Το τελευταίο βιβλίο του Γρηγόρη Τεχλεμετζή αποτελείται από δύο ενότητες, οι οποίες λειτουργούν τόσο αντιστικτικά όσο και συμπληρωματικά: τα Μυθολογήματα είναι ιστορίες που στρέφουν το βλέμμα στην αρχαιοελληνική ιστορία και μυθολογία, προτείνοντας μια διαφορετική και φορές ανατρεπτική ανάγνωση, και τα έντεκα πλην ένα μικρά πεζά είναι μικρά διηγήματα που πατάνε γερά στο παρόν. Ο συγγραφέας και κριτικός μάς μιλάει για την απαραίτητη συνομιλία του παρελθόντος με το παρόν, για εκείνους που στηρίζουν τις μεγάλες προσωπικότητες μένοντας ένα βήμα πίσω, αλλά και για τις πολλαπλές ιδιότητες με τις οποίες ο ίδιος υπηρετεί τη λογοτεχνία.
– Ασχολείστε με τη λογοτεχνία ως κριτικός, ως εκδότης του λογοτεχνικού περιοδικού Ο Σίσυφος, ως ερευνητής αλλά και ως συγγραφέας. Τι νιώθετε ότι σας προσφέρει η πολύπλευρη αυτή θεώρηση στα λογοτεχνικά πράγματα;
Να διευκρινίσω. Εκδότης του περιοδικού μέχρι το 2019 ήταν η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία «Ο Σίσυφος», την οποία ίδρυσα. Από το 2019 ως σήμερα το περιοδικό κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κοράλλι και εκδότης είναι ο Γιώργος Γκέλμπεσης. Είμαι διευθυντής του περιοδικού σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξής του. Με την κριτική ποίησης και πεζογραφίας ασχολούμαι ανελλιπώς από το 2005, αρχικά στα περιοδικά Πάροδος και Index, και στη συνέχεια σε πολλά έντυπα και διαδικτυακά περιοδικά και συλλογικές εκδόσεις.
Η πολύπλευρη αυτή δραστηριότητά μου με βοηθάει στο να έχω συνολική εποπτεία στον λογοτεχνικό χώρο, να έρχομαι σε επαφή με πολυποίκιλους τρόπους γραφής και έκφρασης και να στοχάζομαι οργανωμένα πάνω σε αυτούς. Όλοι αυτοί οι χώροι επικοινωνούν και αλληλοσυμπληρώνονται. Με την κριτική βελτιώνω και το πεζογραφικό μου έργο, ενώ η ποίηση διεισδύει και αυτή στην πεζογραφία μου, θεματικά, όπως στο ιστορικό μου μυθιστόρημα Ο Αρχίλοχός του, αλλά και στον τρόπο εκφοράς του λόγου, που κάποιες φορές επιδιώκω να έχει ποιητικότητα, να είναι συμπυκνωμένος, αφαιρετικός ή ίσως να έχει και κάποιο παλμό. Από την άλλη νομίζω είναι συγκριτικό πλεονέκτημα να είναι κάποιος λογοτέχνης κριτικός, γιατί γνωρίζει στην πράξη αυτό που καλείται να κρίνει, τις δυσκολίες, τα τεχνάσματα και τον μόχθο του. Το αρνητικό είναι –πρέπει να το πούμε– ότι καλείσαι να επιλέξεις και να κρίνεις έργα χωρίς το μεροληπτικό αίσθημα του ανταγωνισμού, κάτι που το επιδιώκω ως προτεραιότητα. Τα μελετήματα για παλαιότερους λογοτέχνες, όπως το έργο μου για τον Χάκκα, είναι εκ των πραγμάτων ουδέτερα, αν μπορούμε ποτέ να πούμε κάτι τέτοιο, γιατί πάντα υπεισέρχονται εντός τους οι προτιμήσεις μας.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
