Η εκστρατεία στην Ουκρανία (Ιανουάριος-Μάιος 1919) – Κωνσταντίνος Ξ. Νίδερ

Από τις εκδόσεις Κέδρος κυκλοφόρησε το βιβλίο, Η εκστρατεία στην Ουκρανία (Ιανουάριος-Μάιος 1919) του Κωνσταντίνου Ξ. Νίδερ, σε επιμέλεια και σχολιασμό του Φίλιππου Δ. Δρακονταειδή.

Η εκστρατεία στην Ουκρανία (1919), η πρώτη ελληνική στρατιωτική επέμβαση εκτός των εθνικών συνόρων, αποτελεί κομβικό σημείο της περιόδου από τους Βαλκανικούς Πολέμους ως τη Μικρασιατική Καταστροφή (1912-1922). Αν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις ως τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1918) πρόσφεραν εδάφη στην ελληνική επικράτεια και στήριξαν τη Μεγάλη Ιδέα των δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών, με την πεποίθηση πως η Ελλάδα θα λάβαινε την έκταση και τον ρόλο περιφερειακής δύναμης στα Βαλκάνια και στη Μέση Ανατολή, η αποστολή ελληνικών δυνάμεων, στο μέσο του χειμώνα, στην άγνωστη και αφιλόξενη Ουκρανία προς καταπολέμηση των Μπολσεβίκων, κατέληξε σε αλλεπάλληλες ήττες (και καμία νίκη) και καθόρισε  την αρχή του τέλους των ελληνικών οραμάτων για την Πατρίδα και τον Ελληνισμό.

Παρά τη σημασία και τις συνέπειες εκείνης της ολοκληρωτικής αποτυχίας, η εκστρατεία στην Ουκρανία αποτελεί υποσημείωση στην ελληνική ιστορία των αρχών του 20^ου αιώνα. Ελλείπουν έτσι σημαντικά στοιχεία για την εκτίμηση των πολιτικών αποφάσεων, του ισχυρού διχασμού μεταξύ του θρόνου και του Βενιζέλου, των γεωπολιτικών ανταγωνισμών Γαλλίας και Μεγάλης Βρετανίας, της συμμαχικής εντέλει προτίμησης της Νέας Τουρκίας. Αφθονούν όμως τα δεδομένα της προχειρότητας της προετοιμασίας, της ευθύνης που ανέλαβε η Ελλάδα αρκούμενη σε συμμαχικές υποσχέσεις εμφανώς μεταβαλλόμενες, με αποτέλεσμα την πολιτική, οικονομική και κοινωνική απαξία της.

Ο Κωνσταντίνος Νίδερ (1865-1943), γιος του Βαυαρού γιατρού Φραγκίσκου Ξαβέριου Νίδερ (1812-1897), που ακολούθησε τον Όθωνα στην Ελλάδα, κατατάγηκε στο Υγειονομικό του Ελληνικού Στρατού και το 1838, σε ηλικία είκοσι έξι ετών, απέκτησε την ελληνική υπηκοότητα και έγινε δημότης Μεσολογγίου. Ο γιος του Κωνσταντίνος, απόφοιτος της Σχολής Ευελπίδων, υπηρέτησε στο Μηχανικό και, το 1917, ορίσθηκε διοικητής της Πρώτης Μεραρχίας με το βαθμό του συνταγματάρχη. Δύο χρόνια αργότερα, ανέλαβε τη διοίκηση του Α΄ Σώματος Στρατού, το οποίο προετοίμασε για την εκστρατεία στην Ουκρανία. Μετά την υποχώρηση από τα ουκρανικά εδάφη, ανέλαβε τη διοίκηση του ελληνικού στρατού κατοχής Μικράς Ασίας ως τις 25 Δεκεμβρίου 1919. Αποστρατεύτηκε το 1922, ορκίστηκε Υφυπουργός των Στρατιωτικών το 1925 και το 1926 επανήλθε στην αποστρατεία.

