Η documenta 14 στην Αθήνα τον Απρίλιο του 2017

Η ομάδα της documenta 14, με επικεφαλής τον καλλιτεχνικό της διευθυντή Adam Szymczyk, συστήνει τους βασικούς συντελεστές της επόμενης διοργάνωσης documenta, η οποία θα πραγματοποιηθεί το 2017.

Η εικαστική έκθεση documenta διοργανώνεται κάθε πέντε χρόνια στο Κάσελ από το 1955. Στις προηγούμενες δεκατρείς documenta η πόλη φιλοξένησε πολλούς καλλιτέχνες και ανθρώπους του πολιτισμού από ολόκληρο τον κόσμο. Όμως, μετά από τόσα χρόνια αδιατάρακτης λειτουργίας, προέκυψε η ιδέα να αμφισβητηθεί, έστω και προσωρινά, ο ρόλος του μόνιμου οικοδεσπότη, καθώς αυτός ο ρόλος –με όλα τα προνόμια που συνεπάγεται–  μοιάζει να μην μπορεί να βρει έρεισμα στο σημερινό πολιτισμικό περιβάλλον.

Με αυτό το σκεπτικό, ο Szymczyk παρουσιάζει τη διπλή δομή που αποφασίστηκε για την documenta 14. Το 2017 η documenta 14 θα διοργανωθεί και σε δεύτερο σημείο –την Αθήνα– καθιστώντας το Κάσελ και την ελληνική πρωτεύουσα ισότιμους τόπους φιλοξενίας της έκθεσης. Η documenta θα εγκαταλείψει τον αδιαφιλονίκητο -μέχρι στιγμής- ρόλο του οικοδεσπότη και θα αποκτήσει έναν νέο ρόλο: του φιλοξενούμενου, στην Αθήνα.

Ο Szymczyk επισημαίνει ότι η βασική συλλογιστική και οι λόγοι που κρύβονται πίσω από αυτή την κίνηση είναι πολυσύνθετοι. Αφορούν την τρέχουσα κοινωνική και πολιτική κατάσταση, τόσο στην Ευρώπη όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο, η οποία αποτελεί κίνητρο για πολιτιστική δραστηριοποίηση. Ταυτόχρονα υποδηλώνουν την ανάγκη να αναδειχθεί από την documenta 14 η προφανής ένταση που επικρατεί μεταξύ Βορρά και Νότου όπως αυτή αντικατοπτρίζεται, εκφράζεται και ερμηνεύεται στη σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή. Η πρόκληση έγκειται στην αποφυγή των κινδύνων μιας διττής λογικής, και ταυτόχρονα στη ανάδειξη μιας διαρκώς εξελισσόμενης πραγματικότητας. Αντί να αποτελέσει ένα μονοδιάστατο θέαμα που θα παρουσιαστεί σε έναν ξεκάθαρα προκαθορισμένο τόπο και χρόνο, όπως συμβαίνει με τις σημαντικές διεθνείς εκθέσεις, η documenta 14 θα αποτελείται από δύο ισοδύναμα σκέλη που θα ισορροπούν δυναμικά στον χώρο και στον χρόνο.

