Η Αίθουσα Τέχνης Art Πρίσμα εγκαινιάζει στις 8 Νοεμβρίου την ατομική έκθεση του Γιάννη Καστρίτση “Η άλλη Πλευρά”. Ο καλλιτέχνης και επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών Φλώρινας, απάντησε στις ερωτήσεις του Culturenow.gr για τη θεματολογία των έργων που θα παρουσιαστούν, το στοιχείο της φύσης στη δουλειά του αλλά και τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ύπαρξης στα οποία εστιάζει.
Συνέντευξη: Μαριάννα Παπάκη
Culturenow.gr: Στις 8 Νοεμβρίου εγκαινιάζεται στην αίθουσα τέχνης Art Πρίσμα η έκθεσή σας υπό τον τίτλο «Η άλλη πλευρά». Ποια είναι η… άλλη πλευρά; Τι περιλαμβάνει η έκθεση και γιατί επιλέξατε τον συγκεκριμένο τίτλο;
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Γιάννης Καστρίτσης: «Η άλλη πλευρά» είναι ή άλλη όψη των πραγμάτων, της δουλειάς μου και του εαυτού μας. Αυτή που στον καθημερινό πρακτικό βίο αφήνουμε να μας προσπερνά και να μας διαφεύγει. Είναι η ανάδειξη και η μεταμόρφωση του κοινότοπου και του απλού, αυτού που περνά απαρατήρητο. Η άλλη πλευρά σε καμία περίπτωση δεν είναι μια παθητική στάση και ανάγνωση, εμπεριέχει μέσα της και το στοιχείο της δυναμικής κριτικής προσέγγισης. Είναι μια ουτοπική ανάγνωση και πρόταση για τον κόσμο μέσω της τέχνης. Επιπλέον με τον τίτλο «άλλη πλευρά» καλείται ο θεατής να ξαναδιαβάσει, να ξαναδεί τα έργα με πιο καθαρό βλέμμα, να επιχειρήσει ένα δεύτερο και τρίτο επίπεδο ανάγνωσης.
Η έκθεση περιλαμβάνει έργα των τελευταίων χρόνων. Μια σειρά από μικρά έργα που παρουσιάζονται για πρώτη φορά καθώς και μεγαλύτερα έργα από την σειρά «ο άνθρωπος και ο ίσκιος του». Επίσης και το έργο “η αμφιβολία του Σεζάν” ένα έργο που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Αθήνα.
Cul.N.: Η φύση-το φυσικό περιβάλλον έχει μια ιδιαίτερη θέση στη δουλειά σας. Σας εμπνέει η ύπαρξή του ή η έλλειψή του στις σημερινές αστικές κοινωνίες;
Γ.Κ.: Η φύση –το φυσικό είναι αυτό που μας εμπεριέχει, μας γέννησε και να θέλαμε δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε. Ο αρχηγός των ινδιάνων Ντουγάμι Σηάτλ έλεγε στον πρόεδρο των ΗΠΑ: Ξέρουμε τουλάχιστον αυτό ότι η γη δεν ανήκει στον άνθρωπο, ο άνθρωπος ανήκει στη γη. Βέβαια με την τροπή που έχει ο πολιτισμός μας η αρμονική σχέση του ανθρώπου με τη φύση έχει πλέον διαρρηχτεί. Η φύση αντιμετωπίζεται ως χειραγωγήσιμο προϊόν στα χέρια του ανθρώπου με τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα.
Το δέος, το υψηλό, το τυχαίο, το μη προβλέψιμο, το μυθικό, το μη εκλογικεύσιμο, όλα στοιχεία της φύσης βρίσκονται σε υποχώρηση έναντι της λογικής της μετρησιμότητας και ορθολογικοποίησης των πάντων. Η συμπερίληψη της υποκειμενικότητας της φύσης είναι πρώτιστης σημασίας στο έργο μου.