– Το τελευταίο σας βιβλίο αποτελείται από δύο ενότητες, η πρώτη εκ των οποίων περιλαμβάνει διηγήματα εμπνευσμένα από την αρχαιοελληνική μυθολογία και ιστορία, τα “μυθολογήματα”, και η δεύτερη μικρά πεζά κείμενα που αναφέρονται στο σήμερα. Είναι απαραίτητη αυτή η προσπάθεια ισορροπίας ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν;
Στη λογοτεχνία το παρελθόν υπάρχει μέσα από το παρόν της συγγραφής, αλλά και της πολυποίκιλης πρόσληψης του εκάστοτε μετέπειτα παροντικού δέκτη. Στα δυο τελευταία βιβλία μου προσπαθώ αυτή η συνθήκη να γίνει άμεσα συνειδητή από τον αναγνώστη, να ενταθεί και να δει το παρελθόν και το παρόν ως μια ενότητα. Θέλω να τον κάνω να αισθανθεί ότι διαβάζει κάτι δικό του, οικείο και όχι απόμακρα χαμένο πριν από χρόνια ως μια στείρα γνώση ή ένα αφηγηματικό παιχνίδι. Οι μύθοι, η ιστορία και η λογοτεχνία είναι ζωντανά μέσα μας, μέσω αρχετυπικών μορφών και της κοινής ανθρώπινης εμπειρίας. Ο συμβολισμός αποτελεί ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης, που ενοποιεί παραπέρα αυτή τη συνθήκη, γιατί μεταφέρεται το νόημα του κειμένου σε διαχρονικές θεάσεις.
Έτσι, μέσα στη διήγηση των μυθολογημάτων παρεμβάλλονται στιγμές του σήμερα και, σπανιότερα, σουρρεαλίζουσες αφηγήσεις. Ο ψυχισμός είναι ενιαίος.
Τα μικρά πεζά είναι γραμμένα με διαφορετική τεχνοτροπία. Είναι μονόλογοι των διηγηματικών υποκειμένων. Όπως, πολύ σωστά αναφέρατε, μας επαναφέρουν στο σήμερα ως αντίστιξη. Υπάρχει συχνά μια αδιόρατη αναλογία θεμάτων. Για παράδειγμα «Ο ανικανοποίητος πόθος του Λαέρτη» με τον «Ακατάλυτο έρωτα», «Οι ημέρες του» με τον «Κλέφτη», το «Λήθιος ο Κυνικός» με το «Το καταφύγιο» και στα υπόλοιπα αναλογίες κάποιων θεμάτων και στον τρόπο αντιμετώπισής τους. Το βασικότερο χαρακτηριστικό τους είναι ότι δίνουν στον αναγνώστη τη δυνατότητα επεκτάσεων και ερμηνειών. Δε δίνουν απλώς μερικά στιγμιότυπα άλλα ολόκληρες βιωματικές συνθήκες των ηρώων τους. Σε αυτό διαφέρουν από αυτό που κάνουν πολλές ιστορίες μπονζάι. Θα μπορούσαν να αναπτυχθούν σε διηγήματα ή μυθιστορήματα, αλλά δεν είναι αυτή η πρόθεσή μου, είναι κάτι διαφορετικό, περιέχουν δυνητικές ασυμπλήρωτες διηγήσεις. Είναι εναύσματα.
