Το PEN International είναι ένα διεθνές δίκτυο συγγραφέων και ανθρώπων του βιβλίου, που ιδρύθηκε το 1921 στο Λονδίνο, για την προώθηση της λογοτεχνίας, τη συνεργασία μεταξύ συγγραφέων και λογοτεχνιών των χωρών καθώς και για την προάσπιση της ελευθέριας του λόγου. Λειτουργεί σε περισσότερες από 100 χώρες με περισσότερα από 140 εθνικά κέντρα.
Οι στόχοι του ελληνικού PEN είναι η προσπάθεια ενίσχυσης της εξωστρέφειας της ελληνικής λογοτεχνίας, η δημιουργία διαύλων επικοινωνίας ανάμεσα στους Έλληνες δημιουργούς με ανθρώπους από άλλα λογοτεχνικά περιβάλλοντα, η συμβολή στη διάδοση της φιλαναγνωσίας σε εθνικό επίπεδο, η ανάληψη δράσεων και η στήριξη πρωτοβουλιών που αποσκοπούν πάντοτε στη διατήρηση και στη διαφύλαξη του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης και της διακίνησης των ιδεών.
Η πυρηνική ομάδα που ανέλαβε την πρωτοβουλία για τη σύσταση του PEN Greece αποτελείται από τους: Χρήστο Οικονόμου, Εριφύλη Μαρωνίτη, Δημήτρη Σωτάκη, Ντίνα Σαρακηνού, Πανίνα Καρύδη, Τέσυ Μπάιλα, και Λίνα Πανταλέων, οι οποίοι διατελούν μέλη της προσωρινής διοίκησης. Γύρω από την ομάδα αυτή συσπειρώθηκε μια ομάδα πεζογράφων, ποιητών, εκδοτών και ανθρώπων του βιβλίου, οι οποίοι αποτελούν την ιδρυτική ομάδα του PEN Greece.
Συγκεκριμένα, η ιδρυτική ομάδα του PEN GREECE είναι οι εξής (αλφαβητικά):
Κώστας Ακρίβος, Φιόνα Ανδρικοπούλου, Ευγενία Βασιλακάκη, Θεόδωρος Γρηγοριάδης, Στέφανος Δάνδολος, Σάρα Θηλυκού, Μιχάλης Καλαμαράς, Πανίνα Καρύδη, Αργύρης Καστανιώτης, Ζέφη Κόλια, Παναγιώτης Κολέλης, Ηλίας Μαγκλίνης, Κατερίνα Μαλακατέ, Δημήτρης Μανούκας, Παυλίνα Μάρβιν, Εριφύλη Μαρωνίτη, Ανδρέας Μήτσου, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Τέσυ Μπάιλα, Χρήστος Οικονόμου, Λίνα Πανταλέων, Ελένη Παπαγεωργίου, Κάλλια Παπαδάκη, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Βασίλης Παπαθεοδώρου, Τατιάνα Παπαματθαίου, Μανώλης Πιμπλής, Νέστορας Πουλάκος, Άννα Ρούτση, Ντίνα Σαρακηνού, Δανάη Σιώζιου, Αλέξης Σταμάτης, Κώστας Στοφόρος, Δημήτρης Σωτάκης, Κλαίτη Σωτηριάδου, Έρση Σωτηροπούλου, Φωτεινή Τσαλίκογλου, Μάκης Τσίτας, Κατερίνα Φράγκου, Θανάσης Χειμωνάς, Γιώργος Χουλιάρας, Χρήστος Χρυσόπουλος.
Ιστορικό:
Στις 8 Μαρτίου 2019, στο Σεράφειο του δήμου Αθηναίων, διοργανώθηκε η ημερίδα «Το παρόν και το μέλλον της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό» από το Literature.gr με την στήριξη και συνεργασία της διοργάνωσης της UNESCO, “Αθήνα – 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου”. Στο πλαίσιο της ημερίδας αυτής συμμετείχαν 25 μεταφραστές και Ελληνιστές από 22 χώρες από όλο τον κόσμο.
