Αφίσα: ένα κομμάτι τυπωμένου χαρτιού, σχεδιασμένο να συνάπτεται σε κάθετη επιφάνεια. Μαζικό μέσο επικοινωνίας η μορφή του οποίου δεν έχει αλλάξει συνταρακτικά εδώ και πάνω από διακόσια χρόνια..
Καλλιτέχνες, πολιτικοί, διαμαρτυρόμενοι, συλλέκτες, επιχειρηματίες, δάσκαλοι, σχεδόν κάθε κατηγορία πολίτη έχει αγκαλιάσει και συνεχίζει να αγκαλιάζει αυτό το “κομμάτι τυπωμένου χαρτιού”, ο καθένας για τους δικούς του λόγους και ανάγκες. Ένα μέσο που μπορεί ταυτόχρονα να είναι τόσο λαϊκό και ευτελές αλλά και τόσο ελιτίστικο και πολύτιμο, ανάλογα τη χρήση που προορίζεται.
Βεβαίως το καλλιτεχνικό στοιχείο δεν είχε εισαχθεί ιδιοχείρως στην αφίσα πριν από το 1870, μέχρι δηλαδή να τελειοποιηθεί η τεχνική έγχρωμη λιθοτυπίας, κάνοντας δυνατή τη μαζική παραγωγή εκτυπώσεων με ευκρίνεια κοντινή σε αυτή των πρωτότυπων έργων τέχνης. Κάπως έτσι εμφανίστηκαν χαρακτηριστικές Art Nuveau αφίσες όπως αυτές του Alphonse Mucha με τις αιθέριες γυναικείες μορφές και τα σχεδόν γραφιστικά διακοσμητικά στοιχεία, και του Toulouse-Lautrec μεταξύ άλλων για το θρυλικό καμπαρέ Moulin Rouge γεμάτες χρώμα και νεύρο. Φυσικά όσο οι εποχές περνούσαν και τα ρεύματα τέχνης άλλαζαν, αναλόγως άλλαζε και η καλλιτεχνική προσέγγιση της αφίσας.
Το μέσο είχε την τύχη μέσα στον 20ο αιώνα να αποτυπώσει τις ανησυχίες του Picasso, τις γεωμετρικές φόρμες των καλλιτεχνών της σχολής του Bauhaus, να φιλοξενήσει το διάσημο στιλιζαρισμένο πορτραίτο του Che, να διαφημίσει το Woodstock, να καλέσει για στράτευση τους Αμερικάνους νεανίες χρησιμοποιώντας την επιβλητική μορφή του θείου Σαμ, να προπαγανδίσει υπέρ του Ναζισμού, να υποσχεθεί μια μαγευτική ζωή στους Σοβιετικούς της εργατικής τάξης, να στηρίξει και να διαδώσει τον αγώνα των νέων στους δρόμους από το Παρίσι του ’68 μέχρι την Αθήνα του 2011, να διαφημίσει τη νέα ταινία του Kubrick ή το νέο κομμωτήριο στην παρακάτω γωνία, να βοηθήσει να βρεθεί το σκυλάκι της ευτραφούς κυρίας από το απέναντι διαμέρισμα.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Όλα αυτά φυσικά με τις απαραίτητες αισθητικές διακυμάνσεις – συνήθως ανάλογα την περίσταση και την τεχνογνωσία – αλλά πάντα με πολύ σύντομη ζωή στους τοίχους, στις ειδικές προθήκες των καταστημάτων και των δήμων και κάθε άλλου είδους «κάθετη επιφάνεια».
Η αφίσα όμως βρήκε εύκολα τον δρόμο της τόσο στις γκαλερί και στις ιδιωτικές συλλογές, όσο και στην παράνομη και εφήμερη street art, σπάζοντας τα δεσμά του καθαρά ενημερωτικού αρχικού της ρόλου. Οι πολύτιμες αυτές αφίσες που κοσμούν συλλογές και γκαλερί, και ως επί των πλείστον δεν χρησιμοποιούν τις τεχνικές μαζικής παραγωγής, αλλά παράγονται σε περιορισμένα αντίτυπα με χειρωνακτικές τεχνικές όπως αυτή της μεταξοτυπίας. Σημαντικός αριθμός τέτοιων έργων τέχνης αφορά αφίσες συναυλιών, πολλές φορές με διαφορετική εικονογράφηση από εκείνη που προορίζεται για τοιχοκόλληση.
Συγκροτήματα της ψυχεδελικής rock σκηνής των 60s και 70s φιλοξενήθηκαν κατά κόρων σε ανάλογα έργα, όπως οι Hawkwind, Greatful Dead, Jefferson Airplane, Jimmy Hendrix, αλλά οι αστρονομικές τιμές των διασωθέντων posters κάνουν τα «trips» των προαναφερθέντων καλλιτεχνών να μοιάζουν με βόλτα στη ρόδα του λούνα παρκ. Σύγχρονοι σχεδιαστές όπως οι Aaron Horkey, John Baizley, Sheldon Hunt, Malleus Art Labs, Justin Kamerer και άλλοι, φιλοτεχνούν σήμερα συλλεκτικές αφίσες για συγκροτήματα όπως οι Isis, Pearl Jam, Arcade Fire, Andrew Bird, Colour Haze, Neurosis και γενικώς για τις περισσότερες σημαντικές underground μπάντες, με τρόπο που σίγουρα οι Mucha και Warhol θα έβρισκαν τρομερά ενδιαφέρον!
