Ένας σημαντικός σταθμός για την σύγχρονη Ελληνική μουσική δημιουργία, μια ιστορική στιγμή για την Εθνική Λυρική Σκηνή. Μετά από πολλά χρόνια μια νέα όπερα Έλληνα συνθέτη τάραξε τα νερά. Η Φόνισσα του Γιώργου Κουμεντάκη σημείωσε ιδιαίτερη καλλιτεχνική και εισπρακτική επιτυχία στην πρώτη παγκόσμια παρουσίαση της, τον Νοέμβριο του 2014, καθώς σεβάστηκε το παπαδιαμαντικό σύμπαν, ενώ δημιούργησε και έναν νέο μουσικό κόσμο για μια απρόσμενη, αλλά αρχετυπική οπερατική ηρωίδα: την Φραγκογιαννού.
Το συγκλονιστικό ψυχογράφημα της Φόνισσας αναμετράται, στον μουσικό κόσμο του Γιώργου Κουμεντάκη, με την θεία και την ανθρώπινη δικαιοσύνη, μέσα από τις αναφορές στην ελληνική μουσική παράδοση.
Μετά από ισχυρή απαίτηση του κοινού, η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσιάζει ξανά τη Φόνισσα, η οποία θα ακολουθήσει το αναπόφευκτο ριζικό της στην περιστροφική σκηνή της Αίθουσας Α. Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, για τέσσερις μόνο παραστάσεις στις 15, 16, 17 και 20 Απριλίου 2016, σε μουσική διεύθυνση Βασίλη Χριστόπουλου και σκηνοθεσία Αλέξανδρου Ευκλείδη.
Ο διακεκριμένος Έλληνας συνθέτης, Γιώργος Κουμεντάκης, με την σύνθεση της Φόνισσας, επιχείρησε μια καταγραφή του ψυχικού τοπίου της ηρωίδας, υπηρετώντας απολύτως το πνεύμα του Παπαδιαμάντη, ενώ δημιούργησε ένα απρόσμενο μουσικό κόσμο, εξελίσσοντας το προσωπικό μουσικό του ιδίωμα.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η μουσική του Κουμεντάκη δεν επιχειρεί την αναβίωση της εποχής του έργου του Παπαδιαμάντη, αλλά μια “εσωτερική αναβίωση” του ψυχογραφήματος της ίδιας της Φραγκογιαννούς. H σύνθεση ακολουθεί κάθε βήμα της Φόνισσας – άλλοτε εξωτερικεύει τον ψυχισμό της και άλλοτε βυθίζεται στους σκοτεινούς και ανήλιαγους, υπόγειους διαδρόμους της ψυχής της. Άλλοτε κοιτάζει τον κόσμο κατάματα και άλλοτε χάνεται στην ονειροπόληση. Είναι στιγμές που νιώθουμε την απέραντη μοναξιά που βιώνει η Φραγκογιαννού και άλλες που ο σαρκασμός αποσυμπιέζει τη φορτισμένη πλοκή.
Ο Γιάννης Σβώλος που υπογράφει το ποιητικό κείμενο, συμπύκνωσε την ιστορία της Φόνισσας στα ουσιώδη, κρατώντας ατόφιο τον λόγο του Παπαδιαμάντη και διανθίζοντάς τον με παραδοσιακά μοιρολόγια από την Ήπειρο και την Κρήτη. Η δράση της όπερας παρακολουθεί αυτήν του μυθιστορήματος. Πρωταγωνιστεί η Χαδούλα ή Φραγκογιαννού, μια βασανισμένη μεσόκοπη γυναίκα που έχει αναλώσει τη ζωή της υπηρετώντας τους άλλους: γονείς, σύζυγο, παιδιά, εγγόνια.
Απαυδισμένη και αντιλαμβανόμενη τη δυσμενή θέση των γυναικών σε φτωχές, αγροτικές κοινωνίες όπως η δική της, καταλήγει να πιστέψει ότι είναι αποστολή της να απαλλάξει τον κόσμο από τα κορίτσια. Ξεκινά στραγγαλίζοντας τη νεογέννητη εγγονή της και επαναλαμβάνει το φονικό, πνίγοντας και άλλα κορίτσια. Καταδιωκόμενη στα βουνά από τις αρχές, η Φραγκογιαννού αποφασίζει να εξομολογηθεί, αλλά χάνεται στη θάλασσα καθώς προσπαθεί να φτάσει στο ερημητήριο του Αγίου Σώστη.