Τα αποτελέσματα της ημερίδας κατέδειξαν την ανυπαρξία μιας συγκεκριμένης στρατηγικής για την προώθηση της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό και παρουσιάστηκαν σε ειδική εκδήλωση που φιλοξενήθηκε από τη 16η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Η μελέτη των στοιχείων που θα οδηγούσε σε μια συστηματική προώθηση της ελληνικής λογοτεχνίας οδήγησε σε μια θλιβερή διαπίστωση. Στην Ελλάδα δεν υπήρχε ένα επίσημο παράρτημα του παγκόσμιου δικτύου που ενώνει τον συγγραφικό κόσμο και τον χώρο του βιβλίου γενικότερα, του PEN International.
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της 17ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης που πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά από τις 19/11/20-29/11/20 και συγκεκριμένα την 29η Νοεμβρίου 2020 παρουσιάστηκε η πρώτη επίσημη εκδήλωση του PEN Greece με θέμα: Γιατί το PEN GREECE τώρα; την οποία συντόνισε η Ντίνα Σαρακηνού, συγγραφέας, διευθύντρια του Literature.gr, ταμίας της προσωρινής διοίκησης PEN Greece και στην οποία έλαβαν μέρος ο Χρήστος Οικονόμου, συγγραφέας και πρόεδρος της προσωρινής διοίκησης PEN Greece, η Εριφύλη Μαρωνίτη δημοσιογράφος, συντονίστρια του Athens Culture Net, αντιπρόεδρος της προσωρινής διοίκησης PEN Greece και ο Δημήτρης Σωτάκης, συγγραφέας, γραμματέας της προσωρινής διοίκησης PEN Greece. Την εκδήλωση χαιρέτησε η γραμματέας του PEN International και πρόεδρος του PEN Εσθονίας κ. Kätlin Kaldmaa.
Η Ντίνα Σαρακηνού τόνισε ότι η ίδρυση του PEN στην Ελλάδα θα σηματοδοτήσει μια νέα εποχή στον χώρο της ελληνικής γραμματείας, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα είπε ότι: «Από τα σημαντικότερα θέματα που απασχολούν τους Έλληνες δημιουργούς είναι αυτό της εξωστρέφειας της ελληνικής λογοτεχνίας. Η ίδρυση του PEN Greece, ενός ευέλικτου, ενεργού οργανισμού, ο οποίος θα λειτουργεί σύμφωνα με τις αρχές του PEN International, θα βοηθήσει την ελληνική λογοτεχνία να αποκτήσει περισσότερους διαύλους επικοινωνίας με τον υπόλοιπο κόσμο και θα συμβάλλει στην περαιτέρω ευαισθητοποίηση της ελληνικής κοινής γνώμης για όλα τα ζητήματα που αφορούν στην ελευθερία της έκφρασης και του λόγου. Με την ίδρυση του PEN Greece, η ελληνική λογοτεχνία θα μπει σε μια νέα εποχή. Για να επιτευχθεί αυτό, τον τελευταίο ενάμισι χρόνο η ομάδα της προσωρινής διοίκησης του PEN Greece χρειάστηκε να συνεργαστεί στενά με τα στελέχη του PEN International, να καταθέσει στοιχεία για την ελληνική λογοτεχνία και την ελευθερία της έκφρασης στην Ελλάδα και να διοργανώσει δύο συναντήσεις για τον κόσμο του βιβλίου με σκοπό την παρουσίαση του διεθνούς δικτύου, των αξιών που το διέπουν και τις δυνατότητες που ανοίγονται στους Έλληνες δημιουργούς ως μέλη του PEN Greece».