Η απόσταση μεταξύ του Κάσελ και Αθήνας θα αλλάξει ριζικά την εμπειρία των επισκεπτών της documenta 14. Θα δημιουργήσει μια αίσθηση απώλειας και προσμονής λόγω της γεωγραφικής και πολιτισμικής μετατόπισης που προκαλούν τα δύο απομακρυσμένα σκέλη της έκθεσης, κάτι που θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο την αντιλαμβάνονται οι επισκέπτες, θα αναιρέσει την αίσθηση της μονιμότητας και την αντίληψη ότι μια τέτοια έκθεση έχει μόνο μία ταυτότητα, έναν τόπο και έναν χρόνο διεξαγωγής. Η documenta 14 θα αμφισβητήσει τη δεδομένη κατάσταση των πραγμάτων και θα επιχειρήσει να αγκαλιάσει μία πληθώρα από φωνές μέσα, ανάμεσα και πέρα από τις δύο πόλεις στις οποίες θα βρίσκεται, μεταφέροντας την συζήτηση και πέρα από την Ευρώπη, λόγω της προνομιακής θέσης της μεσογειακής μητρόπολης, εκεί όπου η Ευρώπη, η Αφρική, η Μέση Ανατολή και η Ασία συναντώνται.  Οι διαφορετικές και αποκλίνουσες τοποθεσίες και κοινωνικοοικονομικές συνθήκες του Κάσελ και της Αθήνας θα επηρεάσουν την ίδια τη διαδικασία δημιουργίας των εκθέσεων, ενώ παράλληλα θα αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και καθοριστικό παράγοντα για τη δημιουργία των έργων τέχνης που θα παρουσιαστούν στην κάθε μία. Για την documenta 14 οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες θα κληθούν να δημιουργήσουν και να παρουσιάσουν τα έργα τους και στις δύο πόλεις.

Προς το παρόν τα εγκαίνια της documenta 14 στην Αθήνα έχουν προγραμματιστεί για τον Απρίλιο του 2017, ενώ μετά από δύο μήνες, στις 10 Ιουνίου, θα γίνουν τα εγκάινια και στο Κάσελ. Με αυτόν τον τρόπο θα υπάρχει ένας μήνας κατά τον οποίο η έκθεση θα διεξάγεται παράλληλα και στα δύο σημεία. Επιπλέον, παρόλο που κάθε σκέλος της έκθεσης θα διαμορφωθεί αυτόνομα, θα αλληλοεπηρεάζονται ως προς το περιεχόμενο, και θα φιλοξενηθούν σε επιλεγμένους  χώρους στην Αθήνα και στο Κάσελ. Η documenta 14 θα αντλήσει γνώση από την Αθήνα και τους κατοίκους της, και δεν θα στείλει ένα προκατασκευασμένο πακέτο από το Κάσελ για να το φυτέψει σε κάποιον γραφικό εκθεσιακό χώρο της πόλης. Η documenta 14 δεν θα παρουσιαστεί απλώς σε δύο τόπους, αλλά θα αποτελέσει  μια τριετή διαδικασία μάθησης και παραγωγής γνώσης, βοηθώντας παράλληλα στην θεσμοθέτηση χώρων για δημόσια ζωή και στα δύο σημεία. Στη διαδικασία αυτή θα εμπλακούν και θα συνεισφέρουν οι κοινότητες και των δύο πόλεων. Ήδη, κατά τη διάρκεια του 2013 και του 2014, έγιναν στην Αθήνα μερικές προκαταρκτικές συναντήσεις, στις οποίες πήραν μέρος αρκετοί από τους πολιτιστικούς φορείς της πόλης, εκφράζοντας την ποικιλομορφία αλλά και τις αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας, και ξεκίνησε ένας διάλογος που βρίσκεται σε εξέλιξη και αφορά τη συνεργασία με τους πολιτιστικούς οργανισμούς της πόλης. Παράλληλα, αντίστοιχες συζητήσεις έγιναν και στο Κάσελ.