Η σκηνοθεσία του Αλέξανδρου Ευκλείδη, αφήνει τον πρώτο ρόλο στην μουσική, καθοδηγείται από τις “αόρατες υποδείξεις” του Παπαδιαμαντικού λόγου και υλοποιεί επί σκηνής τον εφιαλτικό κόσμο της Φραγκογιαννούς, αποδίδοντας με ποιητικό τρόπο το ψυχικό τοπίο της ηρωίδας. Η παράσταση ισορροπεί ανάμεσα στη μεγάλη κλίμακα που επιβάλλει η παρουσία τεσσάρων χορωδιακών σχημάτων και πληθώρας πρωταγωνιστών, με την μικροκλίμακα του εσωτερικού μονολόγου της Φραγκογιαννούς.
Το σκηνικό και τα κοστούμια (σε συνεργασία με την Ιωάννα Τσάμη) του Πέτρου Τουλούδη συνθέτουν έναν σκοτεινό, υπόγειο, ενοχικό και γήινο κόσμο, όπου τα “πάθια” της Φραγκογιαννούς συνομιλούν με την υποβλητική φύση της Σκιάθου. Οι φωτισμοί του Βινίτσιο Κέλι, με τις συγκλονιστικές ατμόσφαιρες, φέρνουν τους εφιάλτες της Φόνισσας σε πρώτο πλάνο.
Την ευθύνη του μουσικού μέρους της παραγωγής έχει αναλάβει ο διακεκριμένος αρχιμουσικός Βασίλης Χριστόπουλος. Την Ορχήστρα της ΕΛΣ πλαισιώνουν τρεις μουσικοί επί σκηνής (μπαγιάν, σαξόφωνο και κρουστά), καθώς και τέσσερα χορωδιακά σύνολα: η ανδρική χορωδία στο βάθος της σκηνής, σε ρόλο του ισοκράτη, εστιάζει στα δεινά της ανθρώπινης φύσης, ενώ μία πολυπληθής γυναικεία χορωδία λειτουργεί ως καθρέπτης της καθημερινότητας. Μια ακόμα γυναικεία χορωδία, ολιγομελής, με τέσσερις μοιρολογίστρες, ερμηνεύει χορωδιακά που βασίζονται στα πολυφωνικά τραγούδια της Ηπείρου. Η Παιδική χορωδία της ΕΛΣ έχει τον ρόλο του παιδικού χορού που τροφοδοτεί την εγκληματική φύση της Φραγκογιαννούς. Τη Χορωδία της ΕΛΣ διευθύνει ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος και την Παιδική χορωδία της ΕΛΣ, η Μάτα Κατσούλη.
Τον εξαιρετικά απαιτητικό ρόλο του τίτλου, αποδίδουν δύο σπουδαίες ερμηνεύτριες, οι οποίες έλαβαν διθυραμβικές κριτικές στην πρώτη παρουσίαση του έργου, το 2014: η μέτζο σοπράνο Ειρήνη Τσιρακίδου στις 15 και 17 Απριλίου και η σοπράνο Τζούλια Σουγλάκου στις 16 και 20 Απριλίου.
Στη διανομή της παραγωγής θα έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε καταξιωμένους και νεότερους Έλληνες Μονωδούς, όπως, μεταξύ άλλων, τους Έλενα Κελεσίδη, Τάσο Αποστόλου, Νίκη Χαζιράκη, Νίκο Στεφάνου κ.α.
Η Φόνισσα με μια ματιά
Ο συνθέτης
Την τελευταία εικοσαετία ο Γιώργος Κουμεντάκης έχει αναδειχτεί σε έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έργα του παρουσιάζονται τακτικά σε σημαντικές αίθουσες και φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο. Το 1985 ο Γκιαίργκι Λίγκετι, ένας από τους πατριάρχες του μουσικού μοντερνισμού, ξεχώρισε το ταλέντο του ανάμεσα σε άλλους νέους Ευρωπαίους συνθέτες. Το 1992 κέρδισε το περίφημο Prix de Rome ενώ την περίοδο 1998-2000 εργάστηκε ως composer in residence για την Κλίο Γκουλντ και το σύνολο BT Scottish Ensemble στο Λονδίνο. Το 2004 διετέλεσε μουσικός διευθυντής, συνθέτης και δημιουργός μουσικού σεναρίου των τελετών έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων-Αθήνα 2004. Το 2007/8 συμμετείχε στο Πολιτιστικό Έτος της Ελλάδας στην Κίνα με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Πεκίνου υπό τον Ταν Λίχουα. Το 2008 συνέθεσε το έργο Point of no Return μετά από ανάθεση του Kronos Quartet. Το 2012 η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του αφιέρωσε τον κύκλο συναυλιών «Πορτρέτο συνθέτη» με σειρά παραστάσεων και συναυλιών. Το 2015 ανέλαβε Υπεύθυνος Καλλιτεχνικού Προγραμματισμού της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ. Έργα για φωνή κατέχουν σημαντική θέση στο έργο του: Η Φόνισσα είναι πέμπτη του όπερα. Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον του συνθέτη έχει στραφεί στον παραδοσιακό ήχο. Όπως σημειώνει στο κείμενό του ο μουσικολόγος Γιάννης Σαμπροβαλάκης, «ο συνθέτης δεν δανείζεται το θεματικό υλικό από την παράδοση, αλλά επιστρέφει σε αυτήν λειτουργώντας ως ο ‘ανώνυμος δημιουργός’ του παρελθόντος».