«Το ελληνικό PEN είναι πλέον μια πραγματικότητα και αυτό μας δίνει την απαιτούμενη ελευθερία κινήσεων στο να υλοποιήσουμε τις ιδέες και τα σχέδιά μας», σημείωσε ο Χρήστος Οικονόμου ο οποίος ανακοίνωσε την επίσημη ένταξη του PEN Greece στο PEN International, «έναν από τους πλέον δραστήριους οργανισμούς στον χώρο της λογοτεχνίας και της ελευθερίας της έκφρασης. Μια ένταξη η οποία εγκρίθηκε ομόφωνα στο ετήσιο διεθνές συνέδριο του PEN International, που πραγματοποιήθηκε ψηφιακά με κέντρο το Λονδίνο, στις αρχές Νοεμβρίου 2020». Ο κ. Οικονόμου στη συνέχεια αναφέρθηκε στην ιστορία και την δράση του PEN International και ανέλυσε τους στόχους του PEN Greece.
Η Kätlin Kaldmaa ευχαρίστησε τα μέλη της προσωρινής διοίκησης του PEN Greece για την έως τώρα συνεργασία και εξήρε το γεγονός ότι ήδη την πρωτοβουλία αυτή, η οποία ξεκίνησε πριν από ενάμιση χρόνο, έχει αγκαλιάσει μια μεγάλη ιδρυτική ομάδα, αποτελούμενη από σαράντα δύο δημιουργούς του λόγου, πεζογράφους, ποιητές, εκδότες και αναγνώστες, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι με πολλή χαρά ανακοινώνει επισήμως ότι είναι μια απόφαση ομόθυμη η ένταξη της Ελλάδας στο PEN International.
Η Εριφύλη Μαρωνίτη σημείωσε χαρακτηριστικά: «Πρέπει να υπάρξει μια πολιτική, μια δικτύωση, μια μελέτη των καλών πρακτικών των χωρών που έχουν καταφέρει να προβάλλουν τη λογοτεχνία τους, καθώς και θεματικές στοχεύσεις. Ενδεχομένως η προβολή και η προώθηση της ελληνικής λογοτεχνίας έχει να κάνει με την εν συνόλω προβολή και προώθηση του αφηγήματος για τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό. Ίσως πρέπει να ξανασκεφτούμε τί είναι αυτό που «πουλάμε» στους διεθνείς συνομιλητές μας – πέρα από τη θάλασσα και το καλό μεσογειακό κλίμα. Αν ξαναγράψουμε το αφήγημα του ελληνικού πολιτισμού, νομίζω ότι και το βιβλίο της σύγχρονης λογοτεχνίας, ποίησης, δοκιμίου θα βρει τη θέση του και εμείς θα ξεφύγουμε απ’ αυτό που μοιάζει να είναι μια παγίδα εσωστρέφειας: Στο εξωτερικό μας ξέρουν για την αρχαία ελληνική γραμματεία και, όσον αφορά τη νεότερη και σύγχρονη παραγωγή, γνωρίζουν τους δύο ποιητές μας που έχουν βραβευτεί με Νόμπελ, τον Σεφέρη και τον Ελύτη, τον Καβάφη και από τους πεζογράφους τον Καζαντζάκη». Η κ. Μαρωνίτη τόνισε ακόμη ότι: «πρέπει να αναδείξουμε τα οφέλη της δικτύωσης, να διαμορφώσουμε μια πολιτική, γι’ αυτό χρειάζεται και η βοήθεια της Πολιτείας, χρειάζονται πόροι, αλλά και ένα σπάσιμο της εσωστρέφειας».
