«Φοβάμαι…φοβάμαι πολύ!»
«Τι φοβάστε, Χίτλερ;»
«Θα το ανακαλύψετε…αφού δεν ξέρω».
Θα μπορούσατε να φανταστείτε τον Αδόλφο Χίτλερ, τον άνθρωπο που έγραψε τις μελανότερες σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας να ξεστομίζει τη λέξη «φόβος»; Να αγωνιά και να ικετεύει για μια πρόβλεψη σχετικά με τη δική του κλινική περίπτωση;
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ο Γερμανός συγγραφέας Άρνολντ Μπέρνφελντ εμπνέεται το έργο του «Ο μικρός Χίτλερ» μπλέκοντας μυθοπλαστικά και βιογραφικά στοιχεία από τα παιδικά κι εφηβικά χρόνια του Χίτλερ και με αρκετή φαντασία φέρνει αντιμέτωπους στην αρένα – κυριολεκτικά και μεταφορικά – δύο «θηρία» της σύγχρονης ιστορίας, έναν κορυφαίο ψυχαναλυτή κι έναν κορυφαίο δικτάτορα.
Σαν νούμερο σε τσίρκο λοιπόν ξεκινά η ιστορία μας, μέσα στο ανάλογο περιβάλλον: μια κυκλική σκηνή σπαρμένη με άχυρα, μια πόρτα περιστοιχισμένη με φωτεινά λαμπάκια, εύθυμη μουσική και φυσικά το απαραίτητο μαστίγιο ως σύμβολο εξουσίας κι επιβολής να αλλάζει κάθε τόσο χέρια. Κάπου εκεί ανάμεσα, η αναπαυτική πολυθρόνα του Σίγκμουντ Φρόυντ και απέναντι το ψυχαναλυτικό ντιβάνι πάνω στο οποίο επιχειρείται μια τομή στο ασυνείδητο του νεαρού Αδόλφου, τότε που οι ιδέες για τις μετέπειτα θηριωδίες του ήταν ακόμα άγουρες.
Τι είναι εκείνο που θα εκμυστηρευτεί ο ασθενής στον ψυχαναλυτή του; Θα καταφέρει ο δεύτερος να καταλήξει σε συμπεράσματα, γνωματεύσεις, συμβουλές; Το εγχείρημα αποδεικνύεται δύσκολη υπόθεση. Ο μικρός Χίτλερ μας αποκαλύπτει – αν και με τεράστια προσπάθεια – απωθημένα καταχωνιασμένα στις πιο σκοτεινές γωνιές του εαυτού του. Τραυματικά βιώματα και κακοποίηση από πατέρα τυραννικό και βίαιο και μια μητέρα εξίσου επιρρεπή στις σωματικές τιμωρίες των παιδιών της, προβλήματα σεξουαλικής δυσλειτουργίας καθώς και αποτυχημένες φιλοδοξίες να μεγαλουργήσει καλλιτεχνικά. Αν δεν γνωρίζαμε τις μετέπειτα διεστραμμένες πράξεις του, θα νιώθαμε γι’ αυτόν οίκτο, ίσως και συμπάθεια.
Η σκηνοθεσία ανήκει στους δύο πρωταγωνιστές, και παρά τις κάποιες αδυναμίες, επαναλήψεις και υπερβολές, είναι γρήγορη, περιέχει αρκετό μαύρο χιούμορ και διατηρεί ζωντανό ρυθμό. Ανάμεσα σε δύο ισχυρές προσωπικότητες, αναπόφευκτα κάποτε οι ισορροπίες ανατρέπονται και οι ρόλοι αντιστρέφονται. Έρχεται η στιγμή που τα δύο αντίπαλα δέη στην κορύφωση της σύγκρουσής τους γίνονται το ίδιο πρόσωπο, ο ένας καθρέφτης του άλλου και θυμίζουν νόμισμα με δύο όψεις. Αξιοσημείωτη και η σκηνή του υπνωτισμού με τον μικρό Αδόλφο παραδομένο μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας. Ο ως επί το πλείστον χαμηλός φωτισμός και το ημίφως σχηματίζουν σκιές που τονίζουν τα σκοτεινά ενδότερα των ηρώων και την ατμόσφαιρα του έργου.
Ο Γιώργος Χριστοδούλου είναι αεικίνητος και δεν σταματά λεπτό να σαρώνει κάθε εκατοστό του χώρου. Με αστείρευτη ενέργεια στις παραληρηματικές φάσεις του φανερώνει τον σύνθετο και αντιφατικό ψυχισμό του χαρακτήρα που ενσαρκώνει: νευρικός, ντροπαλός, αλλά και αυτάρεσκος, νάρκισσος και μεγαλομανής, με βαθιά όσο και παράλογα ριζωμένη την προκατάληψη εναντίον του νοθευμένου αίματος, των Καθολικών και κυρίως της Εβραϊκής φυλής. Ταυτόχρονα όμως δηλώνει εξαρτημένος από τον γιατρό του, σχεδόν με μια παιδική προσκόλληση σε βαθμό εμμονής.
Ο Γεράσιμος Μιχελής είναι αρκετά πειστικός ως υπόδειγμα αυτοσυγκράτησης αρχικά, με το ήρεμο πρόσωπό του να πλαισιώνεται από την αυστηρή λογική του επιστήμονα. Αναπάντεχα, μπροστά στη συνεχή παράνοια του ασθενή του, κάθε ίχνος «πολιτισμού» εξαφανίζεται και ξεπηδούν μέσα και απ’ τα δικά του βάθη παρόμοιες προκαταλήψεις – δεν φτάνεις τους Εβραίους ούτε στο μικρό τους δαχτυλάκι – καθώς και μια δυσοίωνη προοπτική για ολόκληρο το ανθρώπινο γένος: είναι ψέματα ότι όλοι οι άνθρωποι είναι αδέρφια. Homo homini lupus. Συνολικά, η ερμηνεία του κινείται σε κάπως πιο υποτονικά επίπεδα και ο χαρακτήρας του δρος Φρόυντ παραμένει λιγότερο ολοκληρωμένος.
Τελικά ο άνθρωπος γεννιέται ή γίνεται; Αν υποθέσουμε ότι αυτή η φανταστική συνάντηση συνέβαινε στον κατάλληλο τόπο και χρόνο, τα γεγονότα που υπέφερε η ανθρωπότητα θα μπορούσαν πράγματι να είναι διαφορετικά; Και ναι και όχι. Ξεκάθαρη απάντηση δεν παίρνουμε ποτέ.
_____________
◊ «Ο μικρός Χίτλερ» παρουσιάζεται για δεύτερη χρονιά στο Θέατρο του Νέου Κόσμου. Περισσότερες πληροφόριες εδώ