ΦΥΤΑ: Ο ORFEAS2021 είναι και ένα μεταδομιστικό πείραμα πολιτικού διαλόγου με το κοινό

Για όσους δεν τα γνωρίζουν, τo ντουέτο εννοιολογικής τέχνης ΦΥΤΑ αποτελείται από τους Φιλ Ιερόπουλο και Φοίβο Δούσο και σε συνεργασία με μία ομάδα αξιόλογων συνεργατών παρουσιάζουν την ταινία ORFEAS2021, στο πλαίσιο της 62ης διοργάνωσης του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και συγκεκριμένα, στην κατηγορία FilmForward. Πρόκειται για μία βίντεο-όπερα βασισμένη στο έργο L’ Orfeo του Μοντεβέρντι, η οποία αφηγείται την τραγική ιστορία του πρώτου γκέι πρωθυπουργού της χώρας. Διαβάζουμε πως είναι η πρώτη ελληνόφωνη κουήρ όπερα, ένα πειραματικό DIY κολάζ που θέτει με έναν μοναδικό και αναπάντεχο τρόπο ζητήματα που αφορούν τις σκοτεινές πλευρές της ελληνικής πραγματικότητας, αλλά και της ιστορίας διεκδικήσεων των ΛΟΑΤΚΙ κοινοτήτων που συνεχίζεται δυναμικά.

Τα ΦΥΤΑ, λοιπόν, πειραματίζονται για άλλη μια φορά με νέα μέσα και καλλιτεχνικά είδη, προσπαθώντας να δημιουργήσουν έναν πολιτικό διάλογο μετά από μία μακρά περίοδο τρόμου για τις απόψεις που ακούγονται στο δημόσιο λόγο, αλλά και συλλογικών κοινωνικών τραυμάτων, όπως η δολοφονία της συντρόφισσάς τους Zackie. Οι αναφορές τους στη μετα-διαδικτυακή εποχή, την εικονική πραγματικότητα, το camp και την σχέση του με την οπέρα είναι σίγουρα αρκετές για να μας κινήσουν το ενδιαφέρον, αλλά η ουσία των ερωτημάτων που θέτουν είναι ένας λόγος να διαταράξουν μερικές ανατριχιαστικές, αλλά παγιωμένες απόψεις και προσεκτικά αποσιωποιημένες αφηγήσεις. Οι απαντήσεις τους, όπως και ο ORFEAS2021, μάς δίνουν μία πολυεπίπεδη αίσθηση του τι σημαίνει κουήρ τέχνη στην Ελλάδα του 2021.

-Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για την ταινία ORFEAS2021 που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο 62ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης σε λίγες ημέρες; Πρόκειται για μία πρωτότυπη κουήρ βίντεο-όπερα, μια φαντασίωση από το μέλλον που σχολιάζει το δυστοπικό παρόν;

Είναι ένα έργο που βασίζεται αρκετά και στη μουσική και στο λιμπρέτο του L’ Orfeo του Μοντεβέρντι, την οποία έχουμε φέρει σε ένα φανταστικό μέλλον-παρόν για να πούμε την ιστορία του Ορφέα ως του πρώτου γκέι πρωθυπουργού της ελλάδας. Είναι το πιο σύνθετο έργο που έχουμε κάνει μέχρι στιγμής, τόσο από την άποψη της μίξης πολλών διαφορετικών τεχνών και ειδών, όσο και θεμάτων που θέτει. Ο σύνθετός του χαρακτήρας είναι και ο λόγος που διαγωνίζεται στην κατηγορία FilmForward στο Φεστιβάλ, κατηγορία που αφορα σε ταινίες που κινούνται πέρα από τις συνηθισμένες κινηματογραφικές συμβάσεις. Το έργο μιλάει για τη θεσμικοποίηση ΛΟΑΤΚΙ δικαιωμάτων και την πάλη μεταξύ επαναστατικών και ρεφορμιστικών πολιτικών. Οι έννοιες της ουτοπίας και δυστοπίας εναλλάσσονται συνέχεια και ευελπιστούμε πως στα 111 λεπτά που κρατάει δεν θα αφήσουμε τ@ θεατ@ σε χλωρό κλαρί από την άποψη της πολιτικής ταύτισης/αποταύτισης/υπερταύτισης με τους χαρακτήρες. Θα μπορούσε κανείς να πει πως ο ORFEAS2021 είναι και ένα μεταδομιστικό πείραμα πολιτικού διαλόγου με το κοινό.