Ο λιμπρετίστας
Ο μουσικοκριτικός Γιάννης Σβώλος συνεργάστηκε το 2010 με τον σκηνοθέτη Αλέξη Ευκλείδη στην παραγωγή ενός μουσικοθεατρικού θεάματος για το Φεστιβάλ Αθηνών με τίτλο «Unknown dialects – 8 μουσικές διαλέξεις», βασισμένου σε μουσική του συνθέτη Γιώργου Κουμεντάκη και με θέμα την πρόσληψη/εγγραφή ακουσμάτων της παραδοσιακής μουσικής στην σύγχρονη μουσική. Το λιμπρέτο της Φόνισσας είναι η πρώτη του δουλειά στο πεδίο της όπερας. Βασίζεται στο γνωστό «κοινωνικό μυθιστόρημα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Στη διαδικασία προσαρμογής για τη λυρική σκηνή επιλέχθηκαν και διασκευάστηκαν πρωτότυπα αποσπάσματα, συμπυκνώνοντας τη δράση σε ένα τελικό κείμενο κατάλληλο να λειτουργήσει ως βάση μελοποίησης από το συνθέτη.
Συντελεστές:
Ποιητικό κείμενο: Γιάννης Σβώλος, βασισμένο στο ομώνυμο “κοινωνικόν μυθιστόρημα” του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
Μουσική διεύθυνση: Βασίλης Χριστόπουλος
Σκηνοθεσία: Αλέξανδρος Ευκλείδης
Σκηνικά: Πέτρος Τουλούδης / Κοστούμια: Πέτρος Τουλούδης – Ιωάννα Τσάμη
Φωτισμοί: Βινίτσιο Κέλι
Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος
Διεύθυνση παιδικής χορωδίας: Μάτα Κατσούλη
Φραγκογιαννού: Ειρήνη Τσιρακίδου (15,17/4) -Τζούλια Σουγλάκου (16, 20/4)
Μαρουσώ: Έλενα Κελεσίδη (15,17/4) -Γεωργία Ηλιοπούλου (16,20/4)
Ιωάσαφ: Τάσος Αποστόλου
Δελχαρώ: Μαριλένα Στριφτόμπολα (15, 17/4) -Ζωή Κάππου (16, 20/4)
Γιάννης Περιβολάς: Κωστής Ρασιδάκις (15, 17/4) -Κωστής Μαυρογένης (16, 20/4)
Γιαννού: Ινές Ζήκου (15, 17/4) -Ελένη Δάβου (16, 20/4)
Μάνα Ξενούλας: Ευδοκία Χατζηιωάννου
Αστυνόμος Α: Νίκος Στεφάνου (15, 17/4) -Δημήτρης Ναλμπάντης (16, 20/4)
Ειρηνοδίκης: Βαγγέλης Μανιάτης (15, 17/4) -Νικόλαος Καραγκιαούρης (16, 20/4)
Αστυνόμος Β/Πάρεδρος: Δημήτρης Ναλμπάντης (15, 17/4) -Χαράλαμπος Βελισσάριος (16, 20/4)
Kρινιώ: Νίκη Χαζιράκη (15, 17/4) -Ζένια Αρτζέντη (16, 20/4)
Toύλα: Δήμητρα Κωτίδου (15, 17/4) -Εβίτα Χιώτη (16, 20/4)
Μυρσούδα: Θεοδώρα Μπάκα (15, 17/4) -Μιράντα Μακρυνιώτη (16, 20/4)
Γιατρός: Διονύσης Τσαντίνης
Αμέρσα: Ινές Ζήκου (15, 17/4) -Ελένη Δάβου (16, 20/4)
Κωνσταντής: Βαγγέλης Μανιάτης (15, 17/4) -Νικόλαος Καραγκιαούρης (16, 20/4)
Πολυφωνικό Σύνολο: Ειρήνη Δερέμπεη, Μαρία Μελαχροινού, Μάρθα Μαυροειδή, Ιωάννα Φόρτη
Μουσικό Σύνολο: Κώστας Ράπτης (μπαγιάν)
Γκουίντο ντε Φλάβις (άλτο σαξόφωνο)
Γιώργος Καλογερόπουλος (κρουστά)
Συμμετέχουν η Ορχήστρα, η Χορωδία και η Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής της αποστολής.