Γιάννης Ρήγας: Στους «Όρνιθες» με κέρδισε η ουτοπία και η προσγείωσή της στην πραγματικότητα

Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος παρουσιάζει στο Θέατρο Δάσους, αλλά και στην Επίδαυρο, στο πλαίσιο Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου 2020, τους «Όρνιθες», τη διαχρονική κωμωδία του Αριστοφάνη, σε μετάφραση Κ. Χ. Μύρη.

Ο Αριστοφάνης έγραψε τους «Όρνιθες» το 414 π.Χ., στα χρόνια του πελοποννησιακού πολέμου και μέσα από το έργο του ασκεί οξύτατη κριτική στην Αθηναϊκή δημοκρατία και στον τρόπο που λειτουργούν οι θεσμοί της. Αν και η σάτιρα συνδέεται άμεσα με τον τόπο και τον χρόνο γραφής, η ευρηματική μετάφραση του Κ.Χ. Μύρη, κατορθώνει να μεταφέρει το κείμενο στο σήμερα και να το αποδώσει μέσα από έναν λόγο τολμηρό και επίκαιρο.

Στο σκηνοθετικό τιμόνι συναντάμε τον Γιάννη Ρήγα, ο οποίος με αφορμή την παράσταση μας μιλάει για το προσωπικό του καλλιτεχνικό ταξίδι, την διαχρονικότητα του Αριστοφάνη, την δική του Νεφελοκοκκυγία, αλλά και για το τι θεωρεί επαναστατικό σήμερα: «Να καταφέρουμε να συνομιλήσουμε. Με τον εαυτό μας, την οικογένεια μας, τους γείτονες, τους πολιτικούς αντιπάλους, αυτούς που πιστεύουμε ότι μας έχουν βλάψει. Να σταματήσουμε να πιστεύουμε ότι εμείς, αποκλειστικά εμείς, καταλάβαμε. Πάντα πίστευα, ότι αν πιστέψεις ότι κατάλαβες, είσαι μισό βήμα από το θάνατο».

-Τι σας κέρδισε στους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη και τελικά επιλέξατε να σκηνοθετήσετε αυτό το έργο;

Η μεγαλειώδης σκέψη του Αριστοφάνη, η ουτοπία και η προσγείωσή της στη πραγματικότητα, η πολυπλοκότητα του κειμένου. Εκτός από όλα αυτά, ήταν και το πρώτο έργο με το οποίο έπαιξα στην Επίδαυρο, οι «Όρνιθες» σε σκηνοθεσία Κουν. Ήταν μια πολύτιμη και ανεπανάληπτη εμπειρία που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την αντίληψή μου για το θέατρο.

-Τι είναι αυτό που κάνει τα έργα του Αριστοφάνη διαχρονικά;

Κάθε γενιά διατυπώνει τη δική της εκδοχή για τη διαχρονικότητα αυτών των κειμένων. Σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο. Σε συνάρτηση με τα πολιτικοκοινωνικά γεγονότα και τις εξελίξεις, τις προθέσεις, τις ισορροπίες. Κάθε γενιά, κάθε εποχή επαναπροσδιορίζεται σε σχέση με τα κείμενα αυτά. Όχι μόνο στην Ελλάδα. Είναι κείμενα που γράφτηκαν για να απευθυνθούν σε ενεργούς πολίτες. Τα ερωτηματικά που θέτουν έχουν να κάνουν με την ηθική, το νόμιμο, τη δικαιοσύνη, τη συνύπαρξη, την ειρήνη, το πόλεμο κλπ.

-Ονειρεύεστε μια τέτοια χώρα, όπως αυτή των πουλιών;

Ποια χώρα δηλαδή; Αυτή που θα γεμίσουμε υποσχέσεις για ένα καλύτερο αύριο και θα καταλήξουμε πάλι στα ίδια και τα ίδια; Το έργο είναι πολύ πικρό. Τα πουλιά πιστεύουν στη δημιουργία μιας καλύτερης πολιτείας, πείθονται, δίνουν ψήφο εμπιστοσύνης στον Πεισθέταιρο. Πιστεύουν αυτά που τους υποσχέθηκε, τα σχεδόν ουτοπικά. Ειρήνη, ισοπολιτεία, δικαιοσύνη. Στο τέλος ο Πεισθέταιρος θα τους καθίσει στο κεφάλι μαζί με τους Θεούς και γενικά τους δυνατούς.

-Τι προκλήσεις, αλλά και παγίδες, κρύβει η επιλογή του να σκηνοθετείς Αριστοφάνη;

Εύκολα μπορείς να «αμαρτήσεις» με τα κείμενά του. Εύκολα μπορείς να πιστέψεις ότι είσαι πιο έξυπνος από το κείμενο, ότι για να έχει ενδιαφέρον για το κοινό πρέπει να καταφύγεις σε εύκολες λύσεις, περιττά ευρήματα. Η πρόκληση είναι να προσπαθήσεις να αποκτήσει το ενδιαφέρον για το κοινό χωρίς να παραβιάσεις το κείμενο. Πως θα καταφέρεις να πείσεις το κοινό που σε παρακολουθεί να μείνει καθηλωμένο πάνω στη σκληρή πέτρα. Στα κείμενα αυτά τα πυροτεχνήματα, οι εξάρσεις έγιναν σχεδόν κανόνας – στο όνομα του ενδιαφέροντος. Τι γίνεται όμως με το κείμενο;

-Τι ξεχωρίζει στην μετάφραση του Κ. Χ. Μύρη;

Η ανεπιτήδευτη καθαρότητά της. Η εμπειρία του μεταφράζειν αρχαία κείμενα που πρόκειται να παρασταθούν για το μεγάλο κοινό. Η καλή σχέση της με το πρωτότυπο κείμενο.

