H δουλειά του ηθοποιού με τον εαυτό του – Kονσταντίν Στανισλάφσι

Από τις εκδόσεις Πλέθρον κυκλοφορεί το βιβλίο «H δουλειά του ηθοποιού με τον εαυτό του» του Kονσταντίν Στανισλάφσι και αποτελείται από δύο τόμους, «Το βίωμα» και «Η ενσάρκωση».

1. Tο βίωμα:

Αυτό το βιβλίο δεν είναι μία ακριβής ή ακαδημαϊκή μετάφραση, αποτελεί μάλλον μια προσπάθεια να ακολουθήσουμε τον αρχικό σκοπό του Στανισλάφσκι: να προσφέρoυμε μια ευπρόσιτη εξήγηση του «συστήματος» για τους εκπαιδευόμενους ηθοποιούς, δίχως αφηρημένες θεωρίες. Κατ’ ακολουθίαν προκύπτει και η μορφή που διάλεξε: το ημερολόγιο ενός νεαρού σπουδαστή που περιγράφει τα μαθήματα υποκριτικής που δίνει ο Τορτσόφ (Στανισλάφσκι) και ο αγώνας του, μαζί με τους συμμαθητές του, να τελειοποιήσει μια νέα μέθοδο.

Η δουλειά του ηθοποιού παρουσίαζε πάντα προβλήματα τόσο στους ομιλούντες ρωσικά όσο και στους μη. Πρώτον, είναι ένα ημιτελές έργο. Το 1888, όταν ο Στανισλάφσκι ήταν γύρω στα 25, συνέλαβε την ιδέα για μια «γραμματική» της υποκριτικής. Η πρώτη προσπάθειά του, το Ένα πρόχειρο εγχειρίδιο, χρονολογείται το 1906, όταν ξεκίνησε το «σύστημα». Έπειτα προσπάθησε να το παρουσιάσει επίσημα με τη μορφή δια- λέξεων και μαθημάτων, αλλά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ηθοποιοί δεν ανταποκρίνονται σ’ αυτού του είδους την προσέγγιση. Έδωσε μια σειρά διαλέξεων στη σχολή Μπολσόι μεταξύ 1919 και 1921, που αποτελούν την πρώτη διερευνητική περιγραφή του «συστήματος», ποτέ όμως δεν δοκίμασε να τις εκδώσει. Κατόπιν πειραματίστηκε με τη μορφή του μυθιστορήματος στα Η ιστορία ενός ρόλου και Η ιστορία της θέατρο παράστασης, και τα δύο όμως τα εγκατέλειψε. Τέλος, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1920, κατέληξε σε μια μορφή ημερολογίου, μια ημερήσια καταγραφή του μαθήματος από έναν σπουδαστή καθώς εκπαιδεύεται: Η δουλειά του ηθοποιού με τον εαυτό του.

Από τον Πρόλογο του μεταφραστή της αγγλικής έκδοσης

«Το βιβλίο μου δεν προσποιείται ότι είναι επιστημονικό […]. Η διαίσθηση πρέπει να είναι το θεμέλιο της δουλειάς μας, γιατί η διαρκής ανησυχία μας είναι το ζωντανό ανθρώπινο πνεύμα, η ζωή της ανθρώπινης ψυχής. ∆εν μπορείς να δημιουργήσεις ή να γνωρίσεις ένα ζωντανό πνεύμα μέσα από το μυαλό σου, το κάνεις πρωτίστως μέσα από το συναίσθημα. Αυτή η συνειδητότητα δημιουργείται και γίνεται αντιληπτή από το ζωντανό πνεύμα του ίδιου του ηθοποιού. Στο θέατρο γνώση σημαίνει συναίσθημα. Αν το βιβλίο μου επηρεάσει μελλοντικές γενιές και τραβήξει κάποια προσοχή θα γίνει υποκείμενο αυστηρής κριτικής, επιστημονικής και μη επιστημονικής. Αυτό είναι ευπρόσδεκτο γιατί η κριτική από ευφυείς επαγγελματίες μπορεί να φωτίσει και να εξηγήσει τις ατέλειες του βιβλίου μου. Θα είμαι περήφανος και χαρούμενος να γίνω η αιτία τέτοιων δημοσίων συζητήσεων και μελετών, οι οποίες θα έχουν κατεύθυνση προς την αληθινή φύση του επαγγέλματός μας […]».