Η Ελλάδα του 2014 δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό. Αντίθετα, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της παγκόσμιας κατάστασης που αλλάζει με γρήγορους ρυθμούς, ένα παράδειγμα που αναδεικνύει  τα οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά διλήμματα που πρέπει να αντιμετωπίσει σήμερα η Ευρώπη – περίπου όπως και το Κάσελ το 1955 από τη μία αναδείκνυε την ανάγκη να αντιμετωπιστεί το τραύμα από την καταστροφή που προκάλεσε το ναζιστικό καθεστώς στη Γερμανία, και από την άλλη λόγω της στρατηγικής του θέσης αντικατόπτριζε το Ψυχροπολεμικό κλίμα της εποχής. Παρότι η Αθήνα χρησιμοποιείται ως η επιτομή του παραδείγματος τόπου που χειμάζεται από την οικονομική ύφεση και υπάρχει η διαδεδομένη αντίληψη περί «ελληνικής κρίσης», τα προβλήματα αυτά είναι εξίσου ευρωπαϊκά και παγκόσμια όσο είναι και ελληνικά, και παραμένουν άλυτα. Μας προσφέρουν, όμως, την ευκαιρία να δημιουργήσουμε χώρο για τη φαντασία, τη σκέψη και τη δράση αντί να ακολουθήσουμε την αποδυναμωτική νεοφιλελεύθερη πρακτική που παρουσιάζεται ως η μοναδική δυνατότητα για (μη) δράση στο πλαίσιο  της (μη) επιλογής της πολιτικής της λιτότητας. Παρόλο που το 1955 το Κάσελ, ως επιλογή τόπου,  διασφάλισε στην documenta τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε ένα εγχείρημα που σήμερα μετράει μισόν αιώνα, οι συγκεκριμένες κοινωνικοπολιτικές παράμετροι που γέννησαν την επιτακτική ανάγκη για την ίδρυση της documenta, δεν ισχύουν πλέον στη Γερμανία. Συνεπώς, αυτή η αίσθηση του κατεπείγοντος και αναγκαίου πρέπει να αναζητηθεί αλλού.

Ο Szymczyk και η ομάδα του καταλήγουν ότι η documenta 14 –με την προσωρινή της μετατόπιση και αποκτώντας δύο οπτικές γωνίες– θα ενεργοποιήσει και θα χρησιμοποιήσει τις καλλιτεχνικές πρακτικές που αγγίζουν την πραγματικότητα ενός σύγχρονου κόσμου – μια ολότητα που αποτελείται από ξεχωριστές οντότητες, και όχι μιας επικράτειας που την καθορίζουν οι ηγεμονικές σχέσεις, με αποτέλεσμα να μετατρέπεται σε πεδίο δεινών και εξαθλίωσης για τους πολλούς. Με αυτόν τον κόσμο θα ασχοληθεί η έκθεση, έναν κόσμο που υπερβαίνει τα όρια της Γερμανίας ή της Ελλάδας.

 
Η documenta 14 διοργανώνεται από τον καλλιτεχνικό διευθυντή Adam Szymczyk σε συνεργασία με μία ομάδα, τα πρώτα μέλη της οποίας έχουν ήδη ανακοινωθεί:

Pierre Bal-Blanc επιμελητής, Μαρίνα Φωκίδη διευθύντρια του καλλιτεχνικού γραφείου στην Αθήνα, Hendrik Folkerts επιμελητής, Henriette Gallus διευθύντρια επικοινωνίας, Annie-Claire Geisinger συντονίστρια γραφείου επικοινωνίας στην Αθήνα, Quinn Latimer επιμελήτρια εκδόσεων, Andrea Linnenkohl βοηθός του καλλιτεχνικού διευθυντή, Hila Peleg επιμελήτρια, Christoph Platz διευθυντής εκθέσεων, Dieter Roelstraete επιμελητής, Φοίβος Σακαλής υπεύθυνος γραφείου τύπου/ελληνικά ΜΜΕ, Katrin Sauerländer διευθύντρια εκδόσεων, Monika Szewczyk επιμελήτρια, Κατερίνα Τσέλου βοηθός του καλλιτεχνικού διευθυντή.

Η οπτική ταυτότητα της documenta 14 θα αλλάζει με την πάροδο του χρόνου και ανάλογα με τις ανάγκες της διοργάνωσης. Τα γραφιστικά γραφεία που θα συνεργαστούν στην πορεία είναι: Julia Born & Laurenz Brunner (Βερολίνο), Mevis & Van Deursen (Άμστερνταμ), Vier5 (Παρίσι & Κάσελ), και Ludovic Balland Typography Cabinet (Βασιλεία).