Ο Δημήτρης Σωτάκης είπε ότι: «παρόλο που το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης θεωρείται αυτονόητο, πολλές φορές αυτό δεν ισχύει, τόσο στη χώρα μας όσο και σε γειτονικές μας χώρες. Ακόμα και η θέση της γυναίκας δεν είναι αυτή που θα έπρεπε στην Ελλάδα. Υπάρχουν κοινωνικές ομάδες που δεν μπορούν να εκφραστούν με σαφή τρόπο σε σχέση όχι μόνο με τη λειτουργικότητα της κοινωνικής τους υπόστασης αλλά και σε σχέση με την καλλιτεχνική τους έκφραση, όπως οι LGBTQI κοινότητες. Γι’ αυτό το λόγο είναι φλέγον ζήτημα η ίδρυση του PEN Greece, καθώς θα μπορεί να πάρει θέση σ’ αυτό, μπορεί να είναι ένας καταλύτης και να λειτουργήσει υπέρ αυτών των μειονοτήτων». Ο κ. Σωτάκης υπογράμμισε ότι θα πρέπει να τεθούν στόχοι συγκεκριμένοι για την ελευθερία της έκφρασης και την ανάδειξη της γυναικείας λογοτεχνικής έκφρασης και μίλησε για την ανάγκη να υπάρξουν επισκέψεις στα σχολεία και σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, ώστε τα παιδιά να μάθουν τι σημαίνει ελευθερία της έκφρασης, καθώς, όπως είπε: «μπορεί να θεωρούμε κάποια πράγματα αυτονόητα, όμως δεν είναι και θα πρέπει να επικεντρωθούμε σε αυτό». Μίλησε επίσης για τους ανθρώπους του λόγου που είναι φυλακισμένοι σε διάφορα μέρη του κόσμου και τόνισε ότι θα μπορούσαν να διοργανωθούν δράσεις και εκδηλώσεις.
Στη συνέχεια οι ομιλητές αναφέρθηκαν στα μελλοντικά σχέδια του νέου οργανισμού, τα οποία περιλαμβάνουν την προσπάθεια ανάδειξης των φωνών των μειονοτήτων που αποτελούν ένα ζωτικό κύτταρο του μωσαϊκού των αφηγήσεων της χώρας. Οι δράσεις θα διευρύνονται συνεχώς. Στοχευμένες ημερίδες, χαρτογράφηση των Ελλήνων συγγραφέων που ζουν στο εξωτερικό και γράφουν ενίοτε σε άλλη γλώσσα. Δίγλωσση τουλάχιστον χαρτογράφηση των βιβλιοθηκών των αστικών κέντρων, αλλά και των βιβλιοπωλείων. Στήριξη της λογοτεχνίας των γυναικών που οι δημιουργίες τους προκαλούν αίσθηση, στήριξη των μεταφραστών και των επιμελητών. Δικτύωση με τις λογοτεχνίες των γειτονικών μας χωρών για να εντοπιστούν τα σημεία σύγκλισης. Συνεργασίες για νέους σχεδιασμούς και προτάσεις. Αξιοποίηση των 140 PEN centers που εδρεύουν σ’ όλο τον κόσμο. Η κ. Μαρωνίτη διευκρίνισε ότι: «πρόκειται για μια τεράστια προσπάθεια που όμως η αρχή της αυτοχρηματοδοτείται. Δεν υπάρχουν εξωγενείς πόροι που να χρηματοδοτούν τη διοργάνωση δράσεων, εκδηλώσεων ή την ανάληψη πρωτοβουλιών».
Κλείνοντας ο κ. Οικονόμου επισήμανε ότι θα πρέπει να γίνουν εκστρατείες ενημέρωσης με στόχο το βιβλίο, τη λογοτεχνία και την ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Τέλος απηύθυνε ανοιχτή πρόσκληση σε όλους και όλες να γίνουν μέλη στο PEN Greece. «Αυτή η πρόσκληση δεν απευθύνεται μόνο στους επαγγελματίες του βιβλίου και στους δημιουργούς, αλλά σε όλους όσοι ενδιαφέρονται και έχουν πάθος για τη λογοτεχνία και την ελευθερία της έκφρασης και θέλουν να είναι μέλη ενός παγκόσμιου και ευέλικτου οργανισμού, όπως είναι το PEN International».