– Οι ιστορίες από τη μυθολογία και την ιστορία που επιλέξατε δίνονται με έναν ιδιαίτερο, κάποτε και ανατρεπτικό τρόπο. Τι θέλατε να προσθέσετε με τη δική σας ανάγνωση;
Είναι υποκειμενικές αναγνώσεις μυθολογικών, ιστορικών και λογοτεχνικών συμβάντων, με αιρετικά διαφορετικό βλέμμα, που τους δίνει άλλη όψη και συχνά άλλο νόημα. Η πετυχημένη λογοτεχνία, από την αρχαιότητα ως σήμερα, συχνά προσθέτει τη δική της πινελιά στις πνευματικές παρακαταθήκες. Αν αποτύπωνα ό,τι έχει ήδη ειπωθεί θα ήταν ίσως μια περιττή και κοινότοπη επανάληψη. Η καινοτομία είναι αυτή που έχει αξία. Αν θέλουμε να πάμε μπροστά, δεν θα πρέπει να μένουμε κολλημένοι στο παρελθόν, αλλά να το αξιοποιούμε δημιουργικά. Αυτό είναι το νόημα αυτού του βιβλίου, αλλά και όλου του λογοτεχνικού έργου μου.
Όσο για τη μέθοδό μου, τολμώ να πω, ότι είναι αρκετά σοφιστική. Για παράδειγμα παρουσιάζω μια εκδοχή της Ξανθίππης που θα μπορούσε να είναι αληθινή. Μπορεί και όχι. Συμπληρώνω τα δικά μου στοιχεία κατά το δοκούν στα ιστορικά. Πίσω από το μεγαλείο των προσωπικοτήτων ή της ιστορικής εποποιίας στέκονται οι «μικροί» άνθρωποι που τους στηρίζουν. Αυτοί είναι στο στόχαστρό μου. Η Ξανθίππη τον Σωκράτη, ο ανώνυμος Θεσπιεύς την ιστορική θυσία, ο Ησίοδος που δουλεύει για να απολαμβάνει ο Πέρσης, οι Σκιές που δοξάζουν τον Σκοτεινό Άρχοντα (διαλέξτε ποιος είναι για εσάς) και οι Σίσυφοι που σπρώχνουν αναντίρρητα τις πέτρες τους.
– Το βιβλίο σας διατρέχει η αίσθηση ότι οι ήρωες συχνά είναι εγκλωβισμένοι στις κοινωνικές επιταγές και να προσπαθούν να ξεφύγουν. Πόσο κυρίαρχη είναι αυτή η αίσθηση στη σύγχρονη πραγματικότητα;
Οι άνθρωποι δημιούργησαν μια τερατώδη κοινωνική πραγματικότητα που συχνά είναι ανίκανοι να την ελέγξουν και να της ξεφύγουν. Αυτό επεκτείνεται στην τεχνολογική πρόοδο, στις κοινωνικές δομές και ως στις διαπροσωπικές σχέσεις. «Η κόλαση είναι οι άλλοι» θα μας πει ο Σαρτρ, στη διάσημη ρήση του και νομίζω ότι αποτυπώνει την εναγώνια σύγκρουση των «θέλω» του «εγώ» με τα «πρέπει» της κοινωνίας. Με κάπως διαφορετική φροϋδική ανάγνωση του «αυτό» με το «υπερεγώ», με το «εγώ» να βρίσκεται στη μέση, προσπαθώντας να τα συμβιβάσει.
– Στο εισαγωγικό κείμενο της συλλογής υπάρχει η φράση “Τι να την κάνεις τη ζωή όταν έχεις τις λέξεις;”. Σε ποιο βαθμό σας αντιπροσωπεύουν αυτά τα λόγια;
Πολύ δύσκολη ερώτηση. Δεν μπορώ να την απαντήσω. Είμαι πολύ μπλεγμένος. Είναι και αυτό ένα παιχνίδι υποκειμενικότητας του αφηγηματικού προσωπείου.
– Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια για τα επόμενα λογοτεχνικά σας βήματα;
Εδώ και καιρό γράφω ένα μυθιστόρημα. Θέλει μερικά χρόνια ακόμα να ολοκληρωθεί. Επίσης ετοιμάζω το επόμενο τεύχος του Σίσυφου και, όπως πάντα, γράφω κριτικές.
Διαβάστε επίσης:
Μυθολογήματα και έντεκα πλην ένα μικρά πεζά: Το βιβλίο του Γρηγόρη Τεχλεμετζή