-Πως πιστεύετε ότι η νέα γενιά εκλαμβάνει σήμερα μία παράσταση αρχαίου δράματος;

Νομίζω με επιφύλαξη. Συχνά αγνοεί το μέγεθος, το μεγαλείο, την αέναη φρεσκάδα αυτών των έργων. Είναι μια γενιά που μεγάλωσε μέσα στα διαμερίσματα, σε κλειστούς γενικά χώρους. Η επαφή της με την ανοιχτωσιά περιορίζεται σε κάποιες συναυλίες ή στο γήπεδο. Όμως στο αρχαίο θέατρο το μέτρο είναι ο άνθρωπος σε σχέση με τη μοίρα του. Είναι οι λέξεις του και οι συμπεριφορές του, πάντα σε ένα πλαίσιο που τον ξεπερνά. Όταν αυτή η γενιά όμως τολμήσει και έρθει στο ανοιχτό θέατρο το ερωτεύεται. Πιο σκληρή στη κριτική της αλλά περισσότερο ευέλικτη, πιο ευγενής και επιεικής.

-Υπάρχει κάποια παράσταση αρχαίου δράματος που έχετε δει και σας έχει μείνει αξέχαστη; Τι το ξεχωριστό είχε;

Παρακολουθώ πάντα με ενδιαφέρον την εργασία των συναδέρφων μου. Είμαι φανατικός του θεάτρου. Αν είσαι παρών όλα σου μένουν αξέχαστα. Αν αγαπάς τη τέχνη του θεάτρου ξεπερνάς σχετικά εύκολα τις σειρήνες για το ποιος είναι καλύτερος ή χειρότερος. Κάθε παράσταση είναι ξεχωριστή. Πίσω της κρύβει σκέψεις, μόχθο και συνήθως τη διαπίστωση – όταν σβήσουν τα φώτα – του ανολοκλήρωτου. Έχω δει παραστάσεις που πρόσκαιρα θεώρησα ατυχείς αλλά τα ερωτηματικά που μου έθεσαν παραμένουν ζωντανά στη μνήμη μου. Οι βραβεύσεις και τα ζήτω σε χαροποιούν πρόσκαιρα, όταν όμως έχεις πέντε δράμια μυαλό, γνωρίζεις πως αύριο έχεις να αντιμετωπίσεις τον επόμενο σκηνικό γρίφο. Τα περισσότερα έργα του Αριστοφάνη δεν βραβεύτηκαν ως τα καλύτερα. Είναι όμως εδώ.

-Τι θεωρείτε προσωπικά επαναστατικό σήμερα;

Να καταφέρουμε να συνομιλήσουμε. Με τον εαυτό μας, την οικογένεια μας, τους γείτονες, τους πολιτικούς αντιπάλους, αυτούς που πιστεύουμε ότι μας έχουν βλάψει. Να σταματήσουμε να πιστεύουμε ότι εμείς, αποκλειστικά εμείς, καταλάβαμε. Πάντα πίστευα, ότι αν πιστέψεις ότι κατάλαβες, είσαι μισό βήμα από το θάνατο.

-Πότε, πού και πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το θέατρο;

Μεγάλωσα στην επαρχία, με φωτισμένους δασκάλους. Με μύησαν στη ποίηση, στη λογοτεχνία και κατ’ επέκταση στο θέατρο. Ανάμεσα στην ιατρική, που η οικογένεια είχε πολλούς διακεκριμένους εκπροσώπους, στη νομική, που οι άλλοι διέκριναν ότι είχα μια ιδιαίτερη έφεση και στο θέατρο, κέρδισε το θέατρο. Κυριολεκτικά «μεγάλωσα» μέσα στο Θέατρο Τέχνης δίπλα σε σπουδαίους δασκάλους και καλλιτέχνες.

-Ποια είναι η δική σας Νεφελοκοκκυγία;

Όταν σβήνουν τα φώτα και μπροστά μου εμφανίζεται ο ηθοποιός για να αρθρώσει εκείνες τις πρώτες λέξεις του έργου. Αυτόματα σταματά ο χρόνος, σβήνουν τα άγχη, ακυρώνονται οι κοινωνικές διαφορές. Με διαπερνά μια συγκίνηση, είμαι παρών σε μια στιγμή που είναι μοναδική. Δεν μπορεί να επαναληφθεί ποτέ. Αυτή, πιθανόν, είναι η Νεφελοκοκκυγία μου.

Διαβάστε επίσης:

Όρνιθες, του Αριστοφάνη σε σκηνοθεσία Γιάννη Ρήγα στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Όρνιθες, του Αριστοφάνη σε σκηνοθεσία Γιάννη Ρήγα στο Θέατρο Δάσους