Η τέχνη που σέβεται τον εαυτό της δεν μπορεί παρά να ασφυκτιά σε αυτό το περιβάλλον και να αναζητά αυτή τη χαμένη ενότητα, όντας και η ίδια όχι μόνο πνεύμα αλλά και ύλη-φύση. Τα υλικά της τέχνης είναι και αυτά κατά μια έννοια φύση. Ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να έχει τον απόλυτο έλεγχο πάνω τους – μόνο η ακαδημαϊκή τέχνη ισχυρίζεται το αντίθετο- απλά τα αναδεικνύει. Αλλά και η ίδια αυτονομία και ανεξαρτησία των υλικών αναδεικνύουν το έργο του καλλιτέχνη. Πρόκειται για μια αμοιβαία συνεργασία όπως εγώ τουλάχιστον την αντιλαμβάνομαι από την δική μου σκοπιά.
Αυτό που με εμπνέει, μάλλον με απογοητεύει, είναι αυτός ο τόσο σύντομος θάνατος της φύσης, η βίαιη εκπράγματισή της. Ακόμη και πολιτισμοί με αρμονική σχέση με το περιβάλλον έχουν υιοθετήσει τις πρακτικές του δυτικού ανθρώπου που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως κυρίαρχο όν στον κόσμο.
Αυτή τη χαμένη ενότητα αναζητώ πολλές φορές στα έργα μου. Παρατηρώ τη φύση ανασύρω μνήμες, ερμηνεύω αυτή την αδιάρρηκτη σχέση με έναν ισότιμο τρόπο ανάμεσα στον άνθρωπο και την φύση.
Cul.N.: Ο χώρος, το περιβάλλον, η ύπαιθρος πιστεύετε πως είναι ζητήματα που επανέρχονται στην τέχνη με μια πιο ρεαλιστική, ας πούμε, οπτική; Εσείς, από ποια οπτική προσεγγίζετε τη θεματολογία σας;
Γ.Κ.: Όπως είπα παραπάνω η τέχνη δεν μπορεί να αποκοπεί από την φύση όντας και η ίδια ύλη-φύση. Όποιος ισχυρίζεται το αντίθετο ψεύδεται.
Αν με τον όρο ρεαλιστικό εννοούμε το ουσιαστικό κομμάτι των πραγμάτων και όχι μια επιδερμική ανάγνωση εξωτερικών χαρακτηριστικών τότε ναι η γλώσσα της τέχνης πρέπει να είναι ρεαλιστική. Με αυτή την λογική ρεαλιστική μπορεί να είναι και μια πιο αφαιρετική απόδοση της φύσης αλλά και μια πιο παραστατική.
Εγώ επιλέγω μορφοπλαστικά μια γλώσσα μικτή. Πότε αρέσκομαι σε επιμέρους παραστατικές λεπτομέρειες και πότε χάνομαι μέσα στο άμορφο, στις γραφές και τα υλικά. Το θεματικό στοιχείο στην τέχνη για μένα πέρα από την σημασία του και τους συμβολισμούς του είναι και μια αφορμή για εικαστική περιπέτεια. Σε αυτό το ταξίδι επιχειρώ να συμπαρασύρω και τον θεατή, αλλά και ο θεατής από την μεριά του δεν αρκεί να μένει μόνο στο θέμα.
Cul.N.: Πρόσφατα παρουσιάστηκε στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας, η έκθεσή σας, «Βίων ερμηνεία». Πώς συνδέονται – αν συνδέονται – οι δύο εκθέσεις; Είστε υπέρμαχος της άποψης πως, το έργο ενός καλλιτέχνη είναι στην ουσία, ένα;
Γ.Κ.: Οι δύο εκθέσεις δεν συνδέονται άμεσα. Η έκθεση στο Βυζαντινό «Βίων ερμηνεία» ήταν περισσότερο ανθρωποκεντρική και επεδίωξε μια συνομιλία με τη βυζαντινή παράδοση αλλά και με το ίδιο το μουσείο.