-Βρήκα πολύ ενδιαφέρον τον συνδυασμό του camp με το cyberpunk και την επιλογή της Έλενας Ακρίτα για τον χαρακτήρα της Λογικής. Εξηγήστε μας λίγο πώς προέκυψε αυτό το πολυεπίπεδο κολάζ αναφορών από την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα.

Σ’ ευχαριστούμε πολύ, μας αρέσει πως το θέτεις. Γενικά δουλεύουμε συνδυαστικά και δεν μας αφορούν διαχωρισμοί υψηλής/ποπ κουλτούρας, βρίσκουμε έμπνευση σε μεγάλη γκάμα αναφορών. Πιστεύουμε πως τα social media επηρέασαν προς μια μεταμοντέρνα κατάσταση πολυαναφορικότητας, δηλαδή αν σκρολάρεις σε ένα facebook timeline ατόμου που ασχολείται με τη σύγχρονη τέχνη και την πολιτική, είναι αρκετά πιθανό να δεις όλες αυτές τις αναφορές τη μια μετά την άλλη. Επίσης αυτη η έννοια του κολάζ, του mish-mash, είναι κεντρική και στον τρόπο που καταλαβαίνουμε την έννοια της κουήρ τέχνης ως κάτι που συνδυάζει στοιχεία, κάτι αντιφατικό, αντικρουόμενο, αυτο-αναιρετικό. Για τα κουήρ υποκείμενα, η έννοια του κολάζ, της σύνθεσης ενός πολυαναφορικού (και ιδεατού) κόσμου είναι κατά κάποιο τρόπο και στρατηγική επιβίωσης. Στο ORFEAS2021 γενικώς υπάρχουν πολλές ροπές, τοποθετήσεις, αισθητικές που συγκρούονται. Αυτό ελπίζουμε πως φέρνει τ@ θεατ@ σε μια εσωτερική αναζήτηση και πολιτική διερώτηση.

-Ένα κουήρ φως, λοιπόν, σπάει το σκοτάδι της εποχής μας και θέτει επί τάπητος διάφορα φλέγοντα ζητήματα. Γιατί επιλέξατε το μύθο του Ορφέα και συγκεκριμένα, την όπερα του Μοντεβέρντι ως βάση για το έργο σας;

Μουσικολογικά μιλώντας ο Ορφέας του Monteverdi θεωρείται η πρώτη όπερα, δηλαδή δημιουργείται σε μια φάση που σαν είδος η όπερα δεν υπήρχε, οπότε ούτε οπερατικές συμβάσεις ακόμα υπήρχαν. Όπως αναφέρει στις σημειώσεις του προγράμματος του έργου η συνεργάτιδά μας και λιμπρετίστα του ORFEAS2021, Αντριάνα Μίνου, το έργο του Monteverdi είναι κι αυτό ενός είδους κολάζ τάσεων και υφών της εποχής του που ένωσε ο Monteverdi για να φτιάξει ένα νέο είδος. Απ’ αυτή την άποψη ήταν η τέλεια πρώτη ύλη για το δικό μας πολυμεσικό εγχείρημα. Τώρα γενικότερα στο μύθο όπως εμφανίζεται στον Οβίδιο ο Ορφέας αφού χάνει την Ευριδίκη αποφασίζει να μην ξαναπάει με γυναίκες και αρχίζει να κάνει σχέσεις με αγόρια. Έχει πλάκα που όταν επανεξετάζουμε αυτούς τους μύθους που μάθαμε στα σχολεία συνειδητοποιούμε πως έχουν διάφορες κουήρ απολήξεις που αποσιωπούνται. Αν και δεν έχουμε κάποια φιλοδοξία να πούμε “α κοιτάξτε οι αρχαίοι ήταν γκέι” για να νομιμοποιήσουμε τις ζωές μας, έχει ένα ενδιαφέρον που η εθνικιστική αρχαιολατρεία κάνει τόσο επιδέξιο σλάλομ για να αποφύγει όλα τα καλιαρντά.

-Η βίντεο-όπερα ORFEAS2021 είναι, επίσης, αφιερωμένη στη μνήμη του Ζακ Κωστόπουλου. Πώς νιώθετε που η κυκλοφορία της συμπίπτει χρονικά με την πολυαναμενόμενη δίκη για τη δολοφονία του;

Από την αρχή της και μέχρι σήμερα η όπερα αυτή συμπίπτει με διάφορες κινηματογραφικού τύπου τραγικότητες. Όταν πρωτοξεκινήσαμε να τη γράφουμε, πηγαίναμε για κάτι πιο ελαφρύ και αμιγώς camp, όπως λες παραπάνω, αλλά στην πορεία σκοτώσαν το Ζακ και κάπως μας έγινε ξεκάθαρο πως θα αλλάξουμε τη θεματική και πολιτική τοποθέτηση του έργου. Και επειδή οι ημερομηνίες μας αλλάξαν πολύ, είναι τρομερό που συνέπεσε, κάπως ανατριχιάσαμε όταν είδαμε πως οι ημερομηνίες της πρεμιέρας και της δίκης είναι δίπλα. Βέβαια άσχετα από τις δίκες και την ενασχόληση της κοινής γνώμης, για μας η Zackie δεν έπαψε καμιά στιγμή να μας λείπει ως φίλη, συνεργάτιδα, συνομιλίτρια, συντρόφισσα.

