Η ψυχανάλυση έχει κατακτήσει πολλά μετά την Ερμηνεία των ονείρων, όμως δεν θα ήταν τίποτα χωρίς αυτή την ορμητική βρυσομάνα δημιουργικών συλλήψεων, χωρίς αυτό το μνημειώδες συμβολικό τοπόσημο ενός ολόκληρου πνευματικού αιώνα, ενός ολόκληρου πολιτισμού.
Η πασίγνωστη φράση του Φρόυντ ότι “το όνειρο είναι η βασιλική οδός για το ασυνείδητο” δείχνει και τα ίχνη της προσπάθειάς του. Παράλληλα με την αποκρυπτογράφηση του ονείρου οδηγείται, αναπόφευκτα, στην ανακάλυψη των σημαντικών προταγμάτων της θεωρίας του, που κάνουν για πρώτη φορά την εμφάνισή τους μέσα στις σελίδες της Traumdeutung: οιδιπόδειο σύμπλεγμα, ασυνείδητο, νεύρωση, παλινδρόμηση κ.ά. Το όνειρο δεν θα αποδοθεί πλέον σε έναν μονοσήμαντο παράγοντα, όπως ένα σωματικό, ένα αντιληπτικό ερέθισμα ή μια έγνοια της ημέρας. Για τη γένεσή του θα συμβάλει ένα πλήθος ετερογενών παραγόντων μέσα στην απαράμιλλη διαπλοκή της περιώνυμης “εργασίας του ονείρου”, που πίσω της, βέβαια, η φροϋδική ενόραση θα εντοπίσει -σταθερά παρούσα, στίγμα ενός ολόκληρου ζωικού είδους και πολιτισμού-την ασυνείδητη επιθυμία.
[…] δεν υπάρχουν αδιάφορα διεγερτικά ονείρων, άρα ούτε και αθώα όνειρα. Αυτή είναι η αμετακίνητη και αποκλειστική μου άποψη, αν εξαιρέσουμε τα όνειρα των παιδιών και ίσως τις σύντομες ονειρικές αντιδράσεις στις νυκτερινές εξάψεις. Οτιδήποτε άλλο ονειρευόμαστε μπορεί να αναγνωριστεί ξεκάθαρα ως ψυχικώς σημαντικό ή παραμορφωμένο, και τότε πρέπει να αποτιμηθεί μόνο αφότου τελειώσει η ερμηνεία του ονείρου, οπότε θα αποδειχθεί πάλι σημαντικό. Το όνειρο δεν καταγίνεται με ασημαντότητες· δεν αφήνουμε το τιποτένιο να διαταράξει τον ύπνο μας. Τα δήθεν άδολα όνειρα αποδεικνύονται φοβερά, αν μπούμε στον κόπο να τα ερμηνεύσουμε· αν μου επιτρέπεται η έκφραση, το όνειρο είναι “η αχλάδα με την ουρά πίσω”.
Επιχειρώντας να παρουσιάσω στο ανά χείρας βιβλίο την ερμηνεία των ονείρων, πιστεύω ότι δεν υπερβαίνω το πλαίσιο των νευροπαθολογικών ενδιαφερόντων. Κι αυτό, επειδή η ψυχολογική εξέταση αποδεικνύει ότι το όνειρο είναι το πρώτο μέλος μιας σειράς μη κανονικών ψυχικών μορφωμάτων, που άλλα της μέλη, η υστερική φοβία, ο ιδεοψυχαναγκασμός και η παρανοϊκή φαντασίωση, πρέπει για πρακτικούς λόγους να απασχολήσουν τον γιατρό. Το όνειρο δεν μπορεί να διεκδικήσει μια παρόμοια πρακτική σημασία, έχει όμως πολύ μεγαλύτερη αξία ως πρότυπο, ενώ όποιος δεν ξέρει να εξηγήσει τη γένεση των ονειρικών εικόνων μάταια θα προσπαθήσει να κατανοήσει τις φοβίες, τους ιδεοψυχαναγκασμούς και τις παρανοϊκές ιδέες, και, ενδεχομένως, να τις επηρεάσει θεραπευτικά. – S. Freud