«Γυάλινος κόσμος»: Ζωές υπό κατάρρευση

Το κορυφαίο έργο του Τενεσί Ουίλιαμς «Γυάλινος κόσμος», παρουσιάζεται στο Θέατρο της οδού Κεφαλληνίας, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά και μετάφραση Αντώνη Γαλέου. Πρωταγωνιστούν η Μπέττυ Αρβανίτη και ο Χάρης Φραγκούλης σε διπλό ρόλο. Μαζί τους, η Ελίνα Ρίζου και ο Έκτορας Λιάτσος.

Το έργο με τίτλο «The glass menagerie», γράφτηκε το 1944, και παρουσιάστηκε την ίδια χρονιά στο θέατρο Civic, στο Σικάγο. Έγινε η πρώτη επιτυχία του Ουίλιαμς, βασισμένη σε αυτοβιογραφικά στοιχεία.Ένα θεατρικό σύγγραμμα μνήμης, όπως ο Αμερικανός δραματουργός το αποκαλούσε, με αναφορές στο τότε ευμετάβλητο παγκόσμιο, πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό.

Τα ευφάνταστα σκηνικά επιμελήθηκε η Ελένη Μανωλοπούλου, τα υπέροχα κοστούμια η Ιωάννα Τσάμη, τους αριστοτεχνικούς φωτισμούς ο Αλέκος Αναστασίου και την ιδιαίτερη  μουσική ο Κορνήλιος Σελαμσής.

Μια θεατρική σύνθεση με ποιητικό ύφος στο λόγο, στην έκφραση, στην κίνηση, και πνευματικότητα στις ερμηνείες. Μια πνευματικότητα που πλέρια διαχέεται σε όλη τη διάρκεια της θεατρικής πράξης και κάνει το θεατή συμμέτοχο σε αυτή. Το μέλημα του σκηνοθέτη είναι να προβάλλει με λεπτομέρεια την ανάδυση των τραυματικών αναμνήσεων των ηρώων. Αυτή η επαναφορά τούς στοιχειώνει σε ένα δράμα που εκτυλίσσεται μέσα από την αφήγηση του Τομ Γουίνγκφιλντ, του γιου της οικογένειας.

Ζουν σε ένα γυάλινο κόσμο που εύκολα μπορεί να σπάσει, χωρίς δύναμη και αντοχές, πάντα στο όριο μεταξύ λογικής και φαντασίας. Επισημαίνεται η απομυθοποίηση του αμερικάνικου όνειρου και οι κοινωνικές του επιπτώσεις, καθώς για τις λαϊκές μάζες λειτουργεί σαν παγίδα. Και τότε, η διάψευση ενός πολλά υποσχόμενου μέλλοντος, δικαιώνεται με την επαναφορά στη μετριότητα. Λίγο ή πολύ τα πρόσωπα ονειρεύτηκαν, αλλά ηττήθηκαν, αφού η πραγματικότητα για άλλη μια φορά δείχνει το σκληρό της προφίλ.

Με συντελεστή ένα «ρεαλισμό» που φλερτάρει με στοιχεία λυρικότητας, το θεατρικό πόνημα σκιτσάρει το «μελοδραματικό» βάθος. Διακρίνεται για την χρονική του ακολουθία, τις εύστοχες επαναλήψεις και τις αναδρομές του παρελθόντος. Τα πήγαινε – έλα του παρόντος χρόνου στο παρελθόν, χαρακτηρίζουν την απουσία αφύπνισης και ανόθευτης επιλογής. Αντίθετα οι ενοχές, οι φόβοι και οι ψυχοφθόρες αναστολές ωθούν την οικογένεια Γουίνγκφιλντ να παραπαίει βουτηγμένη στις ψευδαισθήσεις της.

Ο Δημήτρης Καραντζάς, κτίζει με καλαισθησία το καταθλιπτικό σύμπαν, όπου μέσα εγκλωβισμένα επιβιώνουν τα πρόσωπα. Το μόνο καταφύγιό τους κάποιες ευτυχισμένες παλιές αναμνήσεις.

Το διαμορφωμένο άρρωστο κλίμα διανθίζεται με το ναρκισσισμό της Αμάντας Γουίνγκφιλντ που θυμάται τα παιδικά και νεανικά της χρόνια στο Νότο. Οι εμμονές και ο υπερπροστατευτισμός της αναστέλλει την όποια εξέλιξη των παιδιών ατομικά και της οικογένειας ως σύνολο. Δεν έχει συμφιλιωθεί με την τωρινή συνθήκη και μισεί τη μιζέρια, αναπολώντας περασμένες δόξες και κατακτήσεις της νιότης.