Το έργο του καλλιτέχνη συνολικά ως έργο θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι ένα. Αυτό όμως το όλο για να υπάρξει πρέπει να απαρτίζεται από πολλά επιμέρους αυτόνομα μέρη που να μπορούν να στηρίζουν και να συγκροτούν το όλο. Μόνο η μικρή επιμέρους αυτόνομη δουλειά μπορεί να δημιουργήσει το σύνολο. Παλεύει κανείς διαρκώς με τις λεπτομέρειες και χωρίς τίποτα να θεωρείται αυτονόητο για να χτίσει το σύνολο. Το ένα δεν είναι άλλο από μια συγκροτημένη ματιά και ερμηνεία του κόσμου, μια καλλιτεχνική πρόταση ζωής.
Cul.N.: Είστε επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών Φλώρινας. Πώς κρίνετε το επίπεδο των σπουδών των εικαστικών γενικότερα στην Ελλάδα; Ως ακαδημαϊκός πιστεύετε πως είναι μία δύσκολη περίοδος για τα ελληνικά Πανεπιστήμια και πώς ένας καθηγητής – παρά τις δύσκολες συνθήκες – μπορεί να διατηρήσει στον φοιτητή του την επιθυμία για δημιουργία;
Γ.Κ.: Κατά κάποιον ιδιαίτερο λόγο στην Ελλάδα από κάθε γωνιά της ξεπηδούν άνθρωποι σχεδόν από το πουθενά που ενδιαφέρονται για τις καλές τέχνες. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό δυναμικό με ιδιαίτερη ζωντάνια. Κατά πόσο αυτό το δυναμικό θα καταφέρει να παράγει έργο σε βάθος χρόνου και να φτάσει στο κοινό είναι κάτι το διαφορετικό και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες κοινωνικούς, προσωπικούς. Στόχος ενός δασκάλου είναι να προσφέρει όλα εκείνα τα βασικά εφόδια που ίσως αργότερα οδηγήσουν στην επίτευξη προσωπικού έργου. Να διδάξει ανοίγοντας τους ορίζοντες και να αναδείξει την ιδιαιτερότητα του καθενός.
Οι συνθήκες στα Πανεπιστήμια είναι απελπιστικά άγριες. Πολλοί φοιτητές δεν έχουν καν υλικά να δουλέψουν. Παρόλα αυτά γίνεται δουλειά. Άλλωστε για την τέχνη που θέλει να κρατά την ζωντάνια της και την κριτική της ματιά ποτέ οι συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές. Η επιθυμία για δημιουργία είναι ταυτόσημη με την ουτοπική επιθυμία για μια άλλη πραγματικότητα και αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά οι νέοι.
Εννοείται ότι το Δημόσιο Πανεπιστήμιο βρίσκεται στο στόχαστρο από αυτούς τους ίδιους που το οδήγησαν σε αδιέξοδο. Αν ηττηθεί θα είναι μεγάλη απώλεια και θα στερήσει την δυνατότητα πρόσβασης στην εκπαίδευση ενός σημαντικού και ιδιαίτερου δυναμικού της ελληνικής κοινωνίας και κυρίως των προερχόμενων από τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις. Βέβαια και οι ευθύνες μέσα στα πανεπιστήμια είναι τεράστιες, γιατί είναι χώροι κυρίως εσωστρεφείς που ανακύκλωναν τα ίδια πρόσωπα χωρίς να υπάρχει αναζήτηση και ανανέωση προσώπων.