Η εκ μέρους του εξιστόρηση της εκστρατείας στην Ουκρανία, δημοσιευμένη σε συνέχειες στην Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια το 1929, είναι το μοναδικό ντοκουμέντο στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία που περιγράφει με ψυχραιμία τα γεγονότα, τις σχέσεις, τις αποφάσεις και τις δράσεις των πολιτικών και στρατιωτικών πρωταγωνιστών, τις εξελίξεις μιας εκστρατείας, που υπήρξε το προοίμιο της Μικρασιατικής Καταστροφής. Η οικογενειακή και προσωπική παιδεία του δίνουν στην αφήγηση του την αναγκαία απόχρωση υγιούς πατριωτισμού, καθήκοντος, σεβασμού και αμέριστης αγάπης προς τους απλούς στρατιώτες.

Το κείμενο, σαφές και ατημέλητο, προσφέρει πλήρη εικόνα εκείνης της εκστρατείας, που η διάρκειά της ήταν έξι μήνες μόνο, καταλήγει σε νηφάλια συμπεράσματα και κλείνει με τον ονομαστικό κατάλογο των απωλειών. Σε εκείνα τα ονόματα βρίσκεται η φωνή της Ιστορίας. Και αυτή η φωνή βγαίνει από 398 νεκρούς ή «εξαφανισμένους» και 675 τραυματίες. Σε εκείνες τις περιορισμένες απώλειες, λαμβανομένων υπόψη των συνθηκών που επικράτησαν, υπάρχει η αρχή το τέλους: η αυτοκτονία της Μικρασιατικής Εκστρατείας δια της εκτροφής της κραυγής του «αέρα», που, καθαρός, ζωντανός, ορμητικός και ανθρώπινος, μεταβάλλεται τάχιστα σε δυσοσμία, σε αέρα θανάτου και τιμωρεί την καθαρότητα με το αβυσσαλέο μίσος της ποταπότητας, του καιροσκοπισμού, του πατριωτικού κανιβαλισμού. 

Ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής συγκέντρωσε, επιμελήθηκε, σχολίασε το πρωτότυπο και το υποστήριξε με πρωτογενείς πηγές (πρακτικά της Βουλής, απόψεις στρατιωτικών και πολιτικών προσωπικοτήτων, ειδήσεις και σχόλια εφημερίδων της εποχής, μαρτυρίες στρατιωτών, κατάλογος των απωλειών) και επιλογές από το αρχείο της Πηνελόπης Δέλτα, όπου οι πρωταγωνιστές στρατιωτικοί -Μανέτας, Γρηγοριάδης, Βλάχος, Πλαστήρας- αποκαλύπτουν, δίχως δεσμεύσεις πια εξαιτίας της χρονικής απόστασης (1929 ως 1939), γεγονότα και εξελίξεις που επιβεβαιώνουν τα αδιέξοδα της εκστρατείας στην Ουκρανία.

Η σημερινή κατάσταση στην Ουκρανία επαναλαμβάνει σε μεγάλο βαθμό τις ατυχείς πολιτικές των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και των μεγάλων όσο και των περιφερειακών δυνάμεων σε αυτή την γεωπολιτικά ευαίσθητη περιοχή, σε αυτό το υπογάστριο της Ρωσίας.

Ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής (1940) είναι πεζογράφος, δοκιμιογράφος και μεταφραστής.

Επιμελείται και σχολιάζει ανέκδοτα κείμενα της ελληνικής ιστορίας της περιόδου 1850-1950. Το κείμενο του στρατηγού Νίδερ αποτελεί συνέχεια του εγχειρήματος Χρήστος Καραγιάννης, Η ιστορία ενός στρατιώτη (1918-1922), που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κέδρος το 2013.

Για το πεζογραφικό και μεταφραστικό έργο του βλέπε www.philipdracodaidis.gr