-Πώς σας φαίνεται η διαχείριση των κοινωνικών τραυμάτων από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τις εκάστοτε κυβερνήσεις; Ποιος είναι ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε αυτή την εξίσωση;

Αν με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αναφερθούμε πρωτίστως στην τηλεόραση, θα λέγαμε πως ο ρόλος της τηλεόρασης είναι στην καλύτερη μετριοπαθής/συντηρητικός στη χειρότερη χυδαίος/φασιστικός. Δε θα συγχωρέσουμε ποτέ την ελεεινή Τατιάνα Στεφανίδου για το γκάλοπ σχετικά με το αν έκανε καλά ο κοσμηματοπώλης που σκότωσε το “ληστή” που πήγε να τον κλέψει. Σε μια σοβαρή χώρα, ένα τέτοιο άτομο θα απολυόταν από το σταθμό και δε θα συνέχιζε να υπάρχει στη δημοσιότητα. Στην περίπτωση του Ζακ λέγονταν τέτοια τέρατα, που ήταν σχεδόν αδύνατο για μας να βλέπουμε τηλεόραση, απλά προσπαθούσαμε να πείσουμε συγγενείς και ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας να κλείσουν το ΣΚΑΙ. Όμως η τοποθέτηση της τηλεόρασης δε μας εξέπληξε. Αυτό που μας είχε τρομάξει πιο πολύ για μια περίοδο ήταν το μίσος στα social media, που ήταν πραγματικά παντού γύρω μας. Κάποια χρόνια πριν, ιντερνετόφιλοι τεκνο-φουτουριστές θα σου’λεγαν πως επειδή τα social media έχουν κόψει τους μεσάζοντες, θα έρθει κάποιου είδους οριζόντια επικοινωνιακή ουτοπία. Δυστυχώς, όμως, όταν ανοίγει η δίοδος της επικοινωνίας από το σπίτι κατευθείαν σε ένα μαζικό κοινό, δεν ανοίγει μόνο για αυτούς που θέλουν να μιλήσουν για τα δικαιώματα, αλλα ανοίγει και για τους εκκολαπτόμενους νεοναζί.

-Μπορεί να υπάρξει μία ενιαία ιστορία των συλλογικών βιωμάτων και των αγώνων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας; Και πώς μπορεί αυτή να φτάσει σε ένα ευρύτερο κοινό;

Κοίταξε, ίσως το ενιαίο υπονοεί και μία ομοιομορφία που δεν είναι ακριβώς το ζητούμενο. Ακόμη και όταν λέμε ‘ΛΟΑΤΚΙ’ αναφερόμαστε σε διαφορετικές ταυτότητες και ομάδες ανθρώπων που έχουν διαφορετικά βιώματα και διεκδικήσεις. Αν υπάρχει ένα πολιτικό διακύβευμα, όμως, είναι να σκεφτούμε πως μπορεί η εμπειρία καταπίεσης που έχουμε να μας επιτρέπει να φτιάχνουμε συμμαχίες και να δείχνουμε ενσυναίσθηση όχι μόνο προς αυτούς που είναι ακριβώς σαν και μας. Και αυτό δεν είναι αποκλειστικά κάτι που έχει να κάνει με το κουήρ τραύμα – αυτού του τύπου οι γέφυρες που χτίζονται πάνω στην κοινή κατανόηση του πόνου είναι ό,τι έχει απομείνει σε μια εποχή γενικευμένης δυστοπίας. Αν μπορέσουμε αυτό να το καταλάβουμε και να το επικοινωνήσουμε και με ένα ευρύτερο κοινό τότε κάτι μπορεί να αλλάξει για όλ@, ΛΟΑΤΚΙ και μη.