Cul.N.: Για να επιστρέψουμε στη θεματολογία του έργου σας. Οι ανθρώπινες φιγούρες είναι επίσης ένα από τα θέματα που συναντάμε συχνά σε εκθέσεις σας. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου που θέλετε να υπογραμμίσετε; Τι σας εμπνέει περισσότερο στην ανθρώπινη φύση;
Γ.Κ.: Στην αρχή δεν υπήρχαν άνθρωποι στα έργα μου. Υπήρχαν τα ίχνη τους, οι δραστηριότητές τους, οι σκιές τους μέσα στο χώρο, η παρουσία τους υπονοούνταν. Παρουσίαζα κυρίως πρωτογενείς χώρους όπου βασικές ανθρώπινες δραστηριότητες άφηναν τα ίχνη τους. Αργότερα οι άνθρωποι μπαίνουν με μια διάθεση ισότιμης και αμοιβαίας συνεργασίας με τον χώρο τους. Ενώ είναι συγκεκριμένοι χαρακτήρες, εντούτοις δεν τονίζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Με ενδιαφέρει η γενικότερη αίσθηση της παρουσίας τους. Τονίζω περισσότερο τα δευτερεύοντα στοιχεία σε μια φιγούρα π.χ. ασχολούμαι περισσότερο με την εκφραστικότητα των χεριών, την υφή των ρούχων της ζακέτας, τα παπούτσια…
Θα ήθελα μέσω της ζωγραφικής να διασώσω κάτι από την παρουσία τους, κάτι από αυτό που υπήρξε, όπως στις εικόνες Φαγιούμ το βλέμμα των εικονιζόμενων προεικονίζει και συναντά τον μελλοντικό τους θάνατο … Να προσπεράσω τα χαρακτηριστικά τους και να δείξω τις υπαρξιακές τους αγωνίες, τις πολύ μικρές και ασήμαντες λεπτομέρειες. Παρουσίασα στα έργα μου κυρίως τον άνθρωπο που ήταν ενσωματωμένος με την φύση. Ήταν ένας φόρος τιμής σε αυτούς τους περιφερειακούς απαρατήρητους ανθρώπους που ενώ ήταν φορείς ενός σπουδαίου πολιτισμού χάθηκαν μέσα στον κύκλο της ζωής και της φύσης…
Cul.N.: Είναι πιστεύετε μια χρονική περίοδος που ο καλλιτέχνης “οφείλει” να εκφράσει πιο έντονα, ίσως από άλλες περιόδους, μία άποψη για τις πολιτικές/κοινωνικές εξελίξεις εν μέσω των οποίων δημιουργεί τα έργα του;
Γ.Κ.: Σίγουρα το να παίρνει θέση κανείς μέσα και από το έργο του είναι σημαντικό και ζητούμενο. Το μεγάλο ερώτημα όμως είναι πως αυτό το πολιτικό, κοινωνικό περιεχόμενο μπορεί να περάσει μέσα από τα έργα. Στις πιο πολλές περιπτώσεις έχουμε μεν πολιτικό περιεχόμενο το οποίο όμως δεν καταφέρνει να διαμεσολαβηθεί μέσω του έργου και το αποτέλεσμα είναι ακριβώς το αντίθετο από το επιδιωκόμενο. Δηλαδή έργα με πρόθεση πολιτική προοδευτική να είναι ιδιαίτερα συμβατικά και συντηρητικά. Στην παγίδα αυτή έχουν εγκλωβιστεί πολλοί καλλιτέχνες με προοδευτικές προθέσεις. Προσωπικά πιστεύω ότι πολιτικό περιεχόμενο μπορούμε να συναντήσουμε και σε έργα φαινομενικά λιγότερο πολιτικά αλλά που με έμμεσους και υπαινικτικούς τρόπους προσεγγίζουν το θέμα πιο αποτελεσματικά. Ακόμη και θεματολογίες λιγότερο πολιτικές μπορεί και να είναι ιδιαίτερα πολιτικές. Το κεφάλαιο αυτό πάντως είναι τεράστιο και ανοικτό. Ο τελικός κριτής όλων αυτών των προθέσεων τελικά είναι η διάρκεια τους στο χρόνο.
Cul.N.: Έχετε ήδη αρχίσει να ετοιμάζετε έργα για την επόμενη δουλειά ή είναι πολύ νωρίς ακόμα;
Γ.Κ.: Έχω ξεκινήσει μια σειρά και ελπίζω του χρόνου να καταφέρω να την παρουσιάσω. Ακόμη δεν έχει οριστικοποιηθεί ο χαρακτήρας της. Συνήθως δουλεύω χωρίς ιδιαίτερα προδιαγραμμένο πλαίσιο. Ξεκινώ κάτι, το παρακολουθώ, δοκιμάζω και πολλές φορές με οδηγεί σε άλλα μονοπάτια. Άλλωστε πάντα υπάρχει μια απόσταση ανάμεσα στις προθέσεις μας και το αποτέλεσμα. Αυτό ίσως να είναι και η κινητήρια δύναμη της δημιουργίας, αυτό το διαρκές κενό…
