00 Η τιμή της αγάπης
Σάββατο 10 Δεκεμβρίου
18:00 Ιωάννης ο βίαιος
21:15 Οι δρόμοι της αγάπης είναι νυχτερινοί
Κυριακή 11 Δεκεμβρίου
18:30 Η τιμή της αγάπης
21:00 Μετά σαράντα μέρες / Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις / Απεταξάμην
Οι ταινίες
Ιωάννης ο βίαιος
(Ελλάδα, 1973)
Σκηνοθεσία – σενάριο: Τώνια Μαρκετάκη
Με τους: Μανώλη Λογιάδη, Μίκα Φλώρα, Βαγγέλη Καζάν, Νίκο Γκλάβα, Μηνά Χατζησάββα, κ.ά.
Ασπρόμαυρη, 180΄
Αθήνα, μεσάνυχτα. Σε κάποιο απόμερο δρομάκι, μια όμορφη κοπέλα μαχαιρώνεται θανάσιμα από έναν άγνωστο που αμέσως εξαφανίζεται τρέχοντας μέσα στο σκοτάδι. Ο νεαρός δολοφόνος, ο Ιωάννης Ζάχος, χωρίς ψυχική και σεξουαλική ισορροπία, ζει τις ερωτικές φαντασιώσεις του μέσα από την καθαρτήρια βία. Φαντάζεται συχνά τον εαυτό του να σκοτώνει όμορφες γυναίκες, επιβεβαιώνοντας έτσι τον ελλειμματικό ανδρισμό του και το πάθος του για εξουσία. Όταν συλλαμβάνεται, ομολογεί τα εγκλήματά του, προς μεγάλη ανακούφιση της αστυνομίας που έχει κατηγορηθεί από τον Τύπο για αναποτελεσματικότητα. Στη δίκη που ακολουθεί, το άτομο και η κοινωνία διασταυρώνονται κάτω από το αμείλικτο ερώτημα «ποιος είναι ο ένοχος;». Ο Ιωάννης, άτομο ψυχολογικά επιβαρημένο, δεν καταδικάζεται, αλλά λόγω διαταραγμένου ψυχισμού θα πρέπει να κλειστεί σε ψυχιατρείο για όλη του τη ζωή.
Ο Ιωάννης ο βίαιος, πρώτη ταινία της Τώνιας Μαρκετάκη, είναι μια ταινία για τον νόμο και την θεατρικότητα του νόμου. Η αναπαράσταση της σκηνής του φόνου γίνεται με αλλεπάλληλα φλας μπακ και με πλήθος αμφιλεγόμενων όσο και αντικρουόμενων μαρτυριών. Μέσα από τον ημερήσιο τύπο δεν πληροφορούμαστε μονάχα για τις συνθήκες της δολοφονίας, αλλά και για το κοινωνικό πλαίσιο της εποχής -της Ελλάδας της δεκαετίας του ’60- τα ήθη που κυριαρχούν και εκείνα που αρχίζουν να δημιουργούνται. Στη διάρκεια της δίκης, εν είδει καλειδοσκόπιου, ακούγονται πολλές «αλήθειες» αλλά η προσπάθεια για αναζήτηση της Αλήθειας, μένει μετέωρη και ανολοκλήρωτη, αποκαλύπτοντας όμως ανάγλυφα την σύγκρουση του ατόμου με την κοινωνία. Αυτό το σφιχτοδεμένο ψυχολογικό δικαστικό δράμα που εισάγει με δεξιοτεχνία την τρέλα στο κοινωνικό πεδίο, βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα κατά την ταραγμένη δεκαετία του ‘60. Η Τώνια Μαρκετάκη εστιάζει περισσότερο στην ανάλυση των χαρακτήρων που παίρνουν μέρος στην υπόθεση παρά στην καταγραφή των επίσημων αστυνομικών αρχείων. Η δημιουργός επιχειρεί στον Ιωάννη τον βίαιο μια τολμηρή σύνθεση εστιάζοντας στην «αντιπαράθεση» κοινωνίας και ατόμου σε πολλαπλά επίπεδα.
Η τιμή της αγάπης
(Ελλάδα, 1983)
Σκηνοθεσία – σενάριο: Τώνια Μαρκετάκη
Με τους: Τούλα Σταθοπούλου, Άννυ Λούλου, Στρατή Τσοπανέλη, Άλκη Κωνσταντή, Κώστα Αρζόγλου
Έγχρωμη, 110΄
Η Επιστήμη, γυναίκα ενός αλκοολικού και μητέρα τεσσάρων παιδιών, δουλεύει εργάτρια σε εργοστάσιο, στην Κέρκυρα των αρχών του 20ού αιώνα. Η μεγάλη της κόρη της Ρήνη ξελογιάζεται από τον Ανδρέα, γόνο ξεπεσμένης αριστοκρατικής οικογένειας του νησιού, ο οποίος προσβλέπει όμως – με ιδιοτέλεια – κυρίως στη μικρή της προίκα. Ο άντρας απαγάγει την κοπέλα, με τη θέλησή της, την αφήνει έγκυο, αλλά τελικά διαφωνεί με τη μητέρα για την προίκα. Η κοπέλα επαναστατεί, αρνείται να τον παντρευτεί, όταν διαπιστώνει πως είναι ένας ποταπός συμφεροντολόγος, και συγκρούεται και με εκείνον αλλά και με τη μητέρα της, αποφασίζοντας να εργαστεί και να μεγαλώσει μόνη της το παιδί που περιμένει.