Τρομερά ενδιαφέρουσα όμως είναι και η ανάλογη κίνηση στους τελείως ανεξάρτητους D.I.Y. κύκλους, με τον αρκετά πιο απλοϊκό σχεδιασμό και τις όποιες εκτυπωτικές ατέλειες, να προσδίδουν τη δική τους αίγλη και να αφήνουν άπειρο χώρο για αγνό πειραματισμό, επιτρέποντας παράλληλα στο τελικό προϊόν να έχει τις περισσότερες φορές, πολύ δελεαστική τιμή.
Δειλή προσπάθεια γίνεται τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας για το εν λόγω άθλημα, με ενδιαφέροντα αποτελέσματα τόσο στη σχεδιαστική όσο και στην εκτυπωτική πλευρά. Σαφώς στο χώρο της παραδοσιακής αφίσας της συναυλίας και έχοντας ήδη χρόνια ποιοτικότατης παρουσίας, οι σχεδιαστές συνεχίζουν να ανεβάζουν το επίπεδο μέρα με τη μέρα με τους «παλιούς» να ξεπερνάνε τον εαυτό τους με κάθε δεύτερη αφίσα, αλλά και με «νέους» να κάνουν την έκπληξη από το πουθενά! Οι κακοτεχνίες με την κακή και πρόχειρη τυπογραφία και τις ερασιτεχνικότατες εικονογραφήσεις, είναι σχεδόν παρελθόν. Ήδη ακούω φωνές που κράζουν, αλλά εδώ θα ήθελα να σημειώσω πως η εμπορική (γιατί σε τελική ανάλυση, για τέτοια πρόκειται) αφίσα πρέπει πρώτα να εξυπηρετεί τον σκοπό της σε επικοινωνιακό επίπεδο και έπειτα σε καλλιτεχνικό.
Έχοντας ξεκαθαρίσει αυτό λοιπόν: ΝΑΙ, μια ασπρόμαυρη αφίσα με το επιβλητικό λογότυπο της μπάντας και μια καλοστημένη τυπογραφία, είναι μια καλή αφίσα – εφόσον φυσικά το ύφος της μπάντας επιτρέπει μια τέτοια αντιμετώπιση! Η αλήθεια είναι πως δε συναντώνται συχνά τέτοιες αφίσες, αλλά πραγματικά δουλεμένες από κάθε άποψη και ταιριαστή εικονογράφηση, πολλές από τις οποίες είναι πραγματικά στολίδια στους δρόμους. Εάν μόνο είχαν πραγματικά προβλεφθεί ειδικές προθήκες για ανάρτηση αφίσας σε δημόσιους χώρους, τα στολίδια αυτά θα αναδεικνύονταν με πολύ καλύτερο τρόπο και για περισσότερο χρόνο, μιας και η ανεξέλεγκτη παράνομη αφισοκόλληση (όχι πως υπάρχει και καθ’ όλα νόμιμη) δεν τους αφήνει ζωή παρά μόνο για μερικές μέρες, στη καλύτερη των περιπτώσεων, χώρια από τους όποιους νομικούς κινδύνους, αλλά εν τέλει ποιος νοιάζεται; Είναι απλά «ένα τυπωμένο κομμάτι χαρτί».
Σίγουρα, από τις φωτοτυπημένες αφίσες απολεσθέντων κατοικίδιων μέχρι τις 20-χρωμες συλλεκτικές μεταξοτυπίες του Horkey, μεσολαβούν αρκετά έτη φωτός αλλά το ότι εν κατακλείδι υπάγονται στην ίδια οικογένεια, προσδίδει μία μαγική αίσθηση σε αυτό το «κομμάτι χαρτί».
Info:
Ο Γιάννης Κοντανδρεόπουλος γεννήθηκε, μεγάλωσε και σπούδασε στην Αθήνα. Αποτελεί ιδρυτικό μέλος της σχεδιαστικής ομάδας Semitone Labs (από το 2007) η οποία αναλαμβάνει projects αποκλειστικά σχετικά με τη μουσική βιομηχανία, και επίσης της ανεξάρτητης δισκογραφικής και διοργανώτριας συναυλιών/περιοδειών Catch The Soap Productions (από το 2008). Παράλληλα είναι ενεργό μέλος της underground μουσικής σκηνής με συμμετοχή σε μπάντες με δυναμική δισκογραφική και συναυλιακή παρουσία.
Photo: Βιργίλιος Τσιούλλι