Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης: Η Γαλλική επιρροή στην αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης

Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Να ’μαστε και πάλι εδώ σήμερα, με το πρώτο Chronique της νέας σχολικής κι ακαδημαϊκής χρονιάς, που είναι αφιερωμένο στη Γαλλική επιρροή στην αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης.

Ας ξεκινήσουμε το ταξίδι μας στην πόλη από την Πλατεία Αριστοτέλους, ένα από τα έργα που μας κληροδότησε ο Ερνέστ Εμπράρ. Ο διάσημος γάλλος αρχιτέκτονας και πολεοδόμος, τον οποίο έχουμε ήδη γνωρίσει στα προηγούμενα Chroniques, συνέλαβε ένα νέο πολεοδομικό σχέδιο για τη Θεσσαλονίκη, μετά την μεγάλη πυρκαγιά του 1917, η οποία κατέστρεψε την πόλη και εξάλειψε την «ανατολίτικη» φυσιογνωμία της.

Πρότεινε μια καινοτόμα ανάπλαση των ιστορικών κτηρίων, αναδεικνύοντας τα βυζαντινά μνημεία που σώθηκαν από τις φλόγες, δημιουργώντας πεζοδρόμους γύρω από τους αρχαιολογικούς χώρους και εισάγοντας το «νεοβυζαντινό» στυλ στα έργα που σχεδίαζε. Οι καμάρες της πλατείας Αριστοτέλους χαρακτηρίζουν τα πιο διάσημα έργα αυτού του αρχιτεκτονικού στιλ.

Ο νεοβυζαντινός ρυθμός δεν είναι αποκλειστικό έργο του Εμπράρ: κατά τον Μεσοπόλεμο, άλλοι Γάλλοι αρχιτέκτονες ή εκπαιδευμένοι στη Γαλλία συνέβαλαν στην ανάδυσή του στην πόλη αλλά και στη συναίρεσή του με άλλες τάσεις της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Αυτό επιφέρει τον λεγόμενο εκλεκτικιστικό ρυθμό¹, χαρακτηριστικό των κτηρίων της Θεσσαλονίκης, αποτέλεσμα του κοσμοπολιτισμού και των διαφορετικών τάσεων των πελατών.

Ας υπενθυμίσουμε επίσης τον μείζονα ρόλο που έπαιξε ο Ζοζέφ Πλεμπέρ, ο γάλλος μηχανικός και βοηθός του Εμπράρ στην ανοικοδόμηση της πόλης, ο οποίος συνεχίζει το έργο του στη Θεσσαλονίκη μετά την αποχώρηση της στρατιάς της Ανατολής το 1918. Ανέλαβε μεγάλα έργα, τα οποία άλλοτε υλοποίησε μόνος και, άλλοτε σε συνεργασία με τον γαλλοσπουδαγμένο Θεσσαλονικιό μηχανικό, Ελί Χασσίδ Φερνάντεζ. Τα ξενοδοχεία Excelsior, Tourist και πολλά κτήρια γραφείων και πολυκαταστήματα στην οδό Βενιζέλου φέρουν την υπογραφή του.

Μία άλλη επιφανής προσωπικότητα, ο Μαρίνος Δελλαδέτσιμας, Έλληνας αρχιτέκτονας, βαθιά επηρεασμένος από τη γαλλική σκέψη, απόφοιτος της École spéciale d’Architecture, υπογράφει τα σχέδια του επιβλητικού κτηρίου της XANΘ, καθώς και του ξενοδοχείου Méditerranée, διάσημου για το νεομαυριτανικό του στιλ και τη θέα του προς τη θάλασσα.

Στη συνέχεια, τη δεκαετία του ’30, οι παλιοί του συμφοιτητές της École spéciale (Α. Ζαχαριάδης, Ι. Δημητριάδης και Σ. Ποζέλι) προωθούν στις κατασκευές τους έναν διακριτικό μοντερνισμό, παίρνοντας αποστάσεις από τα ακαδημαϊκά πρότυπα της Σχολής Καλών Τεχνών και των σχεδίων του Εμπράρ όπως και από την τάση Αρ Ντεκό.

Ας γυρίσουμε πίσω στον χρόνο στις λεωφόρους Βασιλίσσης Όλγας και Βασιλέως Γεωργίου – όπως σήμερα ονομάζονται οι κεντρικοί δρόμοι που διέσχιζαν κάποτε τη λεγόμενη «περιοχή των Εξοχών»². Η ονομασία προσδιόριζε το ανατολικό τμήμα της πόλης, έξω από τα τείχη που έφταναν ως τον Λευκό Πύργο: περιελάμβανε καλλιεργημένες εκτάσεις, απομακρυσμένες από το κέντρο, οι οποίες αστικοποιήθηκαν και κατοικήθηκαν κατά την περίοδο 1880-1890. Η ανώτερη αστική τάξη της εποχής εγκαταστάθηκε σταδιακά στην περιοχή αυτή: ο τόπος της εγκατάστασής της δεν υπαγορεύται πλέον από την θρησκευτική ή την εθνική ταυτότητα αλλά από τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες καθώς και την αναζήτηση υγιεινού περιβάλλοντος και μαζί μίας κοινωνικής καταξίωσης.

Για την ανέγερση των κατοικιών τους, οι οικογένειες αυτές απευθύνονται σε καταξιωμένους αρχιτέκτονες, που έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό, στην Ιταλία, στη Γερμανία και πολλοί από αυτούς στη Γαλλία. Έτσι, οφείλουμε στον Ελί Mοδιάνο, Εβραίο μηχανικό, ιταλικής υπηκοότητας και απόφοιτο της École centrale des arts et manufactures στο Παρίσι, την έπαυλη Μοδιάνο που σχεδιάστηκε το 1906.

Από το 1970, αυτή η έπαυλη στον αρ. 68 της Βασ. Όλγας, στεγάζει, πίσω από την κομψή κίτρινη πρόσοψή της, το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης.

Σήμερα, όλες αυτές οι επαύλεις, συντηρημένες ή εγκαταλελειμμένες, εξακολουθούν να τραβούν τα βλέμματα των περαστικών, αλλά από την παλιά συνοικία των Εξοχών δεν έχουμε πλέον παρά μια αποσπασματική εικόνα και μόνο αφού, από τα εκατό περίπου αρχοντικά της, στη λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας υπάρχουν πια μόνο είκοσι: αρχικά οι μουσουλμάνοι και στη συνέχεια οι Εβραίοι κάτοικοι της πόλης που χάθηκαν και τελικά ο αστικός μετασχηματισμός της δεκαετίας του 1960 οδήγησαν στην καταστροφή της.

Και η σύγχρονη Θεσσαλονίκη επηρεάζεται ωστόσο από τη γαλλική αρχιτεκτονική σκέψη: πολλοί ενεργοί αρχιτέκτονες έχουν σπουδάσει στη Γαλλία, όπως το ελληνογαλλικό αρχιτεκτονικό γραφείο που σχεδίασε τη Νέα Παραλία, έναν τεράστιο παραλιακό πεζόδρομο που ολοκληρώθηκε το 2013 και αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς τόσο για τους κατοίκους όσο και για τους επισκέπτες.

Φωτογραφία: thessaloniki.gr