Μεταφέροντας στη μεγάλη οθόνη τη νουβέλα «Η τιμή και το χρήμα» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, η Τώνια Μαρκετάκη, στη δεύτερη ταινία της καταγράφει την καταπίεση μιας γυναίκας στις αρχές του αιώνα, ενός πλάσματος που από τις υπάρχουσες κοινωνικές συνθήκες μεταμορφώνεται σ’ ένα άβουλο αντικείμενο προς αγορά. Η εικόνα της Ρήνης, της ανύπαντρης μητέρας που έρχεται σε σύγκρουση τόσο με την ανδρική όσο και τη μητρική εξουσία στην ελληνική επαρχία, εκπροσωπεί την εικόνα της γυναίκας που διεκδικεί την ακεραιότητα της ύπαρξής της και την αυτοεκτίμησή της σε μια προσπάθεια αυτοκαθορισμού της ίδιας της ταυτότητάς της. Πρόκειται για ένα δράμα εποχής, με έντονα στοιχεία κοινωνικής κριτικής κυρίως σε σχέση με την τάξη και το φύλο. Η Μαρκετάκη, μένοντας πιστή στο κείμενο του συγγραφέα, αποτύπωσε έξοχα την κοινωνία της εποχής, τις αντιθέσεις των τάξεων, το πολιτικό κλίμα, και ταυτόχρονα παρουσίασε μια ομάδα πειστικότατων χαρακτήρων, χάρη και στις θαυμάσιες ερμηνείες των ηθοποιών. Εξαιρετική τόσο η μουσική (Ελένη Καραΐνδρου) όσο και το τραγούδι της ταινίας (Δήμητρα Γαλάνη) που έγινε μεγάλη εμπορική επιτυχία.
Μετά σαράντα μέρες
(Ελλάδα, 1972)
Σκηνοθεσία – σενάριο: Φρίντα Λιάππα
Ασπρόμαυρη, 20΄
Ένας φαντάρος περιπλανιέται στους δρόμους της Αθήνας με την πρώτη άδεια της θητείας του. Μ’ αυτήν την ταινία μικρού μήκους, σε παραγωγή του περιοδικού «Σύγχρονος Κινηματογράφος», πρωτοεμφανίζεται η Φρίντα Λιάππα στο ελληνικό σινεμά.
Απεταξάμην
(Ελλάδα, 1980)
Σκηνοθεσία – σενάριο: Φρίντα Λιάππα
Έγχρωμη, 25΄
Η έφηβη Λουκία φιλοξενείται στο σπίτι της ξαδέλφης της Ηλέκτρας, στη Αθήνα. Τα δύο κορίτσια είναι πολύ διαφορετικά. Ενώ η ξαδέλφη της είναι ανέμελη, η Λουκία προετοιμάζεται για τις πανελλήνιες εξετάσεις και ως εκ τούτου νιώθει ένταση και άγχος. Διαβάζει το σχολικό εγχειρίδιο της ιστορίας αλλά τα ιστορικά γεγονότα ξεπηδούν πολυδιάστατα ανάμεσα από τις γραμμές. Μέσα από το εφηβικό βλέμμα της Λουκίας, η Λιάππα τέμνει εγκάρσια τις διαστάσεις του πραγματικού, του φανταστικού και του συμβολικού.
Μια σύντομη ιστορία τρόμου. Ένα κινηματογραφικό πέρασμα από το ρεαλιστικό στο φανταστικό, μέσα από τα μάτια ενός κοριτσιού. Ταινία σπουδή-πάνω στην εφηβική σεξουαλικότητα και στον φόβο του άγνωστου που αυτή η σεξουαλικότητα κουβαλά και ταυτόχρονα ένας φόρος τιμής στο ίδιο το κινηματογραφικό μέσο. Γράφει ο Λευτέρης Ξανθόπουλος: «Μέσα από την τελετή κατασκευής αυτής της ταινίας η σκηνοθέτιδα καταθέτει ειδωλολατρικά μια δήλωση πίστης προς τον κινηματογράφο και τα είδωλα του, δηλώνοντας τις κινηματογραφικές της καταβολές και την κινηματογραφοφιλία της. Στους τίτλους της αρχής αφιερώνει θεαματικά της ταινία της στο νεκρό Ροδόλφο Βαλεντίνο. Σε μια εφημερίδα πού μας αποκαλύπτει ο φακός διαβάζουμε την αναγγελία θανάτου του Χίτσκοκ. Οι κινηματογραφικές αναφορές της στους μάστορες του είδους (Πολάνσκι – Μπουνιουέλ) είναι ο φόρος τιμής πού προσφέρει. Η ίδια η ταινία της, μ’ έναν εντελώς γυναικείο τρόπο (όπως ένα κορίτσι κόβει την πλεξούδα του και την ακουμπάει στο βωμό), είναι η μοναδική της προσφορά – υστέρημα μαθητευόμενου προς δάσκαλο».
Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις
(Ελλάδα, 1977)
Σκηνοθεσία – σενάριο: Φρίντα Λιάππα
Ασπρόμαυρη, 45΄
Μια ερωτική ιστορία στην Αθήνα του 1977, ανάμεσα σε μια αριστερή δημοσιογράφο και έναν ηθοποιό που έχει εγκαταλείψει το θέατρο.
Παίρνοντας τον τίτλο ενός λαϊκού τραγουδιού του Μητροπάνου, το «Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις», η Φρίντα Λιάππα χτίζει πάνω σ’ αυτό μια ταινία μεσαίου μήκους, στην οποία βάζει όλα τα στοιχεία της προσωπικής της μυθολογίας: από τον Τσιτσάνη ως τον Ρέιμοντ Τσάντλερ και από την πολιτική, την Αριστερά, το καλλιτεχνικό αδιέξοδο του δημιουργού, το θέατρο και την Μήδεια, μέχρι τις σχέσεις αρσενικού-θηλυκού, με τον άντρα πάντα να φεύγει, κατά πως λέει και ο τίτλος της ταινίας (και του τραγουδιού). Η σκηνοθέτιδα από τη Μεσσήνη σκιαγραφεί ανάγλυφα και με αιχμηρό τρόπο μια συγκεκριμένη γενιά και μια συγκεκριμένη εποχή: αυτή της μεταπολίτευσης.
Οι δρόμοι της αγάπης είναι νυχτερινοί
(Ελλάδα, 1981)
Σκηνοθεσία-σενάριο: Φρίντα Λιάππα
Με τους: Μαρία Σκούντζου, Μίρκα Παπακωνσταντίνου, Γρηγόρη Ευαγγελάτο, Μαριτίνα Πάσσαρη, Σταμάτη Φασουλή, Χρυσούλα Διαβάτη
Έγχρωμη, 90΄
Η Ειρήνη και η Στέλλα, δύο αδελφές που μεγάλωσαν στην επαρχία, ζουν τώρα σ’ ένα διαμέρισμα στην Αθήνα, σχεδόν απομονωμένες. Πλησιάζουν τα σαράντα, είναι παρθένες και τελείως εξαρτημένες η μια από την άλλη. Ο μοναδικός τους συγγενής, ο εξάδελφός τους Στέφανος, ένας ζωγράφος, με τον οποίο ήταν και οι δύο ερωτευμένες, λείπει χρόνια στο Παρίσι. Όταν όμως γυρίζει, αποφασίζοντας να εγκατασταθεί στην Αθήνα, και τις επισκέπτεται, η ισορρoπία του κλειστού κόσμου των δύο γυναικών και η μεταξύ τους εύθραυστη σχέση, διαταράσσεται και ανατρέπεται, με τραγικές συνέπειες.
Ακολουθώντας τον άξονα «μνήμη-πόθος-ηδονή-κινηματογράφος-κόσμος», οι εικόνες της Φρίντας Λιάππα ακολουθούν τα γυναικεία σώματα και πρόσωπα, προσπαθώντας, ιδιαίτερα στη διάρκεια των ατελείωτων ωρών της νύχτας, να αφουγκραστούν τον βαθύ ερωτισμό, τη μοναξιά, την απειλή που παραμονεύει, την απελπισία και την καταστροφή που πλησιάζει. Ένα ψυχολογικό δράμα που αντλεί από το όνειρο, το παρελθόν, τη δύναμη της μνήμης, την ευαισθησία και την παράδοση του μελοδράματος. Γράφει ο Μπάμπης Κολώνιας: «Οι ήρωες των ταινιών της Λιάππα – κυρίως οι γυναικείοι χαρακτήρες – είναι γήινοι, υλικοί, με πλήρη βιογραφικά στοιχεία. Αλλά, με την προσέγγιση που τους επιφυλάσσει η σκηνοθέτης, με τον τρόπο που αποκαλύπτει τις ενδόμυχες επιθυμίες και τα κρυφά τους τραύματα, μας εμφανίζονται ως μορφές σχεδόν υπερβατικές. Ο χώρος, ρεαλιστικά ορισμένος, αποκτά συχνά, μέσα από τον τρόπο που κινηματογραφείται, διαστάσεις μεταφυσικές, απειλητικές, αποκαλυπτικές».