Η Μπέττυ Αρβανίτη υποδύεται την Αμάντα, τη δεσποτική αυτή γυναίκα που πληγωμένη, ολοκληρωτικά διαψευσμένη και αποτυχημένη στο γάμο της, πασχίζει για το καλύτερο. Όπως βέβαια αυτή αντιλαμβάνεται το σωστό και το ευδόκιμο μέλλον για τα παιδιά της, γίνεται αφόρητα χειριστική. Η μεγάλη κυρία του θεάτρου αποδεικνύει για άλλη μια φορά το βελούδινο και αέρινο τρόπο με τον οποίο ερμηνεύει τους ρόλους. Ο θεατής ανακαλύπτει τον οίστρο και τις δυνατότητες ανάπτυξης που εκείνη μπορεί να του δώσει. Τη διαταραχή της ηρωίδας και τα θλιβερά βιώματά της τα ζωγραφίζει με ζηλευτή δεξιοτεχνία. Εξ αιτίας της ψυχοπαθολογίας της, συχνά ολισθαίνει σε κόσμο ονειρικό και δημιουργεί ένα φαντασιακό περιβάλλον, για να αισθάνεται ασφαλής και δυνατή.

Ο Χάρης Φραγκούλης εκπέμπει τέτοια πληθωρική ενέργεια που η μέθεξη με το κοινό είναι μοναδική. Μία βαθιά επικοινωνία με τον Τομ που ενσαρκώνει, απλώνεται με αληθινό και απροσποίητο τρόπο στην αίθουσα, δημιουργώντας την αίσθηση του «οικείου» και του «προσηνούς». Και όλο αυτό εκτός από το συναισθηματικό του εκτόπισμα, εμπεριέχει την απαραίτητη επαναστατική χροιά. Έτσι ενισχύει την πρόθεσή του να σπάσει το γυάλινο, περιχαρακωμένο κόσμο του, για να βγει στο φως, αποδεσμευμένος από σκοτεινά κοινωνικά στερεότυπα. Και οπωσδήποτε αυτή η επιλογή του με αβέβαιο πρόσημο, μπορεί να αποβεί μοιραία. Προοικονομείται ίσως η τραγικότητα του προσώπου που με την απόδρασή του, ρισκάρει να αποτύχει και να μην καταφέρει να αυτοπροσδιοριστεί. Ωστόσο ο εστιασμός στην απόφαση της απόδρασης είναι πάνω από όλα.

Η Ελίνα Ρίζου ως Λώρα, φοβική και συμπλεγματική λόγω της αναπηρίας της, προσεγγίζει το ρόλο με την απαραίτητη θραυσματική δομή. Με περιορισμένο ζωτικό χώρο αφοσιώνεται στη συλλογή από γυάλινα ομοιώματα ζώων και στα μουσικά ακούσματα από παλιούς δίσκους γραμμοφώνου του πατέρα της. Ευάλωτη παρουσία, εσωστρεφής, δυστυχισμένη και συναρπαστικά ευαίσθητη, κολλημένη στον αδελφό της, Τομ, ασφυκτιά στο πνιγηρό κλίμα. Αυτά το πορτρέτο της Λώρας, αποδίδεται ικανοποιητικά, εκτός από ορισμένα σημεία, όπου κάποιες εκρήξεις υφολογικές, διακόπτουν τη μουσικότητα του έργου.

Τον επισκέπτη Τζίμ Ο’ Κόνορ, παίζει ο Έκτορας Λιάτσος, με αβρότητα και μπόλικη αυταρέσκεια, εναρμονισμένη στον τύπο του ήρωά του. Παραμένει υπέρμαχος του αμερικάνικου ονείρου, παρότι ζει στο πετσί του τη θριαμβευτική ακύρωση και τη διάψευση των προσωπικών του προσδοκιών. Στιβαρός, ακμαίος, αποφασιστικός και συμπονετικός προς τη Λώρα, δηλώνει με το θεατρικό του λόγο ευθαρσώς τη διαφορά ανάμεσα στους δύο κόσμους. Δείχνει να προτιμά τη συμπαγή και δύσκολη πορεία που ονειρεύεται παρά τον αίολο, ανεδαφικό και μουχλιασμένο μικρόκοσμο της οικογένειας Γουίνγκφιλντ.

Ο Τενεσί Ουίλιαμς σκύβει με ευαισθησία πάνω στην αδυναμία του ατόμου να οριοθετηθεί σε ένα κόσμο ρευστό, ασταθή και ανελέητο. Καταλαβαίνει τον πόνο και μελετά με ενσυναίσθηση τα διλήμματα και τα αδιέξοδα της ανθρώπινης ύπαρξης, καθώς τα γνωρίζει βιωματικά. Χρησιμοποιώντας το υπερβατικό στοιχείο, χωρίς περιττολογίες ή πλατειασμούς, προϊούσης μιας αφαιρετικά κλιμακούμενης πλοκής, επικεντρώνεται στο βασικό στόχο.

Με εμπνευσμένη μετάφραση του Αντώνη Γαλέου και την ιδιαίτερη σκηνοθεσία του Δημήτρη Καραντζά, ο «Γυάλινος κόσμος», αφήνει το δικό του αισθητικό στίγμα. Χωρίς ίχνος γραμμικότητας ή ακαδημαϊσμού, με ξεχωριστές ερμηνείες από μία ομάδα ικανών συντελεστών, η συγκεκριμένη παραγωγή ανάγεται σε μια άρτια καλλιτεχνική παράσταση.

Διαβάστε επίσης:

Γυάλινος Κόσμος, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά στο Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας