Η Αθήνα ελεύθερη – Εικόνες της απελευθέρωσης στην Ευρώπη: αφιέρωμα στην Ταινιοθήκη

Σε συνέχεια του πολύ πετυχημένου περσινού κινηματογραφικού αφιερώματος Εικόνες της Κατοχής και της Απελευθέρωσης που διοργανώθηκε στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος τον Οκτώβριο του 2015, στο πλαίσιο της διοργάνωσης Η Αθήνα Ελεύθερη και σημείωσε μεγάλη επιτυχία με μεγάλη συμμετοχή του κοινού στις προβολές και τις σχετικές συζητήσεις, η Ταινιοθήκη της Ελλάδος διοργανώνει εκ νέου σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής και τη Γενική Γραμματεία Συντονισμού του Κυβερνητικού Έργου το κινηματογραφικό αφιέρωμα Εικόνες της απελευθέρωσης στην Ευρώπη.

Στην εκδήλωση συνεργάζονται επίσης ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ), το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και το Ιστορικό Αρχείο ΕΡΤ.

Στο πλαίσιο της σύνδεσης της ελληνικής ιστορίας της περιόδου 1941-1944 με τον ευρωπαϊκό της περίγυρο, και ειδικά της περιόδου του τέλους του πολέμου και της απελευθέρωσης της Ευρώπης από το ναζισμό, θα προβληθούν έξι ξένες και μία ελληνική ταινίες μυθοπλασίας, αρχειακό υλικό, ντοκιμαντέρ και αποσπάσματα από το νέο ντοκιμαντέρ Μνήμες του σκηνοθέτη και διευθυντή φωτογραφίας Νίκου Καβουκίδη.

Με μια σειρά κλασικών και νεότερων ταινιών για το Βερολίνο, την Βαρσοβία, την Πράγα, την Αθήνα και  την ευρωπαϊκή ήπειρο γενικά, εισαγωγές ομιλητών και μια παρουσίαση βιβλίου, το φετινό αφιέρωμα θα προσφέρει στο αθηναϊκό κοινό για πρώτη φορά ένα πανόραμα της πιο κρίσιμης περιόδου της ευρωπαϊκής ιστορίας του 20ού αιώνα. Με τον τρόπο αυτό θα αποτελέσει μια σημαντική παράμετρο στην αναβάθμιση της διοργάνωσης Η Αθήνα Ελεύθερη και στην καθιέρωσή της ως ένα σημαντικό θεσμό για την Αθήνα και τους κατοίκους της.

Να σημειώσουμε πως μεταξύ των ταινιών που θα προβληθούν, οι ταινίες Παϊζά (1946, Ρ. Ροσελίνι) και Γερμανία, ώρα μηδέν (1948, P. Ροσελίνι) θα προβληθούν σε ψηφιακά αποκατεστημένες κόπιες (Digital Cinema Package) σε συνεργασία με την Ταινιοθήκη της Μπολόνια (Cineteca di Bologna) και η ταινία Το σιωπηλό οδόφραγμα (1949, Ότακαρ Βάβρα) για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε συνεργασία με το κινηματογραφικό αρχείο Narodni Filmovy Archiv. Επίσης, η σπάνια προβεβλημένη ελληνική ταινία Ο τελευταίος αιχμάλωτος «μια διαφορετική ματιά στο τέλος του πολέμου» σύμφωνα με τον ιστορικό και κριτικό κινημ/φου Ιάσωνα Τριανταφυλλίδη που θα προλογίσει την ταινία.  

Τέλος, πως η εκδήλωση αποτίνει φόρο τιμής στον πρόσφατα χαμένο μεγάλο Πολωνό σκηνοθέτη Αντρέι Βάιντα με την προβολή της ταινίας του Κανάλ.

Το αφιέρωμα γίνεται σε συνεργασία με την Πρεσβεία της Τσεχικής Δημοκρατίας στην Αθήνα και την υποστήριξη της Πρεσβείας της Ιταλίας στην Αθήνα. Συνεργάτες προγράμματος είναι οι διανομείς AMA Films και Alatas Films.

Τις προβολές των ταινιών θα πλαισιώσει τη Δευτέρα 24 Οκτωβρίου στις 20.00 παρουσίαση του βιβλίου Ημερολόγιο Κατοχής 1941-1943 της Ειρήνης Ζαχαρία που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εύμαρος. Η συγγραφέας θα ζήσει την περίοδο της Κατοχής στην Αθήνα και θα καταγράψει τις εμπειρίες της στο ημερολόγιο της.

Για το έργο και την περίοδο θα μιλήσουν ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης που έγραψε την εισαγωγή της έκδοσης και ο αδερφός της συγγραφέως και σημαντικός σκηνοθέτης Μάνος Ζαχαρίας, που είχε λάβει ενεργά μέρος στα γεγονότα της εποχής ως μέλος της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΠΟΝ. Συμμετέχουν επίσης ο εκδότης Πέτρος Κακολύρης και η Αν. Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών και Γενική Γραμματέας ΔΣ της ΤΤΕ Μαρία Κομνηνού. Αποσπάσματα από το βιβλίο θα διαβάσει η ηθοποιός Αμαλία Τσεκούρα.

Τέλος, αποσπάσματα από το καινούριο του ντοκιμαντέρ Μνήμες με σπάνιο υλικό από την απελευθέρωση θα σχολιάσει ο σκηνοθέτης και διευθυντής φωτογραφίας Νίκος Καβουκίδης, ενώ η Μαρία Κομνηνού θα προλογίσει την ψηφιακά αποκατεστημένη Παϊζά του Ρομπέρτο Ροσελίνι.

Λίγα λόγια τις ταινίες

Γερμανία ώρα μηδέν, Germania anno zero
Μυθοπλασία, Ιταλία,1948, α/μ,78’
Σκηνοθεσία: R. Rossellini | Σενάριο: R. Rossellini, C. Lizzani, M. Kolpé, S. Amidei, B. Franchina | Φωτογραφία: R. Juillard  | Ηθοποιοί: E. Moeschke, E. Pittschau, I. Hinze | Παραγωγή: S. D’Angelo, A. Guarini, R. Rossellini

Η ταινία Γερμανία ώρα μηδέν είναι το τρίτο μέρος της «τριλογίας του πολέμου» του Ροσελίνι και εκτυλίσσεται στη μεταπολεμική Γερμανία. Ο δωδεκάχρονος Έντμουντ Κόλερ προσπαθεί να επιζήσει μαζί με τα αδέλφια του στο κατεστραμμένο Βερολίνο. Ο Έντμουντ θα συναντήσει τον πρώην δάσκαλό του, που παραμένει οπαδός του ναζισμού και θα τον μυήσει στις σκοτεινές πτυχές της ναζιστικής ιδεολογίας με τραγικές συνέπειες. Το έργο θα κερδίσει το βραβείο καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας στο Διεθνές Φεστιβάλ του Λοκάρνο.

Το σιωπηλό οδόφραγμα, Nemá barikáda
Μυθοπλασία, Τσεχοσλοβακία, 1949, α/μ, 128’
Σκηνοθεσία: O. Vávra | Σενάριο: J. Drda (βασισμένο στην ομώνυμη νουβέλα του του Jan Drda) | Φωτογραφία: V. Hunka | Ηθοποιοί: J. Prucha, B. Drapinska, J. Marvan | Παραγωγή: F. Milic

Μάης του 1945 τελευταίες μέρες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μερικοί  πολίτες με ελάχιστα πολεμικά εφόδια εντάσσονται στην Αντίσταση και οργανώνονται ενάντια στους Ναζί Γερμανούς κατακτητές στην πόλη της Πράγας. Με περίσσιο ηρωισμό, φτιάχνουν οδοφράγματα στη σημαντική γέφυρα Troja, που ενώνει την περιοχή Holešovice με την περιοχή Troja, προκειμένου να εμποδίσουν ένα στρατιωτικό τάγμα με τανκς να μπει στην Πράγα.

Παϊζά (Αυτοί που έμειναν ζωντανοί), Paisan
Μυθοπλασία, Ιταλία, 1946, α/μ, 134’
Σκηνοθεσία: R. Rossellini | Σενάριο: S. Amidei, K. Mann, F. Fellini, M. Pagliero, A. Hayes, V. Pratolini | Φωτογραφία: O. Martelli | Ηθοποιοί: C. Sazio, R. Van Loon, D. Johnson, Alfonsino | Παραγωγή: Rod E. Geiger, R. Rossellini, M. Conti

Ένα χρόνο μετά τη Ρώμη, ανοχύρωτη πόλη που εγκαινιάζει το κίνημα του ιταλικού νεορεαλισμού και γνωρίζει διεθνή επιτυχία, ο Ροσελίνι θα γυρίσει τη δεύτερη ταινία της «τριλογίας του πολέμου», την Παιζά, μια σπονδυλωτή ταινία που αποτελείται από έξι διαφορετικά επεισόδια, σε έξι διαφορετικές περιοχές της Ιταλίας αμέσως μετά την απελευθέρωση. Συνεχίζοντας πάνω στην προβληματική της άμεσης καταγραφής του κατεστραμμένου μεταπολεμικού τοπίου της Ιταλίας, σε πραγματικούς χώρους και με μη-επαγγελματίες ηθοποιούς, η ταινία καταγράφει την μάχη των παρτιζάνων ενάντια στους γερμανούς για την κατάληψη της Φλωρεντίας, αλλά και μια σειρά επεισόδια που αναδεικνύουν την ανατροπή των κοινωνικών συμβάσεων στις συνθήκες του πολέμου.

Κανάλ, Kanal
Μυθοπλασία, Πολωνία, 1956, α/μ, 91΄
Σκηνοθεσία: Andrzej Wajda Ι Σενάριο: Jerzy Stefan Stawiński Ι Διεύθυνση Φωτογραφίας: Jerzy Lipman Ι Ηθοποιοί: Teresa Iżewska, Tadeusz Janczar, Wieńczysław Gliński Ι Παραγωγή: Studio Filmowe Kadr

Για τον Βάιντα η ιστορία της εξέγερσης της Βαρσοβίας το 1944 εναντίον των Γερμανών, η οποία εξελίχθηκε κάτω από το αδιάφορο βλέμμα του Κόκκινου Στρατού, δεν αποτελεί απλά μια τραγική μνήμη. Στην ταινία του εστιάζει στον εφιάλτη της ήττας και της ψυχικής κατάρρευσης των στρατιωτών, ο ηρωισμός των οποίων αποδείχτηκε μάταιος. Το πρώτο μέρος γυρίστηκε ως ρεπορτάζ, ενώ το δεύτερο αποτελεί μια αποκαλυπτική διήγηση των περιπλανήσεων τους στους υπονόμους της Βαρσοβίας. Το σενάριο βασίζεται στα προσωπικά βιώματα του σεναριογράφου Γ. Στ. Σταβίνσκι, ο οποίος υπήρξε αρχηγός ενός τμήματος των εξεγερμένων.

Βραβευμένο με τον Αργυρό Φοίνικα στις Κάννες (1957) το Κανάλ θεωρείται η απαρχή της λεγόμενης «πολωνικής σχολής του κινηματογράφου».

Οι τέσσερις μέρες της Νάπολης, Le quattro giornate di Napoli
Μυθοπλασία, Ιταλία, 1962,α/μ, 116’
Σκηνοθεσία: N. Loy | Σενάριο: P. F. Campanile, M. Franciosa,N. Loy, V. Pratolini| Φωτογραφία: M. Gatti| Ηθοποιοί: R. Barbato, C. Belmont, R.Bianchi| Παραγωγή: G. Lombardo

Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και μετά την ιταλική συνθηκολόγηση, η Νάπολη βρίσκεται κατεχόμενη από τους Γερμανούς. Η ταινία αναφέρεται στην εξέγερσή των κατοίκων – γνωστή ως Οι τέσσερις ημέρες της Νάπολης – στην πόλη ανάμεσα στις 27 και 30 Σεπτεμβρίου 1943. Οι κατακτητές εξαναγκάζονται σε υποχώρηση από τους κατοίκους και την ένοπλη Αντίσταση πριν την άφιξη των πρώτων συμμαχικών δυνάμεων την 1η Οκτωβρίου 1943. Η ταινία κέρδισε το βραβείο καλύτερης ταινίας BAFTA και ήταν υποψήφια για καλύτερη ξενόγλωσση ταινία και πρωτότυπου σεναρίου στα Όσκαρ.

Η νύχτα του Σαν Λορέντζο, La notte di San Lorenzo
Μυθοπλασία, Ιταλία, 1982, έγχρωμο, 105’
Σκηνοθεσία: P Taviani, V. Taviani | Σενάριο: P Taviani, V. Taviani, G.G. De Negri, T. Guerra| Φωτογραφία: F. D. Giacomo | Παραγωγή:G. G. De Negri  

Η ταινία παρακολουθεί τους κατοίκους μιας μικρής ιταλικής πόλης προς το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Η ήττα των Γερμανών φαντάζει βέβαιη και καθώς τα στρατεύματά τους οπισθοχωρούν προς τη Γερμανία, αφήνουν πίσω τους ένα μονοπάτι καταστροφής και λεηλασίας. Οι Γερμανοί σχεδιάζουν να βομβαρδίσουν διάφορα κτίρια του τοσκανικού χωριού Σαν Μαρτίνο κι έχουν ειδοποιήσει τους κατοίκους του να μαζευτούν στον καθεδρικό ναό τους. Χρόνια αργότερα, μια τέτοια νύχτα του καλοκαιριού, μια γυναίκα –που στα έξι της χρόνια είχε βρεθεί στην ομάδα των κατοίκων που έφυγαν από το χωριό τους– αφηγείται στον γιο της την ιστορία… Η ταινία κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στις Κάννες το 1982.Η ταινία βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα που συνέβησαν στο χωριό Σαν Μινιάτο, της επαρχίας της Τοσκάνης, στο τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Η ιστορία παρέμεινε στις μνήμες των κατοίκων του χωριού και συνδέθηκε με την έναστρη νύχτα, οπότε και επιτελέστηκε η θηριωδία των ναζί.

Ο τελευταίος αιχμάλωτος
Μυθοπλασία, Ελλάδα, 1970, α/μ,88’
Σκηνοθεσία: Α. Γεωργιάδης | Σενάριο: Α. Γεωργιάδης | Φωτογραφία: Τ. Βενετσανάκος | Ηθοποιοί: Α. Αλεξανδράκης , Π. Ποράβου , Ν. Κεδράκας , Φ. Κοκκόλα , Π. Χριστοφορίδης , Γ. Βρασιβανόπουλος , Χ. Ζήκας , Ν. Δουλγεράκης , Ε. Οικονόμου , Α. Προύσαλης| Παραγωγή: Νίκμα Φιλμς

Ο Ντίνος, μοναδικός επιζών μιας ομάδας σαμποτέρ, που εξοντώθηκε από τους Γερμανούς με προδοσία, βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι μιας ανάπηρης κοπέλας (Πέρυ Ποράβου). Εκείνη τον κρύβει στο υπόγειο και ερωτευμένη μαζί του, τον κρατά φυλακισμένο χωρίς να του ανακοινώσει ότι ο πόλεμος τελείωσε, μη θέλοντας να τον χάσει. Όταν ο Ντίνος καταφέρνει να δραπετεύσει από το υπόγειο, αντιμετωπίζει την πικρή πραγματικότητα. Η κοπέλα του (Έφη Οικονόμου) δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτόν, οι φίλοι του πέθαναν στην Κατοχή, και αυτός που πρόδωσε την ομάδα ήταν ένας συμπολεμιστής του (Χριστόφορος Ζήκας). Αποφασίζει να επιστρέψει στο υπόγειο και στην κοπέλα, που τον αγάπησε πραγματικά.

Το χρονικό της αντίστασης
Ντοκιμαντέρ, Ελλάδα,1985, α/μ, 61’
Σκηνοθεσία: Α. Βογιάζος, Σ. Αναστασιάδης | Σενάριο: Π. Ανταίος, Α. Βογιάζος | Φωτογραφία: Λάκης Καλύβας| Παραγωγή: ΕΤ1 – Τμήμα Επιμορφωτικών Εκπομπών

Η λήξη της γερμανικής κατοχής είναι το θέμα του 18ου και τελευταίου επεισοδίου της σειράς Χρονικό της εθνικής αντίστασης. Μνημονεύονται τα συνοδευτικά της γερμανικής αποχώρησης από την ελληνική επικράτεια σφυροκοπήματα των ανταρτών, κατά το δεύτερο μισό του 1944. Αναφέρονται διαδοχικά οι απελευθερώσεις των περιοχών από τις αντάρτικες ομάδες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ-μεταξύ άλλων, της Ανατολικής Μακεδονίας, της Αθήνας, του Πειραιά, της Θεσσαλίας, της Πελοποννήσου, της Ηπείρου, των νησιών-πλην της Κρήτης, που θα απελευθερωθεί τελευταία, τον Μάιο του 1945 με την συνθηκολόγηση της Γερμανίας, παρά την τριήμερη μάχη της Παναγιάς Χανίων. Για άλλη μια φορά το πλούσιο κινηματογραφικό, φωτογραφικό και έντυπο υλικό και οι καταθέσεις των μαρτυριών, θα φωτίσουν το εξαιρετικής εθνικής σημασίας θέμα της ελληνικής Αντίστασης.

Μνήμες
Ντοκιμαντέρ, Ελλάδα, 2016, α/μ, 25’
Σκηνοθετική επιμέλεια: Ν. Καβουκίδης | Μοντάζ: Γ. Τσιωλάκης | Αφηγητές: Γ. Μιχαλακόπουλος, Σ. Ρούμπου, Μ. Καβουκίδη | Παραγωγή: telefilm

Σπάνιο υλικό από την απελευθέρωση της Αθήνας, τον Οκτώβριο 1944, που συμπεριλαμβάνεται στη νέα του ταινία Μνήμες, που αφηγείται την ελληνική ιστορία από τη δικτατορία Μεταξά μέχρι τη δικτατορία Παπαδόπουλου. Εικόνες της ελληνικής πρωτεύουσας τη στιγμή της απελευθέρωσής της που ήταν μέχρι τώρα άγνωστες, μας αποκαλύπτονται όπως τραβήχτηκαν με το φακό του συνεργείου του Φίνου. Εκτός των άλλων περιλαμβάνει σκηνές από τον εορτασμό σε εργοστάσια όπως του Φιξ και το Καπνεργοστάσιο και στη συνοικία της Καισαριανής.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΒΟΛΩΝ 
ΑΙΘΟΥΣΑ Α

ΔΕΥΤΕΡΑ 24 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

18.00 Η νύχτα του Σαν Λορέντζο La notte di San Lorenzo P. Taviani, V. Taviani 1982, 105’
20.00 Παρουσίαση του βιβλίου Ημερολόγιο Κατοχής 1941-1943
21.30 Παϊζά Paisan R. Rossellini 1946, 126’
Προλογίζει η Αν. Καθηγήτρια και Γεν. Γραμ. ΔΣ Μαρία Κομνηνού

ΤΡΙΤΗ 25 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

18.00 Το χρονικό της αντίστασης Α. Βογιάζος, Σ. Αναστασιάδης 1985, 61’
19.00 Αρχειακό υλικό από τη συλλογή της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, 1944, 17’
Μνήμες Ν. Καβουκίδης 2016, 25’
Παρουσία σκηνοθέτη
20.00 Γερμανία ώρα μηδέν Germania anno zero R. Rossellini 1948, 73’
21.30 Το σιωπηλό οδόφραγμα Nemá barikáda O. Vávra, 1949, 128’

ΤΕΤΑΡΤΗ 26 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

18.45 Οι τέσσερις μέρες της Νάπολης  Le quattro giornate di Napoli N. Loy 1962, 116’
20.00 Ο τελευταίος αιχμάλωτος Α. Γεωργιάδης 1970, 88’
Προλογίζει ο κριτικός, ιστορικός κινημ/φου Ιάσωνας Τριανταφυλλίδης
21.45 Κανάλ Kanal A. Wajda 1956, 91΄