Η Φανταστική του Μπερλιόζ από την ΚΟΑ στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Η «Φανταστική Συμφωνία» άσκησε αφάνταστη επιρροή στην ιστορία της μουσικής λόγω του πλούτου των θεμάτων αλλά και της ενορχηστρωτικής μαεστρίας του Εκτόρ Μπερλιόζ. Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών ερμηνεύει αυτό το αξεπέραστο έργο και συμπράττει με την Τατιάνα Μαζουρένκο, μία από τις κορυφαίες σολίστ της βιόλας διεθνώς, αποδίδοντας το αισθαντικό «Κονσέρτο για βιόλα και ορχήστρα» του Γουίλιαμ Γουόλτον.

Η συναυλία, που διευθύνει ο διακεκριμένος Γιώργου Πέτρου, ανοίγει με την πανελλήνια πρεμιέρα της «Ιουλιανής Σουίτας για ορχήστρα, έργο 85» του στοχαστικού Φίλιππου Τσαλαχούρη που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2013 στο Λονδίνο από την Ορχήστρα Arcadia Mundi.

Για την ιστορία

Ο Φίλιππος Τσαλαχούρης με την «Ιουλιανή Σουίτα για ορχήστρα, έργο 85» αποτίνει φόρο τιμής στη μνήμη της διακεκριμένης βυζαντινολόγου Ιουλιανής Χρυσοστομίδου. Η σουίτα δομείται επάνω σε μία σειρά από ελληνικές λέξεις που βρίσκονται σε διεθνή χρήση, ελληνικές λέξεις που δεν χρειάζονται μετάφραση, λέξεις που συμβολίζουν στο χρόνο έννοιες και αξίες που οφείλει η ανθρωπότητα στα ελληνικά γράμματα. Ο πρόλογος διαιρείται σε τρία μέρη: Chaos – Idea & Logos. Από το σκοτάδι του χάους γεννιέται η ιδέα που μετουσιώνεται στον λόγο, ο οποίος νοηματοδοτεί την ανθρώπινη ύπαρξη. Στο δεύτερο μέρος Apocalypse – Genesis, περιγράφεται η αποκαλυπτική διαδικασία από την οποία γεννιέται η γνώση. Στο τελευταίο και τρίτο μέρος, Psyche, eclipse, epilogue εκφράζεται η αιώνια παρουσία της ψυχής και το φως της γνώσης που διαπερνά το σκοτάδι.

Το «Κονσέρτο για βιολιά και ορχήστρα» του Γουίλιαμ Γουόλτον, δημιουργήθηκε για τον κορυφαίο διεθνώς βιρτουόζο της βιόλας Λίονελ Τέρτις, ο οποίος δεν ικανοποιήθηκε ιδιαίτερα με το αποτέλεσμα. Το 1929 παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Queen’s Hall του Λονδίνου υπό τη διεύθυνση του συνθέτη, με σολίστ τον Πάουλ Χίντεμιτ, ενώ το 1961 ο Γουόλτον προέβη σε αναθεώρηση του κοντσέρτου ελαφραίνοντας την ενορχήστρωση, τροποποιώντας συνοδευτικά σχήματα και επιταχύνοντας το τέμπο του δεύτερου μέρους.

Στο πρώτο μέρος, διαφαίνονται οι δύο κύριες επιρροές του συνθέτη: η τζαζ και η παλιά αγγλική μουσική της Αναγέννησης και του Μπαρόκ. Η σύνθεση ανοίγει με ένα λυρικό θέμα στη βιόλα, αμφιταλαντευόμενο αρμονικά μεταξύ μείζονας και ελάσσονας τονικότητας. Ένα δεύτερο θέμα εκτίθεται και πάλι από τη βιόλα, πιο αγωνιώδες και σκοτεινό. Η ανάπτυξη κλιμακώνεται με έντονη χρήση των χάλκινων πνευστών, ενώ στην επανέκθεση το κύριο θέμα παρουσιάζεται από το φλάουτο και το κλαρινέτο υπό την αντιστικτική συμπλήρωση της βιόλας.

Το δεύτερο μέρος, είναι ένα ενεργητικότατο σκέρτσο με σχεδόν αδιάλειπτη κινητικότητα στη δεξιοτεχνική σολιστική γραμμή• συχνές αλλαγές στο μέτρο και τονισμοί σε απρόσμενα σημεία μεγιστοποιούν την ένταση. Το φινάλε, βασίζεται σε δύο μελωδικές γραμμές, εκ των οποίων η πρώτη παρουσιάζεται από το φαγκότο, ενώ η δεύτερη από τη βιόλα. Κορυφαία στιγμή του μέρους είναι μία περίτεχνη φούγκα, που περιλαμβάνει αναφορές στα θέματα του μέρους. Το κοντσέρτο κλείνει με μία επιλογική ενότητα, στην οποία ο σολίστ επαναφέρει τη βασική μελωδία από το πρώτο μέρος. Η αρχική ταλάντευση μεταξύ μείζονας και ελάσσονας κυριαρχεί μέχρι τα τελευταία μέτρα, που προσφέρουν ένα στοχαστικό κλείσιμο.