-Τελικά, πιστεύετε πως μπορεί να υπάρξει προοδευτικός λόγος που να συσπειρώνει την πλειοψηφία στην Ελλάδα του 2021; Ποιος είναι ο ρόλος της Ευρώπης και της «Δύσης», κατά τη γνώμη σας, σε αυτή την προσπάθεια;

Όταν ζεις ως κομμάτι μιας μειονοτικής ομάδας, αυτό που έχεις μάθει γενικά είναι ότι οι πλειοψηφίες είναι συχνά βίαιες στον τρόπο που επιβάλλουν τις νόρμες τους. Αλλά εδώ υπάρχει ένα πολιτικό αγκάθι: πως μπορούμε να κάνουμε μαζικές προοδευτικές πολιτικές; Να σου πούμε ότι έχουμε και την απάντηση θα ήταν κουλό, γενικά αυτό είναι το ερώτημα που ταλανίζει το έργο μας. Τώρα για την ‘Ευρώπη’ υπάρχει σαφώς μια θεσμοθέτηση δικαιωμάτων που μας φαίνεται σημαντική, ειδικά σε σχέση με το που βρίσκεται η Ελλάδα. Αλλά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί για να μην καταλήγουμε σε μια εργαλειακή χρήση της προστασίας των μειονοτήτων σε ένα νεοφιλελεύθερο πλαίσιο. Για παράδειγμα η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να προσφέρει προστασία σε μειονοτικές ομάδες μέσω κάποιων θεσμών της και ταυτόχρονα να επιβάλει εξοντωτικές πολιτικές λιτότητας που καταλήγουν να πλήττουν δυσανάλογα άτομα που βρίσκονται στο κοινωνικό περιθώριο. Γενικά το οτι η δύση έχει υποτίθεται το μονοπώλιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενώ έχει κάνει ιστορικά τερατουργήματα και συνεχίζει ακάθεκτη να δολοφονεί εντός και εκτός των συνόρων της, μας απασχολεί πολύ στον Ορφέα.

-Κλείνοντας, θα ήθελα ένα σχόλιο για τη σκηνή της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα. Πώς βλέπετε την εξέλιξη του συγκεκριμένου χώρου τα τελευταία χρόνια; Υπάρχουν προσπάθειες για κοινωνική κριτική και αλλαγή μέσω της τέχνης;

Δεν είμαστε σίγουροι ακριβώς ποια είναι η σκηνή της σύγχρονης τέχνης στην οποία αναφέρεσαι εδώ. Σε DIY/underground πλαίσια, υπάρχουν εδώ και αρκετά χρόνια καλλιτέχνες που ασχολούνται με τις πολιτικές της ταυτότητας και τα δικαιώματα, εμείς συγκεκριμένα πάνω από δέκα χρόνια. Αυτό που έχει αλλάξει τα τελευταία 2-3 χρόνια είναι ότι αποφάσισαν και οι θεσμοί/οργανισμοί τέχνης στη χώρα πως τους ενδιαφέρει το θέμα (όχι όλοι, κάποιοι). Είναι μια αξιοσημείωτη εξέλιξη, την οποία όμως ομολογούμε πως παρακολουθούμε με μια κάποια καχυποψία, διότι αυτό που ιδανικά μοιάζει με εκπροσώπηση συχνά καταλήγει να είναι αυτό που λέμε tokenism, πως να το πούμε, προσχηματική και επιφανειακή υποστήριξη μειονοτήτων απλα για να φανεί ένας θεσμός προοδευτικός. Δεν βλέπουμε ακόμα να έχουν έρθει ουσιαστικές αλλαγές στην εκπροσώπηση των μειονοτικών φωνών στους χώρους της τέχνης ή να έχει ανοίξει σοβαρά η ταξική συζήτηση περί πληρωμών/στήριξης των καλλιτεχνών. Ούτε βλέπουμε τους θεσμούς να κάνουν ιδιαίτερη έρευνα στα ταυτοτικά θέματα που παρουσιάζουν, ώστε να αντιμετωπίζουν με τον σεβασμό που ένας θεσμός οφείλει να δείχνει τα έργα και τις ιστορίες αποσιωπημένων φωνών. Αλλά τέλος πάντων, για να μην κλείσουμε τη συνέντευξη με αρνητικό κλίμα, ναι, αλλαγές συντελούνται και βγαινουν και πολλές ενδιαφέρουσες δουλειές σήμερα. Δέκα χρόνια πριν, αν ήσουν κουήρ περφόρμερ στην Αθήνα, δε θα βρισκες την ώρα και τη στιγμή να την κάνεις για Βερολίνο ή Λονδίνο γιατί απλούστατα δε θα χωρούσες πουθενά. Σήμερα ίσως και να έμενες. Ας δούμε πως θα εξελιχθεί όλο αυτό.

FYTA photo by Giannis Drakoulidis