Κονσταντίν Στανισλάφσκι

Αυτό το βιβλίο δεν είναι μία ακριβής ή ακαδημαϊκή μετάφραση, απο- τελεί μάλλον μια προσπάθεια να ακολουθήσουμε τον αρχικό σκοπό του Στανισλάφσκι: να προσφέρoυμε μια ευπρόσιτη εξήγηση του «συ- στήματος» για τους εκπαιδευόμενους ηθοποιούς, δίχως αφηρημένες θεωρίες. Κατ’ ακολουθίαν προκύπτει και η μορφή που διάλεξε: το ημερολόγιο ενός νεαρού σπουδαστή που περιγράφει τα μαθήματα υποκριτικής που δίνει ο Τορτσόφ (Στανισλάφσκι) και ο αγώνας του, μαζί με τους συμμαθητές του, να τελειοποιήσει μια νέα μέθοδο.

2. H ενσάρκωση

Η δουλειά του ηθοποιού παρουσίαζε πάντα προβλήματα τόσο στους ομιλούντες ρωσικά όσο και στους μη. Πρώτον, είναι ένα ημιτελές έργο. Το 1888, όταν ο Στανισλάφσκι ήταν γύρω στα 25, συνέλαβε την ιδέα για μια «γραμματική» της υποκριτικής. Η πρώτη προσπάθειά του, το Ένα πρόχειρο εγχειρίδιο, χρονολογείται το 1906, όταν ξεκίνησε το «σύστημα». Έπειτα προσπάθησε να το παρουσιάσει επίσημα με τη μορφή διαλέξεων και μαθημάτων, αλλά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ηθοποιοί δεν ανταποκρίνονται σ’ αυτού του είδους την προσέγγιση. Έδωσε μια σειρά διαλέξεων στη σχολή Μπολσόι μεταξύ 1919 και 1921, που αποτελούν την πρώτη διερευνητική περιγραφή του «συστήματος», ποτέ όμως δεν δοκίμασε να τις εκδώσει. Κατόπιν πειραματίστηκε με τη μορφή του μυθιστορήματος στα Η ιστορία ενός ρόλου και Η ιστορία της παράστασης, και τα δύο όμως τα εγκατέλειψε. Τέλος, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1920, κατέληξε σε μια μορφή ημερολογίου, μια ημερήσια καταγραφή του μαθήματος από έναν σπουδαστή καθώς εκπαιδεύεται: Η δουλειά του ηθοποιού με τον εαυτό του.

Από τον Πρόλογο του μεταφραστή της αγγλικής έκδοσης

«Το βιβλίο μου δεν προσποιείται ότι είναι επιστημονικό […]. Η διαίσθηση πρέπει να είναι το θεμέλιο της δουλειάς μας, γιατί η διαρκής ανησυχία μας είναι το ζωντανό ανθρώπινο πνεύμα, η ζωή της ανθρώπινης ψυχής. ∆εν μπορείς να δημιουργήσεις ή να γνωρίσεις ένα ζωντανό πνεύμα μέσα από το μυαλό σου, το κάνεις πρωτίστως μέσα από το συναίσθημα. Αυτή η συνειδητότητα δημιουργείται και γίνεται αντιληπτή από το ζωντανό πνεύμα του ίδιου του ηθοποιού. Στο θέατρο γνώση σημαίνει συναίσθημα. Αν το βιβλίο μου επηρεάσει μελλοντικές γενιές και τραβήξει κάποια προσοχή θα γίνει υ ποκείμενο αυστηρής κριτικής, επιστημονικής και μη επιστημονικής. Αυτό είναι ευπρόσδ εκτο γιατί η κριτική από ευφυείς επαγγελματίες μπορεί να φωτίσει και να εξηγή σει τις ατέλειες του βιβλίου μου. Θα είμαι περήφανος και χαρούμενος να γίνω η αι τία τέτοιων δημοσίων συζητήσεων και μελετών, οι οποίες θα έχουν κατεύθυνση προς την αληθινή φύση του επαγγέλματός μας […]».

Κονσταντίν Στανισλάφσκι