Η «Φανταστική Συμφωνία» του Έκτορ Μπερλιόζ, θεωρείται από πολλούς, ως η πιο «ρηξικέλευθη» πρώτη συμφωνία που γράφτηκε ποτέ. Το έργο αυτό παραμένει ορόσημο της ελεύθερης καλλιτεχνικής έμπνευσης, καθώς επηρέασε καθοριστικά τους συνθέτες του Ρομαντισμού. Γράφτηκε στις αρχές του 1830 και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 5 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς στο Ωδείο του Παρισιού υπό τη διεύθυνση του Φρανσουά–Αντουάν Χαμπενέκ.

Αξιοσημείωτη καινοτομία της Φανταστικής είναι ότι εισήγαγε για πρώτη φορά την ύπαρξη μίας έμμονης θεματικής ιδέας (idée fixe), η οποία διαπερνά όλα τα μέρη του έργου και αποτελεί τη μουσική ενσάρκωση της μορφής της Αγαπημένης. Εξαιρετικά σημαντική είναι και η πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της εποχής ενορχήστρωση. Χρησιμοποιούνται όργανα ασυνήθιστα για μία τυπική συμφωνική ορχήστρα του 1830, όπως η άρπα, η κορνέτα, οι καμπάνες ή η οφικλείδα (ένας πρόγονος της τούμπας). Επίσης, ο συνθέτης χρησιμοποιεί διάσπαρτα ειδικά ηχητικά εφέ, όπως είναι το παίξιμο των εγχόρδων με το ξύλο του δοξαριού ή ένα απειλητικό τρέμολο από τέσσερις τυμπανίστες στο τρίτο μέρος, που παραπέμπει σε μία μακρινή καταιγίδα.

Η Συμφωνία αποτελείται από «επεισόδια» που έχουν αυτοβιογραφική διάσταση, τα οποία ο «καλλιτέχνης» βιώνει μεταξύ πάθους και παραίσθησης. Στο πρώτο μέρος, ένας νέος μουσικός ερωτεύεται παράφορα μια γυναίκα, και πάλλεται ανάμεσα σε συναισθήματα, αγνού έρωτα και αχαλίνωτου πάθους. Η μορφή της αγαπημένης, τον στοιχειώνει είτε αυτός παρευρίσκεται σε μία χαρούμενη γιορτή (δεύτερο μέρος), είτε περνά μόνος ένα βράδυ στην εξοχή ακούγοντας από μακριά δύο βοσκούς να παίζουν έναν σκοπό και παραδιδόμενος άλλοτε στην ελπίδα και άλλοτε στον φόβο (τρίτο μέρος).

Στη συνέχεια ο καλλιτέχνης, νιώθοντας την απόρριψη του έρωτά του, δηλητηριάζεται με ουσίες που του δημιουργούν παραισθήσεις. Μέσα στη ζάλη των παραισθήσεων οραματίζεται πως έχει σκοτώσει την αγαπημένη του, έχει καταδικαστεί γι’ αυτό και οδηγείται προς εκτέλεση. Το φινάλε περιγράφει σκηνές ενός δαιμονικού, μακάβριου οργίου, με αλλόκοτα πλάσματα -αλλά και την άλλοτε αγαπημένη- να έχουν συγκεντρωθεί για την κηδεία του καλλιτέχνη.

Το πρόγραμμα

ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΤΣΑΛΑΧΟΥΡΗΣ (γεν. 1969)
Ιουλιανή Σουίτα για ορχήστρα, έργο 85 (2013)
1. Prologue: Chaos – Idea & Logos
2. Apocalypse – Genesis
3. Psyche, eclipse, epilogue

ΓΟΥΙΛΙΑΜ ΓΟΥΟΛΤΟΝ (1902 – 1983)
Κοντσέρτο για βιόλα και ορχήστρα
1. Andante comodo
2. Vivo, con molto preciso
3. Allegro moderato

ΕΚΤΟΡ ΜΠΕΡΛΙΟΖ (1803 – 1869)
Φανταστική Συμφωνία, έργο 14 «Επεισόδιο από τη ζωή ενός καλλιτέχνη»
1. Όνειρα – Πάθη (Largo – allegro agitato e appassionato assai – Religiosamente)
2. Ένας Χορός (Valse: Allegro non troppo)
3. Σκηνή στους αγρούς (Adagio)
4. Πορεία προς το μαρτύριο (Allegretto non troppo)
5. Όνειρο μιας οργιαστικής νύχτας (Larghetto – Allegro assai – Allegro – Dies irae – Ronde du Sabbat – Dies irae et Ronde du Sabbat ensemble)

Τατιάνα Μαζουρένκο, βιόλα
Γιώργος Πέτρου, μουσική διεύθυνση

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

Η συναυλία ακυρώνεται

Λόγω αιφνίδιας αδιαθεσίας του αρχιμουσικού κ. Γιώργου Πέτρου, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών είναι αναγκασμένη να προχωρήσει στην ακύρωση της, προγραμματισμένης για σήμερα, Παρασκευή, 10 Νοεμβρίου συναυλίας της («Η Φανταστική του Μπερλιόζ») στην Αίθουσα «Χρήστος Λαμπράκης» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.

Παρακαλούνται οι κάτοχοι εισιτηρίων να επικοινωνήσουν με τα Ταμεία του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (210-7282333) για την επιστροφή του αντιτίμου.